2.2 Addasiadau Ar Gyfer Cyfnewid Nwyon

Question 1

Disgrifiwch y newid sy’n digwydd i’r cymhareb arwynebedd arwyneb i gyfaint i’r organeb sy’n dyblu mewn maint

Answer 1

Mae ei chyfaint (felly ei gofynion am ocsigen) yn ciwbio ond dim ond sgwario mae’r arwynebedd arwyneb. Felly mae’r cymhareb yn lleihau a mae angen arwyneb arbenigol i gyfnewid nwyon er mwyn cynyddu’r arwynebedd sydd ar gael

Question 2

Nodwch y nodweddion cyffredinol arwyneb cyfnewid nwyon

Answer 2

• Cymhareb fawr arwynebedd arwyneb i gyfaint
• Llaith er mwyn caniatáu i nwyon hydoddi
• Tenau i ddarparu pellter tryledu bye
• Athraidd i nwyon

Question 3

Disgrifiwch sut mae organebau ungellog yn cyfnewid nwy

Answer 3

Fel Amoeba, mae’r arwynebedd arwyneb yn ddigon mawr i ddiwallu anghenion yr organeb, ac felly mae’n gallu cyfnewid defnyddiau’n uniongylchol ar draws pilen arwyneb y gell, sy’n denau ac athraidd. Gan fod y cytoplasm yn symud yn gyson, mae’r graddiant crynodiad yn cael ei gynnal drwy’r amser

Question 4

Disgrifiwch sut mae anifeiliaid amlgellog yn cyfnewid nwy

Answer 4

Mae’r gymhareb arwynebedd arwyneb yn lleihau, felly dydy trylediad ar draws arwyneb y corff ddim yn ddigon i fodloni anghenion yr organeb. Mae nifer i addasiadau wedi esblygu i ddatrys hwn; mae anifeiliaid yn weithgar iawn â metabolaeth uwch, felly mae angen arnynt bresenoldeb arwyneb arbenigol i gyfnewid nwyon sydd â mecanwaith awyru. Mae’r mecanwaith hwn yn cynnal y graddiant crynodiad ar draws yr arwyneb resbiradol

Question 5

Nodwch un o’r oblygiadau nodadwy cynnal arwyneb resbiradol llaith mewn anifeiliaid daearol

Answer 5

Colled dwr; mae’r ffaith bod yr arwynebau cyfnewid nwyon yn fewnol, sef yr ysgyfaint, yn lleihau hyn

Question 6

Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon y Llyngyren ledog

Answer 6

Corff fflat i leihau’r pellter tryledu rhwng yr arwyneb a’r celloedd y tu mewn ac i gynyddu cyfanswm yr arwynebedd arwyneb

Question 7

Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon y mwydyn/prif genwair

Answer 7

Secretu mwcws i gynnal arwyneb llaith, a rhwydwaith capilarïau datblygiedig o dan y croen. Cyfradd fetabolaidd isel fel bod angen llai o ocsigen
Rhwydwaith o bibellau gwaed a gwaed sy’n cynnwys haemoglobin i gludo ocsigen. Mae carbon deuocsid yn cael ei gludo yn y plasma gwaed gan fwyaf

Question 8

Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon yr amffibiaid megis brogaod a madfallod dwr

Answer 8

Croen llaith ac athraidd, ac mae rhwydwaith cymhleth o gapilarïau o dan yr arwyneb. Ysgyfaint i’w defnyddio pan mae’r anifail yn fwy gweithgar

Question 9

Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon yr ymlusgiaid megis nadroedd a chrocodeilod

Answer 9

Ysgyfaint mewnol fel amffibiaid, ond maen nhw’n fwy cymhleth ac mae eu harwynebedd arwyneb yn fwy

Question 10

Disgrifiwch addasiadau ar gyfer cyfnewid nwyon yr adar

Answer 10

Mae hedfan yn cynhyrchu cyfradd fetabolaidd uchel iawn ac felly mae angen llawer iawn o ocsigen. Felly, mae gan adar fecanwaith awyru effeithlon i gynyddu’r graddiant crynodiad ar draws arwyneb yr ysgyfaint

