2.2 Addasiadau Ar Gyfer Cyfnewid Nwyon Flashcards
Disgrifiwch y newid sy’n digwydd i’r cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint i’r organeb sy’n dyblu mewn maint
Mae ei chyfaint (felly ei gofynion am ocsigen) yn ciwbio ond dim ond sgwario mae’r arwynebedd arwyneb. Felly mae’r cymhareb yn lleihau a mae angen arwyneb arbenigol i gyfnewid nwyon er mwyn cynyddu’r arwynebedd sydd ar gael
Nodwch y nodweddion cyffredinol arwyneb cyfnewid nwyon
- Cymhareb fawr arwynebedd arwyneb i gyfaint
- Llaith er mwyn caniatáu i nwyon hydoddi
- Tenau i ddarparu pellter tryledu bye
- Athraidd i nwyon
Disgrifiwch sut mae organebau ungellog yn cyfnewid nwy
Fel Amoeba, mae’r arwynebedd arwyneb yn ddigon mawr i ddiwallu anghenion yr organeb, ac felly mae’n gallu cyfnewid defnyddiau’n uniongylchol ar draws pilen arwyneb y gell, sy’n denau ac athraidd. Gan fod y cytoplasm yn symud yn gyson, mae’r graddiant crynodiad yn cael ei gynnal drwy’r amser
Disgrifiwch sut mae anifeiliaid amlgellog yn cyfnewid nwy
Mae’r gymhareb arwynebedd arwyneb yn lleihau, felly dydy trylediad ar draws arwyneb y corff ddim yn ddigon i fodloni anghenion yr organeb. Mae nifer i addasiadau wedi esblygu i ddatrys hwn; mae anifeiliaid yn weithgar iawn â metabolaeth uwch, felly mae angen arnynt bresenoldeb arwyneb arbenigol i gyfnewid nwyon sydd â mecanwaith awyru. Mae’r mecanwaith hwn yn cynnal y graddiant crynodiad ar draws yr arwyneb resbiradol
Nodwch un o’r oblygiadau nodadwy cynnal arwyneb resbiradol llaith mewn anifeiliaid daearol
Colled dwr; mae’r ffaith bod yr arwynebau cyfnewid nwyon yn fewnol, sef yr ysgyfaint, yn lleihau hyn
Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon y Llyngyren ledog
Corff fflat i leihau’r pellter tryledu rhwng yr arwyneb a’r celloedd y tu mewn ac i gynyddu cyfanswm yr arwynebedd arwyneb
Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon y mwydyn/prif genwair
Secretu mwcws i gynnal arwyneb llaith, a rhwydwaith capilarïau datblygiedig o dan y croen. Cyfradd fetabolaidd isel fel bod angen llai o ocsigen
Rhwydwaith o bibellau gwaed a gwaed sy’n cynnwys haemoglobin i gludo ocsigen. Mae carbon deuocsid yn cael ei gludo yn y plasma gwaed gan fwyaf
Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon yr amffibiaid megis brogaod a madfallod dwr
Croen llaith ac athraidd, ac mae rhwydwaith cymhleth o gapilarïau o dan yr arwyneb. Ysgyfaint i’w defnyddio pan mae’r anifail yn fwy gweithgar
Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon yr ymlusgiaid megis nadroedd a chrocodeilod
Ysgyfaint mewnol fel amffibiaid, ond maen nhw’n fwy cymhleth ac mae eu harwynebedd arwyneb yn fwy
Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon yr adar
Mae hedfan yn cynhyrchu cyfradd fetabolaidd uchel iawn ac felly mae angen llawer iawn o ocsigen. Felly, mae gan adar fecanwaith awyru effeithlon i gynyddu’r graddiant crynodiad ar draws arwyneb yr ysgyfaint
Diffiniwch lif paralel
Mae’r gwaed a’r dwr yn llifo i’r un cyfeiriad ar lamelâu’r dagell. Mae hyn yn cynnal y graddiant crynodiad fel bod ocsigen ddim ond yn tryledu i mewn i’r gwaed hyd at y pwynt pan mae ei grynodiad yn y gwaed a’r dwr yn hafal
Enwch yr arwyneb cyfnewid nwyon arbenigol datblygodd bysgod
Tagellau
Disgrifiwch weithred a’r adeiledd tagellau
