Week 12: Hypofysetumoren en botstofwisseling Flashcards
Uit welke 3 hoofdgroepen bestaat bot? En hoeveel % van totaal maken deze groepen uit?
Botmatrix 90%
Bloedvaten 8%
Cellen 2%
Waar bestaat de botmatrix? En hoeveel van het totale bot maken deze uit?
Mineraal 60% EC eiwitmatrix (collageen I en andere eiwitten) 30%
Uit welke stamcellen worden osteoblasten gevormd?
Mesenchymale stamcel
Uit welke stamcellen worden osteoclasten gevormd?
Hematopoetische stamcel
Uit welke stamcellen worden osteocyten gevormd?
Mesenchymale stamcel
Welke vorm hebben geactiveerde osteoblasten?
Kubusvormig
Hoeveel van totale botcellen zijn ongeveer osteoblasten?
4-6%
Hoeveel % van totale botcellen zijn osteocyten?
90-95%
Welke 3 functies hebben osteocyten?
Sensor van mechanische belasting
Regulatie botopbouw
Regulatie fosfaathomeostase
Door middel van welke stof kunnen osteocyten de fosfaathuishouding beïnvloeden?
FGF23
Wat is histologisch kenmerkend voor osteoclasten?
Meerdere kernen
Hoe werkt botresorptie door osteoclasten?
Een afgesloten component wordt blootgesteld aan een sterk zuur (HCl) en enzymen die zorgen voor het oplossen van de botmatrix
Welke 3 stoffen hebben een effect op de regulatie van osteoclastvorming en wat is hun functie?
RANK: receptor op osteoclastvoorlopercellen
RANKL: afgegeven door osteocyten, ligand voor RANK
OPG: decoy receptor, door osteoblasten geproduceerd
Wat gebeurt er met osteoclasten en adipocyten bij veroudering?
Minder osteoclasten
Meer adipocyten
Hoeveel % van de botmassa bestaat uit trabeculair bot?
20%
Waar in het bot bevindt het trabeculair bot zich?
Uiteinden
Wat is de ombouw van trabeculair bot?
Hoog, 20-30%/jaar
Wat zijn de 2 functies van trabeculair bot?
Sterkte en elasticiteit
Mineraal metabolisme
Wat voor soort bot bepaalt de vorm?
Corticaal bot
Hoeveel % van de botmassa bestaat uit corticaal bot?
80%
Wat is de ombouw van corticaal bot?
2-3%/jaar
Wat zijn de 3 functies van corticaal bot?
Biomechanische sterkte
Aanhechtingsplek pezen en spieren
Bescherming beenmerg en stamcellen
Wat is het osteon?
Lagen van bot met centraal kanaal voor bloedvaten
Wat is een andere naam voor osteon?
Haverse systemen
Wat is het periosteum?
Vlies aan de buitenkant van het bot
Uit welke lagen bestaat het periost?
Bw en collageen
Cellen
Wat zijn de 3 functies van het periost?
Zenuwvezels
Diktegroei bot
Verbinding spieren
Wat is het endosteum?
Vlies aan de binnenkant van het botweefsel, mergholte, haverse kanalen en trabeculair bot
Uit hoeveel lagen bestaat het endosteum?
1
Wat is de functie van het endosteum?
Rol in groei en ontwikkeling bot
Wanneer begint de botvorming?
6-8e week embryonale ontwikkeling
Welke 2 vormen van botvorming zijn er?
Endochondrale
Intramembraneus
Hoe werkt endochondrale botvorming?
MSC veranderen in chondrocyten en die geven vervolgens kraakbeenmatrix af, wat verkalkt tot bot
Waar zitten de primaire en secundaire ossificatie centra?
Primair in diafyse
Secundair in epifyse
Welke botten worden gevormd door intramembraneuze vorming?
Schedel en sleutelbeen
Hoe werkt intramembraneuze botvorming?
Osteoblasten worden osteocyten en die geven botmatrix af
Hoe werkt diametergroei van botten?
Afbraak van binnen en groei van buiten
Hoeveel % van het skelet ondervindt remodelling/jaar?
5-10%
Wat is BMU?
