1.2 Syniadau Sylfaenol Ynghylch Atomau

Question 1

Diffiniwch rif atomig

Answer 1

Nifer y protonau yn niwclews atom

Question 2

Diffiniwch rif más

Answer 2

Nifer y protonau + nifer y niwtronau yn niwclews atom

Question 3

Diffiniwch isotopau

Answer 3

Atomau sydd â’r un nifer o brotonau ond niferoedd gwahanol o niwtronau

Question 4

Disgrifiwch yr adeiledd atomig

Answer 4

Mas atomau’n cynnwys niwclews sy’n cynnwys protonau â gwefr bositif a niwtronau heb wefr ac mae wedi’i amgylchynu gan blisg yn cynnwys electronau â gwefr negatif sy’n symud drwy’r amser. Mae más yr atom, bron i gyd, yn y niwclews. Mae’r un nifer o brotonau ac electronau gan atom

Question 5

Mae gan bob elfen ddau rif nesaf at ei symbol.
Pa rif yw’r rhif:
1) Atomig
2) Más

Answer 5

1) Y rhif uwchlaw

2) Y rhif uwchben

Question 6

Pa fath o ïonau yw;

1) Catïonau
2) Anionau

Answer 6

1) Ïonau positif

2) Ïonau negatif

Question 7

Disgrifiwch sut ffurfir;

1) Catïonau
2) Anionau

Answer 7

1) Pan fydd atom yn colli un neu fwy o electronau

2) Pan fydd atom yn ennill un neu fwy o electronau

Question 8

Diffiniwch ronynnau alffa

Answer 8

Clwstwr o 2 broton a 2 niwtron; mae gwefr bositif ganddynt

Question 9

Diffiniwch ronynnau beta

Answer 9

Electronau sy’n symud ym gyflym; mae gwefr negatif ganddynt

Question 10

Diffiniwch belydrau gama

Answer 10

Pelydriad electromagnetig ag egni uchel; dim gwefr

Question 11

Disgrifiwch effaith maes trydanol ar ronynnau;

1) Alffa
2) Beta

Answer 11

1) Yn cael eu hatynnu at blât negatif

2) Yn cael eu hatynnu at blât positif

Question 12

Disgrifiwch effaith maes trydanol ar belydrau gama

Answer 12

Nid oes effaith

Question 13

Disgrifiwch effaith maes magnetig ar ronynnau;

1) Alffa
2) Beta

Answer 13

1) Yn cael eu gwyro i gyfeiriad penodol

2) Yn cael eu gwyro i’r cyfeiriad dirgroes

Question 14

Disgrifiwch effaith maes magnetig ar belydrau gama

Answer 14

Nid oes effaith

Question 15

Disgrifiwch bŵer treiddio gronynnau alffa

Answer 15

Y lleiaf treiddiol; mae dalen o babur yn eu rhwystro

Question 16

Disgrifiwch bŵer treiddio gronynnau beta

Answer 16

Mae dalen denau o fetel (0.5cm o alwminiwm) yn eu rhwystro

Question 17

Disgrifiwch bŵer treiddio pelydrau gama

Answer 17

Y mwyaf treiddiol; gall fod angen mwy na 2cm o blwm i’w rhywstro

Question 18

Ysgrifennwch hafaliad lle mae Wraniwm â rhif mas o 238 a rhif atomig o 92 yn allyrru gronyn alffa

Answer 18

238U92 –> 234Th90 + 4a2

Question 19

Ysgrifennwch hafaliad lle mae Carbon â rhif mas o 14 a rhif atomig o 6 yn allyrru gronyn ß

Answer 19

14C6 –> 14N7 + ß-1

Question 20

1) Rhowch enw arall ar gyfer ß+

2) Disgrifiwch beth bydd yn digwydd os mae electron a gronyn ß+ yn dod i gyffwrdd

