2. Prawo naturalne

Question 1

Źródła prawa naturalnego:

Answer 1

1) Bóg, wola Boska;
2) natura człowieka;
3) godność człowieka;
4) natura społeczeństw;
5) wartości uznawane przez wszystkich

Question 2

Nurty prawa natury:

Answer 2

1) kosmologiczny – prawo naturalne utożsamiane jest z prawem natury świata, logosem rządzącym światem, którego jesteśmy cząstką,
2) racjonalistyczny – personalny, laicki (Arystoteles: człowiek jest źródłem prawa naturalnego),
3) religijny, odwołujący się do chrześcijaństwa – źródłem prawa jest Bóg.

Question 3

Trzy okresy w historii prawa naturalnego:

Answer 3

1) starożytność - XVII w. - występowały dwa porządki, przenikające się wzajemnie - prawo natury i prawo stanowione;
2) XVII + XVIII w. - okres rozkwitu prawa natury - powstanie szkoły prawa naturalnego (Grocjusz, Hobbses, Locke, Spinoza, Rousseau);
3) XIX do dziś - okres pozytywizmu prawniczego - prawo natury jako remedium na słabości prawa stanowionego.

Question 4

Tendencje rozwoju myśli prawno-naturalnej:

Answer 4

1) przejście od koncepcji obiektywistycznych do subiektywistycznych;
2) przejście od koncepcji statycznych do koncepcji dynamicznych;
3) przejście od koncepcji idealistycznych do materialistycznych
4) przejście od koncepcji religijnych do koncepcji prawa natury niezależnych od treści religijnych

Question 5

przejście od koncepcji obiektywistycznych do subiektywistycznych:

Answer 5

a) Koncepcje
obiektywistyczne to takie, w których prawo natury wyrasta z pewnej rzeczywistości usytuowanej poza człowiekiem i niezależnej od jego woli i świadomości.

b) Koncepcje subiektywistyczne pojmują
zaś prawo natury jako zależne w swoim istnieniu od człowieka, od jego intelektu, uczuć, woli,
sumienia.

Question 6

przejście od koncepcji statycznych do koncepcji dynamicznych

Answer 6

3 grupy doktryn prawno-naturalnych:
1) teorie prawa o niezmiennej treści. Wskazują one na normatywny charakter prawa natury, tj. istnienie katalogu niezmiennych i uniwersalnie ważnych zasad prawnonaturalnych.

2) teorie prawa natury
o zmiennej treści, inspirowane filozofią Kanta. prawo stanowi tutaj wyraz
indywidualizacji człowieka, determinowanego okolicznościami historycznymi, kulturowymi,
społecznymi, etc. swoich czasów. Koncepcje te mają laicki charakter, źródeł prawa natury upatrując w rozumie ludzkim.

3) dynamiczne koncepcje wyrażające pogląd, że prawu natury właściwa jest rozwijająca się treść - że treść prawa natury pozostaje niezmienna bez względu na epokę, z której wyrasta

Question 7

przejście od koncepcji idealistycznych do materialistycznych.

Answer 7

1) Koncepcje idealistyczne sprowadzają się do uznania prymatu idei nad materią. Owa idea,
definiowana m.in. jako logos, pneuma, bóstwo, duch daje się tylko pomyśleć, nie ma odwzorowania
w empirycznej rzeczywistości. Obiektywny i autonomiczny charakter wiecznej idei, niezależnej
w swej istocie od człowieka

2) Koncepcje materialistyczne wyrażają przekonanie, że poza materią nie istnieje żadna inna substancja. Prawo natury jawi się jako przyczynowo warunkowane prawidłowości biologiczne
i fizyczne. Tym, co znamionuje materialistyczne odmiany prawa natury, to przenoszenie
prawidłowości świata przyrody na porządki społeczne, co w rezultacie prowadzi przedstawicieli
materializmu do identyfikowania tych dwu rzeczywistośc

Question 8

przejście od koncepcji religijnych do koncepcji prawa natury niezależnych od treści
religijnych.

Answer 8

Grocjusz - prawo
natury jako nakaz czystego rozumu, wskazujący, że pewien czyn wskutek samej zgodności z naturą
rozumną ma cechy konieczności. Silnie akcentował niezmienność i niezależność norm prawa natury i jego powiązanie z naturą ludzką

Question 9

Definicja prawa naturalnego wg. T. Hobbesa:

Answer 9

Każdy ma uprawnienia naturalne w stanie natury. Można je nazywać prawem natury. Nie są one
jednak nakazami, bo te pojawiają się w wyniku kontraktu. Poddani są absolutnie związani umową
i nie mogą zmieniać ustroju. Władza jest niezbywalna, nie podlega kontroli sądowej

Question 10

Definicja prawa naturalnego wg. J. Locke:

Answer 10

Naturalne uprawnienia jednostek: wolność, równość, własność – wolność w dysponowaniu własnym majątkiem. Rządy prawa natury zachodzą wówczas, gdy siła realizuje
uprawnienia jednostek lub nie przeszkadza jednostkom w ich realizacji; zniesienie rządów prawa
natury to stan wojny. Działania władcy mogą być osądzone, bowiem władca może nieraz czynić
niezgodnie z prawami natury.