Bone remodelling unit, bestaat uit osteoclast en osteoblast in hetzelfde gebied
Wat is het effect van sclerostine?
Verlaagde osteoblasten
Wat is osteoporose?
Verlaagde botmineraal dichtheid (BMD)
Verminderde trabekels
Wat is sclerostease?
Verlaagde sclerostine expressie
Wat is een andere naam voor sclerostease?
Van Buchem syndroom
Wat is de wet van wolf?
Bot past externe en interne vorm aan op mechanische belasting?
Hoe werkt de wet van wolf?
Mechanische belasting zorgt voor een verlaagde sclerostine
Hoe verandert het corticale bot tijdens veroudering?
Vergrootte diameter, dunnere cortex
Hoeveel % van het Ca bevindt zich in het skelet en hoeveel erbuiten?
99% skelet
1% EC
Hoeveel % van het fosfaat bevindt zich in het skelet en hoeveel erbuiten?
85% skelet
15% EC
Wat is zijn 3 effecten van PTH op de nier?
Terugresorptie van Ca in de distale tubulus, waardoor de renale Ca-drempel verhoogd wordt
Renale P-drempel wordt verlaagd
1alfa-hydrolase wordt verhoogd
In welke vormen kan Ca vervoerd worden in de circulatie? Hoeveel % is dat?
50% geïoniseerd
40% eiwit gebonden
10% gecomplexeerd
Welke vorm van Ca in de circulatie wordt gemeten tijdens een bloedtest?
Een combinatie van alle3
Wat is het effect van verhoogd albumine op het totaal Ca in de circulatie?
Verhoogde resorptie Ca uit het bot, waardoor het totaal Ca omhoog gaat
Wat is de functie van PTH op de bothuishouding?
Mobilisatie Ca en P uit skelet via stimulatie osteoclasten
Hoe gaat de activatie van vitamine D?
Eerst geactiveerd in de lever, daarna in de nier door PTH
Wat is het effect van calcitonine?
Verlaagde botresorptie
Wat is het effect van calcitonine op Ca huishouding?
Geen
Hoe zorgt PTH voor een verlaagde P-drempel in de nier?
PTH remt NaPi in de nier, waardoor P wordt uitgescheiden
Welke 2 effecten heeft FGF23 op de fosfaathuishouding?
Verlaagde NaPi, waardoor P wordt uitgescheiden
Verlaagde vitamine D, waardoor er minder P geabsorbeerd wordt
Door welke 2 oorzaken kan FGF23 verhoogd zijn?
X-linked mutatie
Tumor
Wat is de functie van 1alfa-hydrolase?
25(OH)D omzetten naar 1,25(OH)D
Met welke test begin je bij een hypocalciaemie?
PTH
Welke test vraag je aan bij een hypocalciaemie met een hoog PTH?
25(OH)D
Welke test vraag je aan bij een hypocalciaemie met een hoog PTH en normaal 25(OH)D
1,25(OH)D
Welke test vraag je aan bij een hypercalciaemie?
PTH
Welke test vraag je aan bij een hypercalciaemie met een laag PTH?
25(OH)D
Welke test vraag je aan bij een hypercalciaemie met een laag PTH en een laag of normaal 25(OH)D?
1,25(OH)D
Wat is osteopeen?
Weinig bot
Noem 8 risicofactoren voor osteoporose
Postmenopauzale vrouwen
Oudere mannen (70+)
Vrouwen en mannen met fractuur in voorgeschiedenis
CS gebruik >3 maanden
Verlaagd gewicht (<60kg)
Positieve familieanamnese voor osteoporose
Verlaagde mobiliteit en zittende levensstijl
Neiging tot frequent vallen
Wat is belangrijk om naar te kijken bij osteoporose?
Wervelfracturen
Welke 3 graderingen heb je bij wervelfracturen?
Graad 1: 20-25% inzakking
Graad 2: 25-40% inzakking
Graad 3: >40% inzakking
Bij welke graderingen wervelfracturen moet men gaan behandelen?
Bij graad 2 en 3
Wat is de gouden standaard voor diagnose osteoporose?
DEXA-scan
Hoe wordt de metacarpaalindex gemeten?
Cortex dikte beide kanten/complete diameter
Wat is osteomalacie?