Question 11

Diffiniwch lif paralel

Answer 11

Mae’r gwaed a’r dwr yn llifo i’r un cyfeiriad ar lamelâu’r dagell. Mae hyn yn cynnal y graddiant crynodiad fel bod ocsigen ddim ond yn tryledu i mewn i’r gwaed hyd at y pwynt pan mae ei grynodiad yn y gwaed a’r dwr yn hafal

Question 12

Enwch yr arwyneb cyfnewid nwyon arbenigol datblygodd bysgod

Answer 12

Tagellau

Question 13

Disgrifiwch weithred a’r adeiledd tagellau

Answer 13

Mae’r rhain wedi’u gwneud o lawer o ffilamentau tagell sy’n cynnwys lamelâu tagell ar ongl sgwar i’r ffilamentau. Mae’r rhain yn cynddu’r arwynebedd arwyneb yn fawr iawn er mwyn cyfnewid ocsigen a charbon deuocsid

Question 14

Disgrifiwch awyriad y tagellau mewn pysgod cartilagaidd megis y siarc

Answer 14

Mae dwr a gwaed yn llifo i’r un cyfeiriad dros y dagell (llif paralel). Dim ond dros ran o arwyneb y ffilament tagell mae cyfnewid nwyon yn bosibl, gan fod ecwilibriwm yn cael ei gyrraedd sy’n atal mwy o dryledu ac yn lleihau faint o ocsigen sy’n gallu cael ei amsugno i’r gwaed. Mae’r mecanwaith awyru mewn pysgod cartilagaidd yn sylfaenol: wrth iddynt nofio, maen nhw’n agor eu ceg i adael i ddwr lifo dros y tagellau

Question 15

Diffiniwch lif gwrthgerrynt

Answer 15

Mae’r gwaed a’r dwr yn llifo i gyfeiriadau dirgroes ar y lamelâu tagell, gan gynnal y graddiant crynodiad ac, felly, trylediad ocsigen i’r gwaed, yr holl ffordd ar eu hyd

Question 16

Disgrifiwch awyriad y tagellau mewn pysgod esgyrnog megis eog

Answer 16

Mae yna lif gwrthgerrynt i’w weld lle mae gwaed a dwr yn llifo i gyfeiriadau dirgroes. Mae’r system hon yn llawer mwy effeithlon achos mae hi’n cynnal trylediad yr holl ffordd ar hyd y ffilament tagell gan fod crynodiad yr ocsigen bob amser yn uwch yn y dwr nag yn y gwaed sy’n dod i gysylltiad â’r dwr. Felly, mae mwy o ocsigen yn cael ei amsugno achos dydy’r system ddim yn cyrraedd ecwilibriwm. Mae gan bysgod esgyrnog fecanwaith awyru mwy datblygedig na physgod cartilagaidd

Question 17

Disgrifiwch sut mae pysgod esgyrnog yn;

1) Gorfodu dŵr i lifo i mewn
2) Gorfodu dwr allan

Answer 17

1) 
A) Ceg ar agor
B) Llawr y ceudod bochaidd yn gostwng
C) Falf yr opercwlwm ar gau
D) Cyfaint yn cynyddu, gwasgedd yn gostwng
2)
A) Ceg ar gau
B) Llawr y ceudod bochaidd yn codi
C) Falf yr opercwlwm ar agor
D) Cyfaint yn lleihau, gwasgedd yn cynyddu

Question 18

Pam mae pysgod yn marw os nad ydynt mewn dwr?

