2.1 Dosbarthiad A Bioamrywiaeth

Question 1

Rhestrwch y tacsonau mewn trefn

Answer 1

Parth, teyrnas, dosbarth, urdd, teulu, genws, rhywogaeth

Question 2

Disgrifiwch y tri pharth

Answer 2

Archaea - bacteria sy’n byw mewn amgylchedd anghyfeillgar â metabolaeth anarferol megis cynhyrchu methan
Eubacteria - bacteria cyffredin
Ewcaryota - gan gynnwys planhigion, anifeiliaid, ffyngau a phroctistiaid. Hwn yw’r categori uchaf rydym ni’n dosbarthu organebau ynddo

Question 3

Enwch y teyrnasau

Answer 3

Plantae, Animalia, Fungi, Procaryotau, Protoctista

Question 4

Diffiniwch rywogaeth

Answer 4

Yn cynnwys grwp o unigolion â nodweddion tebyg sy’n gallu rhyngfridio a chynhyrchu epil ffrwythlon

Question 5

Pwy cyflwynodd y system finomaidd a phryd?

Answer 5

Carl Linnaeus o Sweden, 1735

Question 6

Pam mae’r system finomaidd trwy’r gyfrwng Lladin?

Answer 6

I osgoi unrhyw broblemau ieithyddol

Question 7

Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas plantae

Answer 7

Organebau ewcaryotig amlgellog sy’n cyflawni ffotosynthesis (awtotroffig) Atgynhyrchu gan ddefnyddio sborah (e.e. Planhigion blodeuol a choed conwydd) mae ganddynt gellfuriau cellwlos

Question 8

Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas animalia

Answer 8

Organebau amlgellog, heterotroffig, ewcaryotau. Dim cellfuriau. Dangos cyd-drefniant nerfol

Question 9

Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas fungi

Answer 9

Organebau ewcaryotig amlgellog fel llwydni neu ungellog fel burun
Mewn llwydni, mae’r corfd wedi’i wneud o rwydwaith o edafedd o’r enw hyffâu. Mae’r cellfuriau wedi’u gwneud o gitin. Maen nhw’n heterotroffig - naill ai’n saproffytig neu’n barasitig. Maen nhw’n atgenhedlu drwy gynhyrchu sborau (llwydni) neu drwy flaguro fel burum

Question 10

Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas procaryotau

Answer 10

Organebau microsgopig, ungellog gan gynnwys cyanobacteria a bacteria (algâu gwyrddlas) Mae’r cellfuriau wedi’u gwneud o beptidoglycan (mwrein)
Does dim organynnau pilennog na gwir gnewyllyn. Mae’r ribosomau’n llai nag mewn ewcaryotau (70s)

Question 11

Digrifiwch y nodweddion allweddol y teyrnas protoctista

Answer 11

Mae’r rhain yn cynnwys algâu a llwydni llysnafedd.
Mae rhai’n ungellog ac yn debyg i gelloedd anifail megis Amoeba ac mae eraill yn gytrefol ac wedi’u gwneud o gelloedd fel celloedd planhigyn megis Spirogyra. Maen nhw’n cynnwys organynnau pilennog a chnewyllyn

Question 12

Diffiniwch ffurfiadau homologaidd

Answer 12

Ffurfiadau mewn rhywogaethau gwahanol sy’n debyg o ran safle anatomegol a tharddiad datblygu, ac yn deillio o gyd-hynafiad

Question 13

Diffiniwch ffurfiadau cydweddol

Answer 13

Maen nhw’n gwneud yr un gwaith ac mae eu siap yn debyg, ond mae eu tarddiad datblygu yn wahanol

Question 14

Enwch swyddogaeth yr aelod blaen fertebrat y;

1) Bod dynol
2) Aderyn
3) Morfil

Answer 14

1) Gafael
2) Hedfan
3) Nofio

Question 15

Mae amffibiaid, ymlusgiaid, adar a mamolion i gyd yn perthyn i’r aelod pentadactyl; mae ganddynt bum digid. O ran esblyiad, pa thystiolaeth mae hyn yn dangos?