Verlaagde CaP in het bot
Wat zijn looser’s zone?
Zwarte lijntjes die lijken op breuken
Wat is Kahler?
Plaatselijk verminderde botdichtheid
Hoe wordt een meting van de botdichtheid ook wel genoemd?
Botdensitometrie
Welke 4 soorten botsenditometrie heb je?
DEXA
CT
MRI
Echo
Hoe werkt de DEXA-scan?
2 soorten stralingen, terugkaatsing wordt gemeten
Wat is een T-score?
Afwijking meting t.o.v. gemiddelde waarde voor jongvolwassenen
Wat is een z-score?
Afwijking meting t.o.v. gemiddelde waarde voor leeftijd en gewichtsgenoten
Wat zijn de spec en sens van de DEXA-scan?
Hoge spec
Lage sens
Wanneer heeft iemand een normale BMD?
T>-1
Wanneer heeft iemand osteopenie?
T -1 tot -2,5
Wanneer heeft iemand osteoporose?
T<-2,5
Wanneer heeft iemand ernstige osteoporose?
T<-2,5 + fractuur
Hoelang is ons dag- en nachtritme?
25 uur
Wat is een NFA?
Niet functionele adenomen
Noem 5 soorten hypofysetumoren van meest naar minst voorkomend
NFA Prolactinoom Acromegalie (te hoog GH) Ziekte van Cushing Secundaire hyperthyreoïdie
Wat is het meest voorkomende symptoom bij een prolactinoom?
Geen cyclus, omdat LH/FSH verdrukt wordt
Welk gedeelte van het zich valt als eerste uit bij een hypofysetumor?
Buitenvelden
Wanneer is de piekincidentie voor NFA?
40-60 jaar
Hoe stel je de diagnose NFA?
Eerst andere diagnoses uitsluiten
Wat is een cranofanginoom en wanneer komt deze het meest voor?
Embryonale cellen naar tumor, meest bij kinderen of ouderen
Wat zijn 3 behandelingen voor een hypofysetumor?
Transsphenoidaal
Radiotherapie
(Medicamenteus)
Wat is galactorrhea?
Melk zonder kind
Bij welke 4 omstandigheden is prolactine verhoogd?
Hypothyreoïdie
Levercirrose
Zwangerschap
Medicatie
Wat is een remmer voor prolactine?
Dopamine
Wanneer heb je te maken met een macroprolactinoom?
Prolactine >15x normaal
Wat doe je bij prolactine <15x normaal?
Eerst de rest uitsluiten, dan een MRI, bij tumor <5mm alleen behandelen bij klachten, bij tumor >5mm NFA uitsluiten en daarna behandelen
Noem 5 klachten van agromegalie
Hoofdpijn Transpireren Gewrichtsklachten Moeheid Paresthesiën
Hoe wordt de diagnose agromegalie gesteld?
Alleen bij pt die agromegaal lijken, IGF-I waarde meten
Wat zijn 2 behandelingen voor agromegalie?
Somatostatine agonist
Pegvisomant, GH-receptor blokker
Bij welke ziekte passen paarse striae?
Cushing
Wat is de functie van cispeptide hormonen?
Sturen puberteit aan
Hoeveel % van vrouwen na 50 breekt een bot door osteoporose?
1/3
Hoeveel % van mannen na 70 breekt een bot door osteoporose?
1/5
Wanneer is de piekbotmassa?
Rond 30
Hoe kan je de menopauze herkennen aan een grafiek van botmassa?
Sterke daling
Wat voor effect heeft menopauze op osteoclasten? En hoe?
Oestrogenen verlaagd, waardoor RANKL verhoogd en OPG verlaagd wordt en osteoclasten verhoogd wordt
Wat doet aromatase?
Zet androgenen in vet om in oestrogenen
Wat gebeurt er met de kans op recidief breuk?
Eerst snel omhoog, maar neemt daarna af
Wat voor effect hebben GC op bothuishouding?
Remmen botaanmaak, door apoptose blasten en cyten
Wat is de meest voorkomende oorzaak van secundaire osteoporose?
Glucocorticoïd gebruik
Hoeveel % van glucocorticoïdgebruikers krijgt osteoporose?