Question 11

Prawo natury wg Puffendorfa:

Answer 11

Ostro odróżnił prawo natury i prawo pozytywne. Prawo natury to nakazy dyktowane przez rozum. Jest ono wspólne wszystkim ludziom i ludom, a wypływa z moralności, która rządziła
ludzkim postępowaniem w stanie naturalnym pod silnym wpływem Grocjusza i Hobbesa.

Question 12

Prawo naturalne wg Rousseau:

Answer 12

Człowiek urodził się wolnym, a wszędzie żyje w okowach.

Question 13

Przykłady iusnaturalizmu:

Answer 13

1) Deklaracja Niepodległości złożona 4 lipca 1776 roku przez przedstawicieli Stanów
Zjednoczonych Ameryki,

2) Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r., będąca do dzisiaj integralną
częścią francuskiej konstytucji

Question 14

Koncepcja prawa natury wg św. Tomasza

Answer 14

• Summa teologiczna - kwestia 90 i 91
• rodzaje praw:
  1) prawo wieczne
  2) prawo boskie
  3) prawo naturalne
  4) prawo ludzkie

Question 15

[św. Tomasz] Prawo wieczne:

Answer 15

lex aeterna
istnieje samo przez się, to pewien boski porządek świata. Przez uczestniczenie w prawie wiecznym istnieją pozostałe prawa. Istoty nierozumne
uczestniczą w prawie wiecznym instynktownie, człowiek zaś jest istotą rozumną. Przejawia
zdolność do poznawania dobra. Rozum określa cele zgodne z naturą człowieka (cele te prowadzą do dobra). Samo przez się istnieje tylko prawo wieczne.
Prawo wieczne stanowi pewien zamysł Bożej Mądrości. Człowiek uczestniczy w prawie
wiecznym przez to, że został wyposażony w rozum. Przez rozum może poznać dobro.
Ostateczną racją istnienia jest Bóg.

Question 16

[św. Tomasz] prawo boskie:

Answer 16

lex divina
dane człowiekowi jest przez Boga, przez jego objawienie. Reguluje stosunki między ludźmi a Bogiem. Prawo boskie to prawdy objawione w Piśmie
Świętym; bierze ono swój początek z prawa wiecznego

Question 17

[św. Tomasz] prawo naturalne:

Answer 17

lex naturalis
stanowi pewien kodeks moralny, do którego stosują się ludzie w sposób naturalny. Życie moralne to życie zgodne z kodeksem moralnym. Jesteśmy
w stanie dojść do reguł prawa naturalnego bowiem jesteśmy istotami stworzonymi przez
Boga zgodnie z jego zamierzeniami oraz obdarzeni rozumem. Celem ludzkiej egzystencji są
nie tylko dobra doczesne, ale i pozaziemskie. Prawo naturalne poznajemy na podstawie tworu Boga, jakim jest świat, z założonym w nim porządkiem, który opisuje udział racjonalny
jednostek w prawie wiecznym w operacjach rozumu. Prawo naturalne odczytujemy z ustaleń dotyczących ludzkiej natury oraz celów dla których zostaliśmy stworzeni. Partycypacja prawa wiecznego w rozumie ludzkim nazywana jest właśnie prawem
naturalnym.

Question 18

[św. Tomasz] prawo ludzkie:

Answer 18

lex humana
wyprowadzane z prawa naturalnego, boskiego oraz
wiecznego; musi być nakierowane na osiągnięcie dobra wspólnego. Prawo ludzkie uzupełnia prawo naturalne za pomocą wnioskowania z jego ogólnych zasad albo bliższego określenia tych zasad.

Question 19

Św. Tomasz sformułował tzw. I zasadę prawa naturalnego, która brzmi:

Answer 19

czyń dobro, unikaj
zła. Nakaz ten jest nakazem Boga wpisanym w sumienie ludzkie. Człowiek odkrywa go we własnym
sumieniu. Znając tę zasadę człowiek bada swoją naturę by dowiedzieć się co jest dobre, a co złe.