Answer 15

Yn dangos tystiolaeth o esblygiad dargyfeiriol lle mae adeiledd wedi esblygu o gyd-hynafiad i wneud gwaith gwahanol

Question 16

Mae gan adenydd aderyn ac adenydd glöyn byw adeiledd gwahanol ond mae’r ddau yn gallu hedfan. Enwch y fath hon o esblygiad a disgrifiwch sut byddwn yn eu dosbarth hwy

Answer 16

Gelwir yn esblybiad cydgydeiriol; mae hynafiaid wedi addasu i’r un pwysau amgylcheddol ond wedi datblygu o darddiadau gwahanol. Oherwydd bod adeiledd eu hadenydd yn wahanol iawn, does dim tystiolaeth eu bod nhw wedi rhannu cyd-hynafiad ac felly ni ddylid defnyddio’r adenydd i’w dosbarthu nhw

Question 17

Heb enghreifftio, enwch ac disgrifiwch y brif dechneg imiwnolegol rydym ni’n defnyddio i ddangos y berthynas rhwng rhywogaethau

Answer 17

Techneg o gymharu proteinau imiwnolegol; mae hyn yn golygu creu gwrthgyrff i brotein un rhywogaeth mewn cwningen, ac yna eu cyflwyno nhw i broteinau rhywogaethau eraill

Question 18

Disgrifiwch yr holl broses pe baech chi eisiau cymharu primatiaid byw a bod dynol i ganfod ei hynafiad argosaf

Answer 18

Yn gyntaf, byddai angen ganfod protein sy’n bresennol ym mhob rhywogaeth. Yna, mae’r protein dynol yn cael ei chwistrellu i mewn i gwningen i gynhyrchu gwrthgyrff iddo. Yna, rydym ni’n ychwanegu’r serwm gwrthgyrff hwn at brotein o’r primatiaid eraill megis tsimpansi, gibon a gorila, ac yn mesur faint sy’n gwaddodi. Os ydym ni’n ychwanegu gwrthgyrff dynol at y protein dynol, mae’r gwrthgyrff a’r antigen yn cyfateb un union a bydd gwaddodiad 100%. Rydym yn gwneud hyn gyda haemoglobin. Y perthynas agosaf oedd tsimpansi a gorila, gyda gwaddodiad o 95%. Wrth gymharu union ddilyniant asidau amino haemoglobin gorila a tsimpansi, y tsimpansi oedd y tebycaf

Question 19

1) Disgrifiwch beth sy’n digwydd i ddilyniannau basau DNA rhywogaeth wrth iddo esblygu
2) Beth dylai weld os mae dau rywogaeth yn perthyn yn agosach i’w gilydd?

Answer 19

1) Mae newidiadau/mwtaniadau yn digwydd

2) Mae llai o wahaniaethau rhwng eu dilyniannau basau

Question 20

Disgrifiwch sut mae’n bosib defnyddio’r dechnog proffilio DNA mewn ewcaryotau

Answer 20

Mewn ewcaryotau, dydy’r rhan fwyaf o’r DNA ddim yn codio ar gyfer polypeptidau; mae’r rhannau hyn sydd ddim yn codio rhwng genynnau yn cynnwys dilyniannau DNA byr sy’n ailadrodd e.e. TATATATATATA, ac rydym yn eu galw hwy’n ailadroddiadau tandem byr, STRs. Mae sawl gwaith mae’r rhain yn ailadrodd yn unigryw, felly dyma sy’n rhoi sail i broffilio genetig

Question 21

Beth yw’r perthynas rhwng amryiad yn y dilyniant basa ac amrywiaeth ennynol?

Answer 21

Y mwyaf yw’r amrywiad yn y dilyniant basau, y mwyaf o amrywiaeth ennynol sydd gan y rhywogaeth

Question 22

Diffiniwch fioamrywiaeth

Answer 22

Nifer y rhywogaethau a nifer yr unigolion o bob rhywogaeth mewn ardal ddaeryddol benodol

Question 23

Sut mae cynnydd mewn bioamrywiaeth rhywogaethau planhigol yn effeithio ar bryfed?