50
Welke 3 onderzoeksindicaties zijn er voor osteoporose?
50+recente fractuur
Gs gebruik en >40
Risico voor fractuur, zonder fractuur en zonder GS, >60, door puntenscore
Wat is het FRAX-model?
Voorspelt 10-jaars fractuurkans
Welke 3 niet medicamenteuze behandelingen zijn er voor osteoporose?
Beweging
Niet roken/geen alcohol
Niet te veel/te snel afvallen
Noem 2 vormen van osteoporose preventie
Valpreventie
Verminderen valimpact
Welke 2 soorten medicamenteuze behandelingen zijn er voor osteoporose?
Antiresorptiva
Anabolica
Waar staat SERM voor?
Selective Estrogen Receptor Modulator
Noem een voorbeeld van SERM?
Raloxifene
Waar werkt raloxifene als agonist en waar als antagonist?
Agonist op bot en hart
Antagonist op borst en baarmoeder
Wat is het effect van raloxifene op wervelfracturen, niet-wervelfracturen en heupfracturen?
Minder wervelfracturen
Geen effect niet-wervel en heupfracturen
Wat is de werking van de bisfosfanaten?
Vermindering functioneren osteoclasten
Verminderde botturnover
Noem 4 voorbeelden van bisfosfanaten
Alendronaat
Risedronaat
Ibandronaat
Zolededronaat
Wat is het effect van alendronaat en risedronaat op wervel, niet wervel en heupfracturen?
Alles verlaagd
Wat is het effect van ibandronaat op wervel en niet wervelfracturen?
Verlaagd
Wat is het effect van zolededronaat op wervel en heupfracturen en mortaliteit van heupfracturen?
Verlaagd
Hoe wordt zolededronaat toegediend?
1x/jaar IV
Wat gebeurt er na het staken van bisfosfanaten?
Effecten op BMD en botturnover houden enige tijd aan
Noem 4 bijwerkingen van bisfosfanaten
Maag-darmklachten
Osteonecrose kaak
Relatie atriumfibrillatie
Atypische femurbreuk
Wanneer komt osteonecrose van de kaak vooral voor?
iv, bij hoge dosering en verhoogde kans bij tandartsingrepen
Hoevaak komt een atypische femurbreuk voor bij bisfosfanaten?
1:1000 gebruiksjaren
Hoe werkt denosumab?
Antilichamen tegen RANKL
Hoevaak wordt denosumab toegediend?
2x/jaar
Wat gebeurt er bij het stoppen van denosumab?
BMD snel verlaagd, dus je moet kunnen nabehandelen
Wat is teriparatide?
Humaan parathyroid hormoon, aminozuur 1-34
Waarom zorgt teriparatide voor botaanmaak, terwijl PTH voor afbraak zorgt?
Wordt met pulsen toegediend, terwijl PTH meestal constant is, waardoor de aanmaak meer gestimuleerd wordt dan de afbraak
Wat is ramososumab?
Antilichaam tegen sclerostine
Wat zijn een voor- en nadeel van ramososumab t.o.v. alendronaat?
Voordeel: werking is beter
Nadeel: meer HVZ
Wat is een contraindicatie voor ramososumab?
MI of beroerte gehad
Met welke medicijnen voor osteoporose begin je altijd?
Alendronaat of risedronaat
Wat doe je als alendronaat of risedronaat niet werkt/CI is/pt het niet verdraagt?
Zoledronaat
Donosumab
Aldendronaat in drankvorm
Wanneer mag je direct beginnen met teriparatide?
Bij T<-1,5 in heuphals, totale heup of lumbale wervelkolom + 2 2e-graadswervelfracuren of 1 3e graads
Wanneer mag je romososumab voorschrijven?
Post-menopauzaal + BMD T-score laag + heupfractuur, zonder CVA of MI in VG
Wat moet er na anabolica altijd gebeuren?
Nabehandelen
Wanneer moet er bij osteoporosemedicatie geevalueerd worden?
Bij bisfosfanaten na 5 jaar
Bij denosumab of zoledronaat na 3 jaar
Wat moet er bij een hoog fractuurrisico altijd gegeven worden?
Leefstijladvies
Hoelang is de ureter?
