2.1 Dosbarthiad A Bioamrywiaeth Flashcards
Rhestrwch y tacsonau mewn trefn
Parth, teyrnas, dosbarth, urdd, teulu, genws, rhywogaeth
Disgrifiwch y tri pharth
Archaea - bacteria sy’n byw mewn amgylchedd anghyfeillgar â metabolaeth anarferol megis cynhyrchu methan
Eubacteria - bacteria cyffredin
Ewcaryota - gan gynnwys planhigion, anifeiliaid, ffyngau a phroctistiaid. Hwn yw’r categori uchaf rydym ni’n dosbarthu organebau ynddo
Enwch y teyrnasau
Plantae, Animalia, Fungi, Procaryotau, Protoctista
Diffiniwch rywogaeth
Yn cynnwys grwp o unigolion â nodweddion tebyg sy’n gallu rhyngfridio a chynhyrchu epil ffrwythlon
Pwy cyflwynodd y system finomaidd a phryd?
Carl Linnaeus o Sweden, 1735
Pam mae’r system finomaidd trwy’r gyfrwng Lladin?
I osgoi unrhyw broblemau ieithyddol
Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas plantae
Organebau ewcaryotig amlgellog sy’n cyflawni ffotosynthesis (awtotroffig) Atgynhyrchu gan ddefnyddio sborah (e.e. Planhigion blodeuol a choed conwydd) mae ganddynt gellfuriau cellwlos
Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas animalia
Organebau amlgellog, heterotroffig, ewcaryotau. Dim cellfuriau. Dangos cyd-drefniant nerfol
Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas fungi
Organebau ewcaryotig amlgellog fel llwydni neu ungellog fel burun
Mewn llwydni, mae’r corfd wedi’i wneud o rwydwaith o edafedd o’r enw hyffâu. Mae’r cellfuriau wedi’u gwneud o gitin. Maen nhw’n heterotroffig - naill ai’n saproffytig neu’n barasitig. Maen nhw’n atgenhedlu drwy gynhyrchu sborau (llwydni) neu drwy flaguro fel burum
Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas procaryotau
Organebau microsgopig, ungellog gan gynnwys cyanobacteria a bacteria (algâu gwyrddlas) Mae’r cellfuriau wedi’u gwneud o beptidoglycan (mwrein)
Does dim organynnau pilennog na gwir gnewyllyn. Mae’r ribosomau’n llai nag mewn ewcaryotau (70s)
Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas protoctista
Mae’r rhain yn cynnwys algâu a llwydni llysnafedd.
Mae rhai’n ungellog ac yn debyg i gelloedd anifail megis Amoeba ac mae eraill yn gytrefol ac wedi’u gwneud o gelloedd fel celloedd planhigyn megis Spirogyra. Maen nhw’n cynnwys organynnau pilennog a chnewyllyn
Diffiniwch ffurfiadau homologaidd
Ffurfiadau mewn rhywogaethau gwahanol sy’n debyg o ran safle anatomegol a tharddiad datblygu, ac yn deillio o gyd-hynafiad
Diffiniwch ffurfiadau cydweddol
Maen nhw’n gwneud yr un gwaith ac mae eu siap yn debyg, ond mae eu tarddiad datblygu yn wahanol
Enwch swyddogaeth yr aelod blaen fertebrat y;
1) Bod dynol
2) Aderyn
3) Morfil
1) Gafael
2) Hedfan
3) Nofio
Mae amffibiaid, ymlusgiaid, adar a mamolion i gyd yn perthyn i’r aelod pentadactyl; mae ganddynt bum digid. O ran esblyiad, pa thystiolaeth mae hyn yn dangos?
Yn dangos tystiolaeth o esblygiad dargyfeiriol lle mae adeiledd wedi esblygu o gyd-hynafiad i wneud gwaith gwahanol
Mae gan adenydd aderyn ac adenydd glöyn byw adeiledd gwahanol ond mae’r ddau yn gallu hedfan. Enwch y fath hon o esblygiad a disgrifiwch sut byddwn yn eu dosbarth hwy
Gelwir yn esblybiad cydgydeiriol; mae hynafiaid wedi addasu i’r un pwysau amgylcheddol ond wedi datblygu o darddiadau gwahanol. Oherwydd bod adeiledd eu hadenydd yn wahanol iawn, does dim tystiolaeth eu bod nhw wedi rhannu cyd-hynafiad ac felly ni ddylid defnyddio’r adenydd i’w dosbarthu nhw
Heb enghreifftio, enwch ac disgrifiwch y brif dechneg imiwnolegol rydym ni’n defnyddio i ddangos y berthynas rhwng rhywogaethau
Techneg o gymharu proteinau imiwnolegol; mae hyn yn golygu creu gwrthgyrff i brotein un rhywogaeth mewn cwningen, ac yna eu cyflwyno nhw i broteinau rhywogaethau eraill
Disgrifiwch yr holl broses pe baech chi eisiau cymharu primatiaid byw a bod dynol i ganfod ei hynafiad argosaf
Yn gyntaf, byddai angen ganfod protein sy’n bresennol ym mhob rhywogaeth. Yna, mae’r protein dynol yn cael ei chwistrellu i mewn i gwningen i gynhyrchu gwrthgyrff iddo. Yna, rydym ni’n ychwanegu’r serwm gwrthgyrff hwn at brotein o’r primatiaid eraill megis tsimpansi, gibon a gorila, ac yn mesur faint sy’n gwaddodi. Os ydym ni’n ychwanegu gwrthgyrff dynol at y protein dynol, mae’r gwrthgyrff a’r antigen yn cyfateb un union a bydd gwaddodiad 100%. Rydym yn gwneud hyn gyda haemoglobin. Y perthynas agosaf oedd tsimpansi a gorila, gyda gwaddodiad o 95%. Wrth gymharu union ddilyniant asidau amino haemoglobin gorila a tsimpansi, y tsimpansi oedd y tebycaf
1) Disgrifiwch beth sy’n digwydd i ddilyniannau basau DNA rhywogaeth wrth iddo esblygu
2) Beth dylai weld os mae dau rywogaeth yn perthyn yn agosach i’w gilydd?