Answer 20

1) Positron

2) Dileu ei gilydd

Question 21

Diffiniwch hanner oes

Answer 21

Yw’r amser mae’n ei gymryd i hanner yr atomau mewn radioisotop ddadfeilio neu’r amser mae’n ei gymryd i ymbelydredd radioisotop ddisgyn i hanner ei werth cychwynnol

Question 22

Amlinellwch pam gall ymbelydredd fod yn beryglus i iechyd

Answer 22

Mae ymbelydredd yn ïoneiddio/rhyddhau egni uchel sy’n achosi mwtaniad celloedd sy’n gallu arwain at losgiadau/salwch ymbelydredd/canser

Question 23

Mae un isotopau ffosfforws, 32P, yn disgyn i 1/8fed o’i werth cychwynnol mewn 42.9 diwrnod. Cyfrifwch hanner oes 32P

Answer 23

1 –> 1/2 –> 1/4 –> 1/8 felly 3 hanner oes
Felly, hanner oes = 42.9/3
= 14.3 diwrnod

Question 24

Ar sail meddygaeth, disgrifiwch sut allwn ddefnyddio Cobalt-60 mewn ffordd gadarnhaol

Answer 24

Mewn radiotherapi i drin canser. Mae egni uchel pelydriad y gama yn cael ei ddefnyddio i ladd celloedd canseraidd ac i atal y tyfiant niweidiol rhag datblygu

Question 25

Ar sail meddygaeth, disgrifiwch sut allwn ddefnyddio Iodin-131 mewn ffordd gadarnhaol

Answer 25

Ar gyfer clefion sydd â chwarennau thyroid diffygiol. Mae’n gweithio fel olinydd i astudio mewnlifiad iodin i’r chwarren

Question 26

Ar sail meddygaeth, disgrifiwch sut allwn ddefnyddio Technetiwm-99 mewn ffordd gadarnhaol

Answer 26

Radioisotop sy’n cael ei ddefnyddio amlaf mewn meddygaeth. Mae’n cael ei ddefnyddio fel olinydd, fel arfer i labelu moleciwl sydd wedyn yn cael ei amsugno’n ffafriol gan y feinwe dan sylw

Question 27

Ar sail dyddio ymbelydrol, disgrifiwch sut allwn ddefnyddio Carbon-14 mewn ffordd gadarnhaol

Answer 27

I gyfrifo oed gweddillion planhigion ac anifeiliaid. Mae pob organeb fyw’n amsugno carbon, sy’n cynnwys cyfran fach o garbon-14 ymbelydrol. Pan fydd organeb yn marw, nid yw’n amsugno mwy ohono ac mae’r rhai sy’n bresennol yn barod yn dadfeilio. Mae cyfradd y dadfeiliad yn lleihau dros y blynyddoedd ac mae’n bosibl defnyddio’r actifedd sy’n weddill i gyfrifo oed organebau

Question 28

Ar sail dyddio ymbelydrol, disgrifiwch sut allwn ddefnyddio Potasiwm-40 mewn ffordd gadarnhaol

Answer 28

I amcangyfrif oed daearegol creigiau.

Question 29

Diffiniwch orbital atomig

Answer 29

Rhanbarth o atom sy’n gallu dal hyd at ddau electron sydd â sbiniau dirgroes i’w gilydd

Question 30

Faint o electronau gall yr is-blisgyn;
1) s
2) p
3) d
ei ddal?

Answer 30

1) 2
2) 6
3) 10

Question 31

Beth rydym ni’n galw y pedwar lefel egni sefydlog neu blisg mewn atomau?

Answer 31

Rhifau cwantwm, n

Question 32

Beth allwn ni ddadansoddi o wybod mae lefel cwantwm (n) yn isel?