Answer 23

Mae eu bioamrywiaeth hwy’n debygol o gynyddu hefyd achos mae mwy o gynefinoedd posibl yn cael eu creu wrth i fioamrywiaeth rhywogaethau planhigol cynyddu

Question 24

Disgrifiwch yr effaith ar fioamrywiaeth wrth symud oddi wrth y pegynau tuag at y cyhydedd

Answer 24

Mae’n cynyddu wrth gyrraedd coedwig dymherus achos bod addwysedd golau’n cynyddu a chyflenwad dwr yn besennol. Mae’n lleihau wrth gyrraedd y cyhydedd achos diffyg dwr yn cyfyngu ar dwr planhigion, er bod yr arddwysedd golau ar ei uchaf

Question 25

Disgrifiwch y ffactorau sy’n effeithio ar fioamrywiaeth

Answer 25

• Olyniaeth: mae cyfansoddiad cymuned yn newid dros amser wrth i wahanol rywogaethau gytrefu
• Detholiad naturiol
• Gweithgareddau bodau dynol: llygredd, gorbysgota a datgoedwigo yn dinistrio cynefinoedd

Question 26

Beth yw’r gwerthoedd posib ar gyfer Mynegai Amrywiaeth Simpson

Answer 26

Unrhyw rif rhwng 0 ac 1, lle mae gwerth agosaf at 1 yn dynodi’r mwyaf o amrywiaeth

Question 27

Nodwch Mynegai Amrywiaeth Simpson

Answer 27

S = 1 - swm o n(n-1) / N(N-1)

N: Cyfanswm nifer yr organebau o bob rhywogaeth gyda’i gilydd
n: Cyfanswm nifer yr organebau o bob rhywogaeth unigol

Question 28

Diffiniwch enyn

Answer 28

Darn o DNA ar gromosom sy’n codio ar gyfer polypeptid penodol

Question 29

Diffiniwch alel

Answer 29

Ffurf wahanol ar yr un genyn

Question 30

Diffiniwch ffenoteip

Answer 30

Sut mae organeb yn edrych; ei nodweddion

Question 31

Diffiniwch gyfanswm genynnol

Answer 31

Cyfanswm nifer yr alelau mewn poblogaeth

Question 32

Diffiniwch locws (loci)

Answer 32

Safle genyn ar y cromosom

Question 33

Disgrifiwch sut all locws dangos polymorffedd

Answer 33

Os oes ganddo dau neu fwy o alelau sydd ddim yn gallu cael ei hesbonio gan fwtaniad yn unig, gan arwain at ddau neu fwy o wahanol ffenoteipiau

Question 34

Pa dechneg dylech chi defnyddio er mwyn amcangyfrifo’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer anifeiliaid daearol?

Answer 34

Dal - Marcio - ail-ddal neu ddull dal/ail-ddal (Mynegai Lincoln)

Question 35

Pa dechneg dylech chi defnyddio er mwyn amcangyfrifo’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer infertebratau dwr croyw?

Answer 35

Defnyddio samplu cicio a defnyddio Mynegai Simpson

Question 36

Pa dechneg dylech chi defnyddio er mwyn amcangyfrifo’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer planhigion?

Answer 36

Cwadratau a thrawsluniau

Question 37

Disgrifiwch y dull sy’n amcangyfrifio’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer anifeiliaid daearol

Answer 37

Dal anifeiliaid a’u marcio hwy - Ni ddylai’r marciau bod yn niweidiol neu’n weladwy i ysglyfaethwyr. - ac yna eu rhyddhau hwy. Cyn gynted a bod yr anifeiliaid wedi cael cyfle i ailintegreiddio gyda’r boblogaeth, e.e. 24 awr, mae’r maglau yn cael eu hailosod
Gallwn ni amcangyfrif cyfanswm maint y boblogaeth gan ddefnyddio nifer yr unigolion gafodd eu dal yn sampl 2, a’r nifer yn y sampl hwnnw sydd wedi’u marcio (h.y. wedi’u dal o blaen)
Maint y poblogaeth = Nifer yn sampl 1 x nifer yn sample 2 wedi rhannu gyda nifer wedi’u marcio yn y sampl
Rhaid tybio nad oes dim genedlaethau/marwolaethau/mewnfudo/allfudo wedi digwydd yn ystod yr amser rhwng casglu’r ddau sampl

Question 38

Wrth farcio samplau o rywogaethau ac wrth gasglu’r samplau i amcangyfrif maint y poblogaeth, beth dylen ni dybio?