1) Mae newidiadau/mwtaniadau yn digwydd
2) Mae llai o wahaniaethau rhwng eu dilyniannau basau
Disgrifiwch sut mae’n bosib defnyddio’r dechnog proffilio DNA mewn ewcaryotau
Mewn ewcaryotau, dydy’r rhan fwyaf o’r DNA ddim yn codio ar gyfer polypeptidau; mae’r rhannau hyn sydd ddim yn codio rhwng genynnau yn cynnwys dilyniannau DNA byr sy’n ailadrodd e.e. TATATATATATA, ac rydym yn eu galw hwy’n ailadroddiadau tandem byr, STRs. Mae sawl gwaith mae’r rhain yn ailadrodd yn unigryw, felly dyma sy’n rhoi sail i broffilio genetig
Beth yw’r perthynas rhwng amryiad yn y dilyniant basa ac amrywiaeth ennynol?
Y mwyaf yw’r amrywiad yn y dilyniant basau, y mwyaf o amrywiaeth ennynol sydd gan y rhywogaeth
Diffiniwch fioamrywiaeth
Nifer y rhywogaethau a nifer yr unigolion o bob rhywogaeth mewn ardal ddaeryddol benodol
Sut mae cynnydd mewn bioamrywiaeth rhywogaethau planhigol yn effeithio ar bryfed?
Mae eu bioamrywiaeth hwy’n debygol o gynyddu hefyd achos mae mwy o gynefinoedd posibl yn cael eu creu wrth i fioamrywiaeth rhywogaethau planhigol cynyddu
Disgrifiwch yr effaith ar fioamrywiaeth wrth symud oddi wrth y pegynau tuag at y cyhydedd
Mae’n cynyddu wrth gyrraedd coedwig dymherus achos bod addwysedd golau’n cynyddu a chyflenwad dwr yn besennol. Mae’n lleihau wrth gyrraedd y cyhydedd achos diffyg dwr yn cyfyngu ar dwr planhigion, er bod yr arddwysedd golau ar ei uchaf
Disgrifiwch y ffactorau sy’n effeithio ar fioamrywiaeth
- Olyniaeth: mae cyfansoddiad cymuned yn newid dros amser wrth i wahanol rywogaethau gytrefu
- Detholiad naturiol
- Gweithgareddau bodau dynol: llygredd, gorbysgota a datgoedwigo yn dinistrio cynefinoedd
Beth yw’r gwerthoedd posib ar gyfer Mynegai Amrywiaeth Simpson
Unrhyw rif rhwng 0 ac 1, lle mae gwerth agosaf at 1 yn dynodi’r mwyaf o amrywiaeth
Nodwch Mynegai Amrywiaeth Simpson
S = 1 - swm o n(n-1) / N(N-1)
N: Cyfanswm nifer yr organebau o bob rhywogaeth gyda’i gilydd
n: Cyfanswm nifer yr organebau o bob rhywogaeth unigol
Diffiniwch enyn
Darn o DNA ar gromosom sy’n codio ar gyfer polypeptid penodol
Diffiniwch alel
Ffurf wahanol ar yr un genyn
Diffiniwch ffenoteip
Sut mae organeb yn edrych; ei nodweddion
Diffiniwch gyfanswm genynnol
Cyfanswm nifer yr alelau mewn poblogaeth
Diffiniwch locws (loci)
Safle genyn ar y cromosom
Disgrifiwch sut all locws dangos polymorffedd
Os oes ganddo dau neu fwy o alelau sydd ddim yn gallu cael ei hesbonio gan fwtaniad yn unig, gan arwain at ddau neu fwy o wahanol ffenoteipiau
Pa dechneg dylech chi defnyddio er mwyn amcangyfrifo’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer anifeiliaid daearol?