Answer 18

Mae’r tagellau yn cwympo achos mae dwysedd dwr yn eu cynnal a’r ffilamentau yn glynu wrth ei gilydd gan wneud yr arwynebedd arwyneb i gyfnewid ocsigen yn llawer llai

Question 19

Disgrifiwch drylediad carbon deuocsid gyda llif gwrthgerrynt

Answer 19

Mae’n fwy effeithlon na llif paralel felly mae mwy o garbon deuocsid yn tryledu o’r gwaed i’r dwr mewn pysgod esgyrnog nag mewn pysgod cartilagaidd

Question 20

Disgrifiwch adeiledd y tracea i’r alfeoli

Answer 20

Mae’r tracea sydd wedi’i gynnal gan 20 o gylchoedd anghyflawn o gartilag, yn canghennu’n ddau froncws, sy’n mynd i mewn i ysgyfaint. Mae’r bronci yn canghennu’n diwbiau teneuach o’r enw bronciolynnau, sy’n arwain at alfeoli lle mae cyfnewid nwyon yn digwydd

Question 21

Sut all bysgod esgyrnog awyru eu tagellau?

Answer 21

Trwy ostwng a chodi llawr y geg neu’r ceudod bochaidd

Question 22

Sut all bysgod cartilagaidd awyru eu tagellau?

Answer 22

Trwy nofio’n gyson

Question 23

1) Beth sy’n gorchuddio tagellau’r pysgod esgyrnog?

2) Beth yw ei bwrpas?

Answer 23

1) Opercwlwm

2) Diogelu’r tagellau a rheoli’r awyriad

Question 24

Disgrifiwch mewnanadliad mewn bodau dynol

Answer 24

Proses weithredol

• Mae’r cyhyrau rhyngasennol allanol yn cyfangu gan symud yr asennau i fyny a thuag allan, sy’n tynnu pilen eisbilennol allanol yr ysgyfaint tuag allan
• Mae’r llengig yn cyfangu ac yn gwastadu
• Mae hyn yn lleihau’r gwasgedd yn y ceudod eisbilennol ac mae’r bilen eisbilennol fewnol yn symud tuag allan
• Mae hyn yn tynnu ar arwyneb yr ysgyfaint ac yn achosi i’r alfeoli ehangu
• Mae’r gwasgedd yn yr alfeoli yn gostwng yn is na gwasgedd yr atmosffer sy’n tynnu aer i mewn

Question 25

Disgrifiwch allanadliad mewn bodau dynol

Answer 25

Proses oddefol

• Mae’r cyhyrau rhyngasennol allanol yn llaesu felly mae’r asennau yn symud i lawr a thuag i mewn, sy’n gadael i bilen eisbilennol allanol yr ysgyfaint symud tuag i mewn
• Mae’r llengig yn llaesu ac yn symudi fyny
• Mae hyn yn cynyddu’r gwasgedd yn y ceudod eisbilennol ac mae’r bilen eisbilennol fewnol yn symud i mewn
• Mae hyn yn gwthio ar arwyneb yr ysgyfaint ac yn achosi i’r alfeoli gyfangu
• Mae’r gwasgedd yn yr alfeoli yn cynyddu’n uwch na gwasgedd yn yr atmosffer, mae hyn yn gorfodi aer allan

Question 26

Pryd yw’r unig adegau defnyddiwyd y cyhyrau rhyngasennol mewnol?

Answer 26

Wrth allanadlu’n rymus megis chwythu balwn neu wneud ymarfer corff

Question 27

Disgrifiwch addasiadau’r afeoli i gyfnewid nwyon

Answer 27

• Arwynebedd arwyneb mawr - 700 miliwn ohonynt
• Muriau tenau iawn - 0.1um
• Wedi’u hamgylchynu gyda chapilariau, felly pellter tyrledu byr a chyflenwad gwaed da
• Leinin llaith
• Athraidd i nwyon
• ## Colagen a ffibrau elastig yn caniatau ehangu ac adlamu

Question 28

Disgrifiwch llif y gwaed trwy’r alfeoli i’r galon

Answer 28

Mae un o ganghennau’r rhywedli ysgyfeiniol yn dod a gwaed dadocsigenedig i’r alfeoli ac mae un o ganghennau’r gwythien ysgyfeiniol yn cludo gwaed ocsigenedig i’r galon.