20-30 cm
Hoe breed zijn de ureters?
3mm
Waar zitten de fysiologische vernauwingen in de ureters?
UPJ, iliacaal en UVJ
Welke ziekte past bij flankpijn?
Niersteen
Welke ziekte past bij koliekpijn?
Uretersteen
Welke ziekte past bij strangurie?
Blaassteen
Hoe uit koliekpijn zich?
Hevig
Aanvalsgewijs
Misselijkheid
Bewegingsdrang
Waar straalt koliekpijn naar uit?
Van flank naar lies
Op welke 2 manieren kan een niersteen zich vormen?
Supersaturatie
Randell’s plaque
Hoeveel van de stenen zijn CaOx stenen?
80%
Hoeveel van de stenen zijn struviet?
11%
Hoeveel van de stenen zijn urinezuur?
3%
Hoeveel van de stenen zijn cystine?
1%
Welke stenen zijn zacht?
Urinezuur en infectiestenen
Hoe worden infectiestenen gevormd?
Bacteriën en een verhoogd pH
Ammonium+Mg of P slaat neer
Wat is een brushietsteen?
Ca-steen
Wat zijn Houdsfields units?
Hoeveelheid wit in steen
Welke stenen kunnen oplosbaar zijn?
Urinezuurstenen
Wat is een renogram?
Radioactief inbrengen, kijken hoelang het duurt voor klaring, voor functie
Noem 8 verschillende behandelingen voor nierstenen
Pijnstilling en wachten op klaring Medical expulsive therapie (MET) Chemolyse ESWL URS PNL Nefrectomie Niks, bij asymptomatisch
Wanneer gebruik je MET? En wat doe je?
Bij distale steen, alfa blokker geven
Wat doe je bij chemolyse en wanneer kan je deze gebruiken?
Alkalyseren, alleen bij urinezuursteen
Waar staat ESWL voor?
Extracorporal shockwave lithotripsy
Hoe wordt de steen gelokaliseerd bij ESWL?
Echo/x-doorlichting
Bij welke steengrootte wordt ESWL gebruikt?
<20mm
Hoe goed werkt ESWL?
50-80% is steenvrij
Noem 6 CI voor ESWL
Zwanger Bloedingsneiging Urosepsis Morbide obesitas Aneurysma Anatomische obstructie distaal van steen
Noem 9 operatieindicaties bij nierstenen
Steengroei Verhoogd risico steenvormers Obstructie Infectie Pijn en hematurie Steenstraat Steen >15mm Comorbiditeit Risicovol beroep of veel reizen
Hoe werkt semiregide URS?
Met een vrij stijve staaf door plasbuis om steen te vergruizen met laser fragmentatie
Bij welke steengrootte wordt semiregide URS gebruikt?
<1cm
Hoe goed werkt semiregide URS? Hoevaak treden complicaties op
70-100% steenvrij
5-30% complicatie
Wanneer wordt een flexibele URS gebruikt?
Steen in ureter, pyelum of calyx
Kan ook bij bloedingsneiging
Hoe goed werkt flexibele URS?
70-90% steenvrij
Waarom wordt flexibele URS niet vaak gebruikt?
Snel kapot
Wat is PNL?
Percutane nefrolitholapaxie
Wanneer wordt PNL gebruikt?
Grote calyx of pyelumsteen
Hoe goed werkt PNL?
75% steenvrij
Wanneer wordt voor open chirurgie gekozen?
UPJ stenose
Hoeveel % van niersteenbehandelingen zijn open?
1,5
Hoelang duurt de afbraak van bot?
2-3 werken
Hoelang duurt de aanmaak van bot?
2-3 maanden
Wat voor effect heeft citraat op steenvorming?
Minder stenen, omdat het een oplosbaar complex met Ca vormt, waardoor er minder Ca over is om CaOx te maken
Wat doet een Goldner kleuring?
Gemineraliseerd weefsel groen en osteoïd rood
Wat doet een ZF kleuring?
Alleen osteoclasten kleuren
Wat is de ziekte van Paget?
Verhoogde botombouw
Door virale infectie osteoclasten
Welke 3 fases kent de ziekte van Paget?
Osteolytisch
Balans
Osteosclerotisch