Dal - Marcio - ail-ddal neu ddull dal/ail-ddal (Mynegai Lincoln)
Pa dechneg dylech chi defnyddio er mwyn amcangyfrifo’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer infertebratau dwr croyw?
Defnyddio samplu cicio a defnyddio Mynegai Simpson
Pa dechneg dylech chi defnyddio er mwyn amcangyfrifo’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer planhigion?
Cwadratau a thrawsluniau
Disgrifiwch y dull sy’n amcangyfrifio’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer anifeiliaid daearol
Dal anifeiliaid a’u marcio hwy - Ni ddylai’r marciau bod yn niweidiol neu’n weladwy i ysglyfaethwyr. - ac yna eu rhyddhau hwy. Cyn gynted a bod yr anifeiliaid wedi cael cyfle i ailintegreiddio gyda’r boblogaeth, e.e. 24 awr, mae’r maglau yn cael eu hailosod
Gallwn ni amcangyfrif cyfanswm maint y boblogaeth gan ddefnyddio nifer yr unigolion gafodd eu dal yn sampl 2, a’r nifer yn y sampl hwnnw sydd wedi’u marcio (h.y. wedi’u dal o blaen)
Maint y poblogaeth = Nifer yn sampl 1 x nifer yn sample 2 wedi rhannu gyda nifer wedi’u marcio yn y sampl
Rhaid tybio nad oes dim genedlaethau/marwolaethau/mewnfudo/allfudo wedi digwydd yn ystod yr amser rhwng casglu’r ddau sampl
Wrth farcio samplau o rywogaethau ac wrth gasglu’r samplau i amcangyfrif maint y poblogaeth, beth dylen ni dybio?
Tybio nad oes dim genedlaeth, marwolaethau, mewnfudo neu allfudo wedi digwydd yn ystod yr amser rhwng casglu’r ddau sampl
Disgrifiwch y dull sy’n amcangyfrifio’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer infertebratau dwr croyw
Casglu ac adnabod infertebratau o arwynebedd penodol gan ddefnyddio cwadrat a rhwyd. Cicio neu gribinio’r arwynebedd e.e. 0.5m2, am gyfnod penodol megis 30s, a chasglu infertebratau mewn rhwyd i lawr yr afon. Rhyddhau’r infertebratau yn ofalus
Defnyddio Mynegai Simpson i gyfrifo amrywiaeth
Disgrifiwch y dull sy’n amcangyfrifio’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer planhigion
Amcangyfrifwch ganran darn o dir y mae planhigion gwahanol yn ei orchuddio. Mesur amrywiaeth planhigion drwy gyfrif nifer y planhigion mewn cwadrat e.e. 1m2
Trawslun yw darn o raff y gallwn ni ei ddefnyddio i fesur gwahanol rannau ar hyd graddiant amgylcheddol, e.e. pellter oddi wrth goetir, gan osod cwadratau ar ei hyd
Diffiniwch esblygiad
Proses o ffurfio rhywogaethau newydd o rai a oedd yn bodoli eisioes dros gyfnod hir
Yn nhermau rhywogaethau, beth mae detholiad naturiol yn arwain at?
Yn arwain at rywogaethau sydd wedi addasu’n well i’w hamgylchedd
Disgrifiwch ddetholiad naturiol
Mae organebau’n cynhyrchu gormod o epil, fel bod llawer o amrywiad ymsyg genoteipiau’r boblogaeth. Mae newidiadau i amodau amgylcheddol yn dod gyda phwysau dethol newydd achos cystadleuaeth, ysglyfaethu a chlefydau. Dim ond unigolion ag alelau buddiol sy’n cael mantais ddetholus, e.e. ffwr gwyn yn yr arctig, ac mae’r rhain felly’n fwy tebygol o oroesi. Mae’r unigolion hyn wedyn yn atgenhedlu, felly mae’r epil yn debygol o etifeddu’r alelau buddiol, ac mae amlder yr alel buddiol yn cynyddu o fewn y cyfanswm genynnol
Nodwch y gwahanol fathau o addasiadau o ran ddetholiad naturiol
1) Anatomegol e.e. siap pig pincod/pilaod
2) Ffisiolegol e.e. haemoglobin ag affinedd uwch ag ocsigen e.e. lama sy’n byw ar uchder uchel
3) Ymddygiadol e.e. anifeiliaid y nos
Cywir neu anghywir; alel yw gennyn o’r un ffurf
Anghywir
Cywir neu anghywir; mae amrywiaeth enynnol yn cynrychioli nifer y gwahanol alelau o enynnau mewn poblogaeth
Cywir
Cywir neu anghywir; mae mwtaniad yn gallu digwydd ar hap gan arwain at alelau newydd i enyn
Cywir
Cywir neu anghywir; mae cyfoeth rhywogaethau’n mesur nifer y gwahanol rywogaethau mewn cymuned
Cywir