Question 29

1) Enwch y sylwedd sy’n caniatau i nwyon hydoddi yn yr alfeoli
2) Nodwch y pethau eraill mae’r sylwedd yma’n gwneud

Answer 29

1) Syrffactydd

2) Gostwng tyniant arwyneb i atal yr alfeoli rhag dymchwel a glynu at ei gilydd

Question 30

Mae’n anodd ar gyfer ffoetws sydd wedi enu cyn 23 wythos i anadlu. Eglurwch pam

Answer 30

Dydy’r ffoetws ddim yn cynhyrchu syrffactydd tan mae tua 23 wythnos o’r beichiogrwydd wedi mynd heibio. Heb syrffactydd, bydd yr alfeoli yn dymchwel a glynu at ei gilydd gan atal cyfnewid nwyon ynddynt, felly gan atal anadliad.

Question 31

Pam mae’r tagellau’n gallu echdynnu ocsigen bedair gwaith yn fwy effeithlon nag ysgyfaint?

Answer 31

Oherwydd bod llawer llai o ocsigen wedi’i hydoddi mewn dwr nag sy’n bodoli mewn aer

Question 32

Pa bibell gwaed sy’n;

1) cludo gwaed a llawer o garbon deuocsid ynddo tuag at yr alfeoli?
2) cludo gwaed ocsigenedig ynddo oddi wrth yr alfeoli?

Answer 32

1) Rhydweli ysgyfeiniol

2) Gwythien ysgyfeiniol

Question 33

Pa gell sy’n ffurfio mur yr alfeolws?

Answer 33

Cell epithelaidd gennog

Question 34

Disgrifiwch sgerbwd allanol pryfed

Answer 34

Mae gan bryfed sgerbwd allanol citin sydd wedi’i orchuddio gyda chwyr sy’n anathraidd i ddwr a nwyon

Question 35

Eglurwch swyddogaeth citin a sbiraglau ar gyfer cyfnewid nwyon mewn pryfed

Answer 35

Mae’r citin wedi’i drefnu mewn cylchoedd, sy’n caniatau i’r traceau ehangu a chyfangu a gweithredu fel megin i yrru aer i mewn ac allan o gorff y pryfyn. Mae’r sbiraglau, sy’n bodoli mewn parau ar rannau o’r thoracs a’r abdomen, yn gallu cai wrth i’r pryfyn orffwys, ac mae presenoldeb citin hefyd yn helpu i leihau colledion dwr

Question 36

Eglurwch swyddogaeth tiwiau’r traceolau ar gyfer cyfnewid nwyon mewn pryfed

Answer 36

Mae rhain yn dod i gysylltiad uniongylchol a phob meinwe, gan gyflenwi ocsigen a chael gwared at garbon deuocsid, felly does dim angen haemoglobin. Mae dau ben y tiwbiau yn llawn hylif i ganiatau i nwyon hydoddi.

Question 37

Eglurwch swyddogaeth y cyhyrau amrywiol ar gyfer cyfnewid nwyon mewn pryfed

Answer 37

Mae cyhyrau yn y thoracs a’r abdomen yn cyfangu/llaesu gan achosi symudiadau rhythmig sy’n awyru tiwbiau’r traceolau ac yn cynnal graddiant crynodiad

Question 38

Beth yw’r ffactor cyfyngedig ar effeithlonrwydd y system traceau o ran cyflenwi ocsigen i feinweoedd mewn pryfed?

Answer 38

Ar faint a siap y pryfyn gan ei bod hi’n dibynnu ar drylediad, ac felly’n dibynnu ar bellter tryledu

Question 39

Diffiniwch drydarthiad

Answer 39

Anweddiad anwedd dwr o’r dail neu o rannau eraill o’r planhigyn sydd uwchben y ddaear, allan drwy’r stomata ac i’r atmosffer

Question 40

Nodwch sut mae planhigion yn lleihau colledion dwr oddi ar arwyneb eu dail

Answer 40

Maent wedi gorchuddio gyda chwtigl cwyraidd, Mae’n hefyd yn atal trylediad nwyon

Question 41

Pa nwyon sy’n angenrheidiol ar gyfer planhigion i gylfawni ffotosynthesis?