Mae’r rhain wedi’u gwneud o lawer o ffilamentau tagell sy’n cynnwys lamelâu tagell ar ongl sgwar i’r ffilamentau. Mae’r rhain yn cynddu’r arwynebedd arwyneb yn fawr iawn er mwyn cyfnewid ocsigen a charbon deuocsid
Disgrifiwch awyriad y tagellau mewn pysgod cartilagaidd megis y siarc
Mae dwr a gwaed yn llifo i’r un cyfeiriad dros y dagell (llif paralel). Dim ond dros ran o arwyneb y ffilament tagell mae cyfnewid nwyon yn bosibl, gan fod ecwilibriwm yn cael ei gyrraedd sy’n atal mwy o dryledu ac yn lleihau faint o ocsigen sy’n gallu cael ei amsugno i’r gwaed. Mae’r mecanwaith awyru mewn pysgod cartilagaidd yn sylfaenol: wrth iddynt nofio, maen nhw’n agor eu ceg i adael i ddwr lifo dros y tagellau
Diffiniwch lif gwrthgerrynt
Mae’r gwaed a’r dwr yn llifo i gyfeiriadau dirgroes ar y lamelâu tagell, gan gynnal y graddiant crynodiad ac, felly, trylediad ocsigen i’r gwaed, yr holl ffordd ar eu hyd
Disgrifiwch awyriad y tagellau mewn pysgod esgyrnog megis eog
Mae yna lif gwrthgerrynt i’w weld lle mae gwaed a dwr yn llifo i gyfeiriadau dirgroes. Mae’r system hon yn llawer mwy effeithlon achos mae hi’n cynnal trylediad yr holl ffordd ar hyd y ffilament tagell gan fod crynodiad yr ocsigen bob amser yn uwch yn y dwr nag yn y gwaed sy’n dod i gysylltiad â’r dwr. Felly, mae mwy o ocsigen yn cael ei amsugno achos dydy’r system ddim yn cyrraedd ecwilibriwm. Mae gan bysgod esgyrnog fecanwaith awyru mwy datblygedig na physgod cartilagaidd
Disgrifiwch sut mae pysgod esgyrnog yn;
1) Gorfodu dŵr i lifo i mewn
2) Gorfodu dwr allan
1) A) Ceg ar agor B) Llawr y ceudod bochaidd yn gostwng C) Falf yr opercwlwm ar gau D) Cyfaint yn cynyddu, gwasgedd yn gostwng 2) A) Ceg ar gau B) Llawr y ceudod bochaidd yn codi C) Falf yr opercwlwm ar agor D) Cyfaint yn lleihau, gwasgedd yn cynyddu
Pam mae pysgod yn marw os nad ydynt mewn dwr?
Mae’r tagellau yn cwympo achos mae dwysedd dwr yn eu cynnal a’r ffilamentau yn glynu wrth ei gilydd gan wneud yr arwynebedd arwyneb i gyfnewid ocsigen yn llawer llai
Disgrifiwch drylediad carbon deuocsid gyda llif gwrthgerrynt
Mae’n fwy effeithlon na llif paralel felly mae mwy o garbon deuocsid yn tryledu o’r gwaed i’r dwr mewn pysgod esgyrnog nag mewn pysgod cartilagaidd
Disgrifiwch adeiledd y tracea i’r alfeoli
Mae’r tracea sydd wedi’i gynnal gan 20 o gylchoedd anghyflawn o gartilag, yn canghennu’n ddau froncws, sy’n mynd i mewn i ysgyfaint. Mae’r bronci yn canghennu’n diwbiau teneuach o’r enw bronciolynnau, sy’n arwain at alfeoli lle mae cyfnewid nwyon yn digwydd
Sut all bysgod esgyrnog awyru eu tagellau?
Trwy ostwng a chodi llawr y geg neu’r ceudod bochaidd
Sut all bysgod cartilagaidd awyru eu tagellau?
Trwy nofio’n gyson
1) Beth sy’n gorchuddio tagellau’r pysgod esgyrnog?
2) Beth yw ei bwrpas?
1) Opercwlwm
2) Diogelu’r tagellau a rheoli’r awyriad
Disgrifiwch mewnanadliad mewn bodau dynol
Proses weithredol
- Mae’r cyhyrau rhyngasennol allanol yn cyfangu gan symud yr asennau i fyny a thuag allan, sy’n tynnu pilen eisbilennol allanol yr ysgyfaint tuag allan
- Mae’r llengig yn cyfangu ac yn gwastadu
- Mae hyn yn lleihau’r gwasgedd yn y ceudod eisbilennol ac mae’r bilen eisbilennol fewnol yn symud tuag allan
- Mae hyn yn tynnu ar arwyneb yr ysgyfaint ac yn achosi i’r alfeoli ehangu
- Mae’r gwasgedd yn yr alfeoli yn gostwng yn is na gwasgedd yr atmosffer sy’n tynnu aer i mewn