Answer 38

Tybio nad oes dim genedlaeth, marwolaethau, mewnfudo neu allfudo wedi digwydd yn ystod yr amser rhwng casglu’r ddau sampl

Question 39

Disgrifiwch y dull sy’n amcangyfrifio’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer infertebratau dwr croyw

Answer 39

Casglu ac adnabod infertebratau o arwynebedd penodol gan ddefnyddio cwadrat a rhwyd. Cicio neu gribinio’r arwynebedd e.e. 0.5m2, am gyfnod penodol megis 30s, a chasglu infertebratau mewn rhwyd i lawr yr afon. Rhyddhau’r infertebratau yn ofalus
Defnyddio Mynegai Simpson i gyfrifo amrywiaeth

Question 40

Disgrifiwch y dull sy’n amcangyfrifio’r maint o unigolion o bob rhywogaeth sydd mewn ardal penodol ar gyfer planhigion

Answer 40

Amcangyfrifwch ganran darn o dir y mae planhigion gwahanol yn ei orchuddio. Mesur amrywiaeth planhigion drwy gyfrif nifer y planhigion mewn cwadrat e.e. 1m2
Trawslun yw darn o raff y gallwn ni ei ddefnyddio i fesur gwahanol rannau ar hyd graddiant amgylcheddol, e.e. pellter oddi wrth goetir, gan osod cwadratau ar ei hyd

Question 41

Diffiniwch esblygiad

Answer 41

Proses o ffurfio rhywogaethau newydd o rai a oedd yn bodoli eisioes dros gyfnod hir

Question 42

Yn nhermau rhywogaethau, beth mae detholiad naturiol yn arwain at?

Answer 42

Yn arwain at rywogaethau sydd wedi addasu’n well i’w hamgylchedd

Question 43

Disgrifiwch ddetholiad naturiol

Answer 43

Mae organebau’n cynhyrchu gormod o epil, fel bod llawer o amrywiad ymsyg genoteipiau’r boblogaeth. Mae newidiadau i amodau amgylcheddol yn dod gyda phwysau dethol newydd achos cystadleuaeth, ysglyfaethu a chlefydau. Dim ond unigolion ag alelau buddiol sy’n cael mantais ddetholus, e.e. ffwr gwyn yn yr arctig, ac mae’r rhain felly’n fwy tebygol o oroesi. Mae’r unigolion hyn wedyn yn atgenhedlu, felly mae’r epil yn debygol o etifeddu’r alelau buddiol, ac mae amlder yr alel buddiol yn cynyddu o fewn y cyfanswm genynnol

Question 44

Nodwch y gwahanol fathau o addasiadau o ran ddetholiad naturiol

Answer 44

1) Anatomegol e.e. siap pig pincod/pilaod
2) Ffisiolegol e.e. haemoglobin ag affinedd uwch ag ocsigen e.e. lama sy’n byw ar uchder uchel
3) Ymddygiadol e.e. anifeiliaid y nos

Question 45

Cywir neu anghywir; alel yw gennyn o’r un ffurf

Answer 45

Anghywir

Question 46

Cywir neu anghywir; mae amrywiaeth enynnol yn cynrychioli nifer y gwahanol alelau o enynnau mewn poblogaeth

Answer 46

Cywir

Question 47

Cywir neu anghywir; mae mwtaniad yn gallu digwydd ar hap gan arwain at alelau newydd i enyn

Answer 47

Cywir

Question 48

Cywir neu anghywir; mae cyfoeth rhywogaethau’n mesur nifer y gwahanol rywogaethau mewn cymuned

Answer 48

Cywir