Answer 32

Yr agosaf yw’r plisgyn at y niwclews a’r isaf yw’r lefel egni

Question 33

Diffiniwch adeiledd electronig

Answer 33

Trefniant yr electronau mewn atom

Question 34

Disgrifiwch sut mae’n bosib gweithio allan trefniant adeiledd electronig gan ddefnyddio’r tair rheol sylfaenol

Answer 34

1) Mae electronau’n llenwi orbitalau atomig yn nhrefn egni cynyddol
2) Gallu uchafswm o ddau electron, sef rhai â sbiniau dirgroes, lenwi unrhyw orbital
3) Bydd pob orbital mewn is-blisgyn yn llenwi ag un electron cyn i’r electronau baru

Question 35

Ysgrifennwch yr adeiledd electronig, yn nhermau is-blisg, ar gyfer atom copr

Answer 35

1s2 2s2 2p6 3p6 3d10 4s1

Question 36

Difiniwch egni ïoneiddiad cyntaf molar

Answer 36

Elfen yw’r egni sydd ei angen i dynnu un electron oddi ar bob atom yn un môl o’i atomau nwyol

Question 37

Diffiniwch gysgodi neu sgrinio electronau

Answer 37

Y gwrthyriad rhwng electronau mewn plisg gwahanol. Mae electronau mewn plisg mewnol yn gwrthyrru electronau mewn plisg allanol

Question 38

Disgrifiwch yr amodau mewn egni ïoneiddiad safonol

Answer 38

298K ac 1atm

Question 39

Disgrifiwch yr ffactorau sy’n effeithio ar yr egni ïoneiddiad

Answer 39

1) Gwefr niwclear - y mwyaf yw’r wefr niwclear, y mwyaf yw’r grym atynnol ar yr electron allanol
2) Cysgodi electronau - Y mwyaf yw nifer y plisg neu is-blisg mewnol sydd wedi’u llenwi, y lleiaf yw’r grym atynnol ar yr electron allanol
3) Pellter yr electron allanol o’r niwclews - Y mwyaf yw’r pellter, y lleiaf yw’r grym atynnol ar yr electron allanol

Question 40

Nodwch ac eglurwch y duedd gyffredinol mewn egni ïoneiddiad;

1) ar draws cyfnod
2) i lawr grwp

Answer 40

1) Cynyddu, achos bod gwefr y niwclews yn cynyddu’n gyson ond nid oes llawer o newid yn y cysgodi
2) Lleihau, achos bod mwy o electronau mewnol yn cysgodi’r electron allanol ac mae’n bellach o’r niwclews

Question 41

Disgrifiwch egnïon ïoneiddiad olynol

Answer 41

Mae’n fesur o’r egni sydd ei angen i dynnu pob electron yn ei dro nes bod yr holl electronau wedi’u tynnu oddi ar atom

Question 42

Eglurwch pam mae egnïon ïoneiddiad olynol bob amser yn cynyddu

Answer 42

1) Mae effaith y wefr niwclear yn fwy gan fod yr un nifer o brotonau’n dal llai a llai o electronau
2) Wrth i bob electron gael ei dynnu, mae llai o wrthyriad rhwng electronau a bydd pob plisgyn yn cael ei dynnu ychydig yn nes at y niwclews
3) Wrth i bellter pob electron o’r niwclews leihau, mae eu hatyniad at y niwclews yn cynyddu

Question 43

Ysgrifennwch hafaliad i ddangos ail egni ïoneiddiad magnesiwm

Answer 43

Mg+(n) –> Mag2+(n) + e-

Question 44

Y pedwar egni ïoneiddiad cyntaf ar gyfer elfen yw: 590, 1150, 4940, 6480
Nodwch ac eglurwch i ba grwp yn y Tabl Cofnodol y mae’r elfen yn perthyn

Answer 44

Grwp 2 achos bod naid fawr rhwng yr ail egni ïoneiddiad a’r trydydd, ac felly mae’r trydydd electron wedi cael ei dynnu o blisgyn newydd

Question 45

Nodwch yr hafaliad sy’n cysylltu amledd a thonfedd golau

Answer 45

C = fŷ (C = buanedd golau)

Question 46

Beth gallech chi ddiddwytho o wybod mai;

1) f (amledd) mewn cyfrannedd union âg egni
2) f mewn cyfrannedd wrthdro â ŷ (tonfedd golau)