Question 20

Gustaw Radbruch:

Answer 20

• dzieło - Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo;
• autor - 5 minut filozofii prawa
• autor formuły

Question 21

Pięć minut filozofii prawa Radbrucha:

Answer 21

1. minuta – dla żołnierza rozkaz jest rozkazem, ale gdy wykonanie rozkazu jest przestępstwem to
   w takiej sytuacji żołnierz może odmówić posłuszeństwa rozkazowi. W przypadku prawnika,
   zwłaszcza sędziego, prawo nie zna wyjątków od stosowania prawa.
2. minuta – prawo służy realizacji celów narodu, ale nie każde prawo, które służy narodowi jest
   użyteczne.
3. minuta – prawo oznacza wolę bycia sprawiedliwym (prawo ma roszczenie do bycia
   sprawiedliwym). Prawo jest tym, co dobre i słuszne. Ustawy przeczące sprawiedliwości nie
   obowiązują. Naród nie jest obowiązany im służyć.
4. minuta – oprócz sprawiedliwości celem prawa jest dobro wspólne i bezpieczeństwo prawne
   (stabilność prawa). Ale bywa niekiedy, że te trzy cechy prawa: sprawiedliwość, dobro wspólne,
   bezpieczeństwo prawne trudno łącznie realizować.
   Powstaje zatem pytanie: Czy można odmówić posłuszeństwa prawu, które gwarantowałoby
   bezpieczeństwo i chroniłoby dobro wspólne, ale byłoby niesprawiedliwe?
5. minuta – Tak, są takie sytuacje, w których można odmówić posłuszeństwa prawu.

Question 22

Trzy wartości prawa wg Radbrucha:

Answer 22

1) bezpieczeństwo prawne,
2) celowość, celem prawa jest dobro wspólne,
3) sprawiedliwość.

Question 23

Formuła Radbrucha:

Answer 23

1) Prawo niesprawiedliwe (niezgodne z prawem natury) obowiązuje, chyba że niezgodność z treścią prawa natury bądź też niesprawiedliwość jest tak rażąca, że nie sposób go znieść. Takie prawo traci moc obowiązującą, zaś obywatele mogą mu odmówić posłuszeństwa.

2) Przeprowadzenie ostrzejszej granicy między przypadkami bezprawia ustawowego
a ustawami obowiązującymi pomimo swej niesprawiedliwości treści jest niemożliwe. Tam, gdzie nigdy nie dąży się do
sprawiedliwości, tam trudno mówić, że ustawa jest jedynie „prawem
niesprawiedliwym”, gdyż traci ona w ogóle naturę prawa.

3) Pozytywizm swoim przekonaniem, że prawo jest ustawą obezwładnił niemieckich
prawników i uczynił ich bezbronnymi wobec ustaw o treści samowolnej i zbrodniczej.

Question 24

L.L. Fuller:

Answer 24

• dzieło - Moralność prawa i Anatomia prawa;
• reprezentant formalnej koncepcji prawa natury oraz koncepcji prawa natury o zmiennej treści opartej na katalogu minimalnych warunków formalnych, które tworzą tzw. wewnętrzną moralność prawa

Question 25

Koncepcja prawa Fullera:

Answer 25

• rozróżnienie moralności obowiązku (nie można uniknąć, nie realizować) u moralności dążeń (doskonałość etyczna).
• pod adresem prawa pozytywnego nie można formułować żądania, aby realizowało w swych
  normach aspiracji moralności dążeń;
• ze swej istoty dąży prawo do osiągnięcia skuteczności swoich norm;
• prawo to reguły, których zadaniem jest regulacja ludzkich zachowań;
• prawo jest działalnością celową.
• prawo spełniając określone warunki formalne jest wewnętrznie
  moralne.

Question 26

[Fuller] Warunki formalne wewnętrznej moralności prawa:

Answer 26

1. ogólność - nie może być kazuistyczne,
2. niesprzeczność: - nie może prawodawca stanowić norm względem siebie niezgodnych,
3. przewidywalność,
4. zakaz retroakcji prawa,
5. prawo nie może nakładać obowiązków niemożliwych do wykonania,
6. publikacja prawa,
7. działania organów władzy publicznej powinny być praworządne/praworządność,
8. jasność

Question 27

Filozofia prawa naturalnego Johna Finnisa:

Answer 27

• dzieło - Prawa naturalne i uprawnienia naturalne (1978)
• pomost między prawem naturalnym a pozytywnym
• prawo naturalne nie wychodzi od Boga, lecz od praktycznego rozumu człowieka.
• teoria prawa naturalnego budowana na odwołaniu się do poznania praktycznego podstawowych wartości ludzkiej egzystencji, dostępnego dla każdego człowieka.