Answer 41

Ocsigen a charbon deuocsid

Question 42

Amlinellwch swyddogaeth y mandyllau bach sydd gan blanhigion ac disgrifiwch eu lleoliadau ar ddail

Answer 42

Stomata ydynt sydd wedi lleoli ar ochr isaf y rhan fwyaf o ddail. Gallent agor yn ystod y dydd i ganiatau cyfnewid nwyon a chau dros nos neu mewn amodau sych i leihau colledion dwr

Question 43

Enwch y celloedd sy’n rheoli mandwll y stomata

Answer 43

Celloedd gwarchod

Question 44

Pa gyfrwng mae stomata’n lleihau colledion dwr?

Answer 44

Trydarthiad

Question 45

Disgrifiwch fecanwaith agor stomata

Answer 45

• Mae’r celloedd gwarchod yn cyflawni ffotosynthesis gan gynhyrchu ATP
• Mae’r egni sy’n cael ei ryddhau o ATP yn cael ei ddefnyddio i gludo ionau potasiwm yn actif i mewn i’r celloedd gwarchod
• Mae hyn yn sbarduno’r broses sy’n trawsnewid startsh (Anhydawdd) yn ionau malad (Hydawdd)
• Mae potensial dwr y gell warchod yn gostwng, felly mae dwr yn symud i mewn i’r celloedd drwy gyfrwng osmosis
• Mae’r celloedd gwarchod yn ehangu ac mae’r mur allanol yn ymestyn mwy na’r mur mewnol gan ei fod yn deneuach. Mae hyn yn creu mandwll rhwng y ddwy gell gwarchod
• Mae’r gwrthwyneb yn digwydd yn y nos

Question 46

Rhowch hafaliad i gyfrifo chywddhad o luniad neu ddelwedd microsgop

Answer 46

Chwyddhad = Maint y ddelwedd/Maint gwirioneddol

Question 47

Cywir neu anghywir; mae syrffactydd yn cynyddu tyniant arwyneb

Answer 47

Anghywir

Question 48

Cywir neu anghywir; mae tagellau yn amsugno ocsigen yn llai effeithlon na’r ysgyfaint

Answer 48

Anghywir

Question 49

Cywir neu anghywir; pam mae startsh yn cael ei drawsnewid yn falad mewn celloedd gwarchod, mae’r potensial dwr yn mynd yn fwy negatif

Answer 49

Cywir

Question 50

Cywir neu anghywir; mae sbiraglau’n gallu cau i atal colledion dwr mewn planhigion

Answer 50

Anghywir

Question 51

Cywir neu anghywir; mae gan lyngyren ledog arwynebedd arwyneb mwy na mwydyn/prif genwair a’r un cyfaint

Answer 51

Cywir

Question 52

Disgrifiwch addasiadau’r ddeilen ar gyfer cyfnewid nwyon

Answer 52

• Mae dail yn denau ac yn fflat, sy’n rhoi arwynebedd arwyneb mawr i ddal golau a chyfnewid nwyon
• Mae gan ddal lawer o fandyllau o’r enw stomata i ganiatau cyfnewid nwyon
• Mae celloedd mesoffyl sbwngaidd wedi’u hamgylchynu gyda gwagleoedd aer sy’n caniatau i nwyon dryledu

Question 53

Os yw gwasgedd rhannol CO2 yn y gwaed yn y capilari sy’n dod a gwaed dadocsigenedig i’r alfeolws yn 5.8kPa, a bod gwasgedd rhannol CO2 yn y gwaed yn y capilari sy’n gadael yr alfeolws yn 5.1kPa, beth yw gwasgedd rhannol y CO2 yn yr aer yn yr alfeolws. Rhowch reswm.

Answer 53

5.1kPa oherwydd maent wedi cyrraedd ecwilibriwm’ mae’r dau wasgedd rhannol yr un peth