Answer 46

1) Os bydd yr amledd yn cynyddu, bydd yr egni’n cynyddu

2) Os bydd yr amledd yn cynyddu, bydd y donfedd yn lleihau

Question 47

Eglurwch y rheswm pam mae’r llinellau du’n ymddangos ar sbectra amsugno

Answer 47

Mae pob atom a moleciwl yn amsugno golau â thonfeddi arbennig. Wrth i olau ddisgleirio drwy anwedd elfen, bydd yr atomau’n amsugno rhai tonfeddi arbennig a’u tynnu o’r golau. Wrth edrych trwy sbectromedr, byddwn yn gweld llinellau du yn y sbectrwm lle mae golau â rhai tonfeddi wedi cael ei amsugno

Question 48

Eglurwch y rheswm pam mae sbectra allyrru yn cynnwys nifer o linellau lliw ar gefndir tywyll

Answer 48

Pan fyddwn yn rhoi egni i atomau drwy eu gwresogi neu drwy gyfrwng maes trydanol, bydd yr electronau’n symud o lefel egni is i lefel egni uwch. Pan fydd ffynhonnell yr egni’n cael ei thynnu, bydd yr electronau’n disgyn o’r lefel egni uwch i lefel egni is a bydd yr egni y maen nhw’n ei golli’n cael ei ryddhau fel pecyn o egni o’r enw cwantwm o egni. Mae hyn yn cyfateb i belydriad electromagnetig ag amledd penodol

Question 49

Nodwch yn fyr y gwahaniaeth rhwng sbectra amsugno a sbectra allyrru

Answer 49

Mewn sbectra amsugno, mae egni’n cael ei amsugno o olau gan beri i electronau symud o lefel egni is i lefel egni uwch. Rydym ni’n gweld llinellau tywyll yn erbyn cefndir llachar
Mewn sbectra allyrru, mae egni’n cael ei allyrru wrth i electronau ddisgyn yn ôl o lefel egni uwch i lefel egni is. Rydym yn gweld llinellau lliw yn erbyn cefndir du

Question 50

Diffiniwch drosiad electronig

Answer 50

Pan fydd electron yn symud o un lefel egni i’r llall

Question 51

Nodwch yr hafaliad sy’n cysylltu amledd pelydriad electromagnetig a’i egni

Answer 51

E = hf (h = Cysonyn Planck)

Question 52

Disgrifiwch y sbectrwm hydrogen

Answer 52

Pan fydd atom yn cael ei gynhyrfu drwy amsugno egni, bydd electron yn neidio i fyny lefel egni uwch. Wrth i’r electron ddisgyn i lawr i lefel egni is, mae’n allyrru egni ar ffurf pelydriad electromagnetig. Gallwn ni weld yr egni sy’n cael ei allyrru fel llinell yn y sbectrwm achos ei fod yn hafal i’r gwahaniaeth rhwng y ddwy lefel egni. Gan fod y gwahaniaeth rhwng y ddwy lefel egni’n hafal i hf, mae trosiadau electronig rhwng y lefelau egni gwahanol yn achosi allyrru pelydriad ar amleddau gwahanol sy’n cynhyrchu llinellau gwahanol yn y sbectrwm

Question 53

Pa lefel egni yw’r cyfres Lyman?

Answer 53

n = 1

Question 54

Pa lefel egni yw cyfres Balmer?

Answer 54

n = 2

Question 55

Amlinellwch yn fyr sut mae’n bosib defnyddio sbectrwm atomig hydrogen i fesur egni ïoneiddiad cyntaf molar hydrogen

Answer 55

Mae mesur amledd cydgyfeiriant cyfres Lymana defnyddio gwahaniaeth rhwng lefel egni = hf yn ein galluogi i gyfrifo’r egni ïoneiddiad. Rydym yn lluosi gweth VE gan gysonyn Avogadro i roi’r egni ïoneiddiad cyntaf ar gyfer môl o atomau