Question 28

Finnis - dobra fundamentalne:

Answer 28

1. wiedza
2. życie
3. zabawa
4. przeżycia estetyczne
5. przyjaźń
6. praktyczna rozumność
7. religia

• są uzasadnione argumentami praktycznymi i zdroworozsądkowymi;
• inne dobra wywodzą się z ww. dóbr.

Question 29

Zadania teorii praw naturalnych wg Finnisa

Answer 29

1) ustalaniu zasad i ograniczeń rządów prawa,

2) wytyczaniu sposobów jakimi odpowiednie postanowienia prawa powinny być wyprowadzane
z nakazów praktycznej racjonalności a nie z aktów ustanowienia lub innych faktów prawotwórczych.,

3) przy tak określonych celach i zadaniach, teoria prawa natury daleko wykracza poza slogan
lex iniusta non est lex,

4) co nie zwalnia jej od obowiązku wskazania wpływu jakie ma niesprawiedliwe wykonywanie
władzy na naszą odpowiedzialność jako podmiotów działających racjonalnie.

Question 30

Finnis - Cztery typy niesprawiedliwości w prawie:

Answer 30

1) Stanowienie prawa motywowane nie troską o dobro wspólne tylko o dobro indywidualne,
chroniące indywidualne interesy,

2) niesprawiedliwy podział władzy i kompetencji organów władzy,
3) posłużenie się prawem niezgodnie z wymaganą formą bądź procedurą,

4) niesprawiedliwość materialna zwłaszcza jeśli chodzi o sprawiedliwość rozdzielczą czy
wyrównawczą.

Question 31

Cztery rodzaje sądów wg. Kanta:

Answer 31

1) sądy a priori – formułujemy bez oparcia w doświadczeniu,
2) sądy a posteriori – po doświadczeniach,
3) sądy syntetyczne – oparte na doświadczeniach,
4) sądy analityczne – nie oparte na doświadczeniach.

Question 32

Przewrót kopernikański w wykonaniu Kanta:

Answer 32

Do Kanta sądzono, że zdolności poznania zależne są od cech przedmiotu, który poznajemy. Kant twierdzi, że to podmiot decyduje o tym, w jaki sposób poznajemy przedmiot. Przedmiot jest
podporządkowany podmiotowi.

Question 33

[Kant} Imperatyw kategoryczny:

Answer 33

• wola, która jest dobra musi działać w zgodności z imperatywem, który bezpośrednio
  nakazuje pewne zachowanie, nie zakładając jako warunku innego celu, który ma się przez to
  zachowanie uzyskać.
• Imperatyw kategoryczny obowiązuje istoty rozumne. Wskazuje cele same w sobie. Moralne
  obowiązki są kategoryczne z tej przyczyny, że są powinnościami.

Question 34

[Kant} Typy imperatywów:

Answer 34

1) hipotetyczny, o postaci: „jeśli chcesz osiągnąć cel, to …”
2) kategoryczny, który nie zawiera obowiązku warunkowego.

Question 35

[Kant} Ogólna zasada moralna imperatywu kategorycznego:

Answer 35

1. Postępuj tak jak gdyby maksyma/zasada twojego postępowania przez twoją wolę miała stać
   się ogólnym prawem natury.
   Jest to pewna formuła blankietowa. Zasada, wedle której postępujesz miałaby być powszechnie obowiązującym prawem.
2. Postępuj tak byś człowieczeństwa tak w swej osobie jak też w osobie każdego innego
   używał zawsze jako celu nigdy jako środka.
   Nie traktuj ludzi jako pewnego środka tylko cel. Celem jest np. ochrona godności, wolności,
   etc.
3. Postępuj tak, żeby wola dzięki swej maksymie mogła uważać się samą w sobie za powszechnie prawodawczą. Swoją wolę traktuj tak jakby była wolą powszechnie prawodawczą

Question 36

Prawo pozytywne wg Kanta:

Answer 36

• Gdyby człowiek był w pełni i wyłącznie rozumny, gdyby kierował się wyłącznie prawami rozumu, prawo stosujące przymus byłoby niepotrzebne. Przymus byłby wtedy zastąpiony
  ogólnoludzkim wzajemnym zaufaniem i zrozumieniem.
• Normy będące efektem wewnętrznego związanego z rozumem praktycznym prawodawstwa
  to prawo natury, zaś prawo tworzone w sferze zewnętrznych działań ludzi jako fenomenów, a
  przede wszystkim stanowione przez państwo, nazwał prawem pozytywnym.

Question 37

[Kant] Cel prawa pozytywnego:

Answer 37

• Celem prawa pozytywnego jest autonomia człowieka – obywatela, członka społeczeństwa.
• Przedmiotem prawa pozytywnego jest zatem człowiek jako fenomen i wolność w aspekcie
  praktycznym