Week 10: De metabole thermostaat: hypothalamus-hypofyse-bijnieras Flashcards
1
Q
Welke 2 systemen zijn er in het lichaam voor communicatie?
A
Zenuwstelsel
Endocrien systeem
2
Q
Hoe worden hormonen vervoerd door het lichaam?
A
Vooral aan bindende eiwitten
3
Q
Wat is paracrien?
A
Hormonen voor de buren
4
Q
Wat is autocrien?
A
Hormonen voor zichzelf
5
Q
Welke 8 organen vallen onder het endocriene systeem?
A
Hypothalamus Hypofyse Schildklier Bijschildklier Bijnier Testis Ovaria Pancreas
6
Q
Hoe ziet een endocriene as eruit?
A
Hypothalamus -> hypofyse voorkwab -> perifeer
7
Q
Wat is de grote en kleine loop in een endocriene as?
A
Grote loop: perifeer hormoon remt hypofyse en hypothalamus
Kleine loop: hormonen uit hypofyse remmen hypothalamus
8
Q
Hoe groot is de hypofyse?
A
1 cm
9
Q
Welke hormonen komen vrij uit de hypofyse achterkwab?
A
Oxytocine en ADH, die via lange neuronen uit de hypothalamus komen
10
Q
Wat is de functie van de hypofyse achterkwab?
A
Opslag
11
Q
Welke hormonen komen uit de hypofyse voorkwab?
A
TSH ACTH FSH/LH Prolactine GH
12
Q
Door welke cellen wordt GH geproduceerd? En hoeveel % van alle hypofyse voorkwab cellen zijn dit?
A
Somatotrope cellen
50%
13
Q
Door welke cellen wordt prolactine gemaakt? En hoeveel % van voorkwabcellen is dit?
A
Lactotrope cellen
15%
14
Q
Door welke cellen wordt ACTH geproduceerd? En hoeveel % van voorkwabcellen is dit?
A
Corticotroop
20%
15
Q
Door welke cellen wordt TSH geproduceerd? En hoeveel % van voorkwabcellen is dit?
A
Thyrotroop
5%
16
Q
Door welke cellen worden LH en FSH gemaakt? En hoeveel % van voorkwabcellen is dit?
A
Gonadotroop
10%
17
Q
Wat is de HPA-as?
A
CRH en AVP -> hypofyse ->ACTH
18
Q
Waar zorgt prolactine voor? En waar wordt het door onderdrukt?
A
Afgifte van melk, wordt onderdrukt door dopamine
19
Q
Welke hypofysehormonen zijn hoog in de nacht?
A
Prolactine en GH
20
Q
Welk hypofyse hormoon is hoog in de ochtend en laag in de avond?
A
ACTH
21
Q
Waar zorgen bindende eiwitten voor?
A
Dat hormonen niet worden afgebroken
22
Q
Zorgen gebonden of vrij hormonen voor negatieve feedback?
A
Vrije
23
Q
Hoe werkt de steady state met vrije en gebonden hormonen?
A
Aantal vrije hormonen blijft ongeveer gelijk, gebonden kan verschillen
24
Q
Wat is het effect van gebonden hormonen op de halfwaarde tijd?
A
Hoe meer gebonden, hoe hoger de halfwaarde tijd
25
Welke 3 zones zijn er in de cortex van de bijnier en wat wordt er geproduceerd?
Zona glomerulosa: aldosteron
Zona fasciculata: cortisol
Zona reticularis: androgenen
26
Wat is een histologisch kenmerk van de zona fasciculata?
Langgerekte cellen
27
Wat is een histologisch kenmerk van de zona reticularis?
Kernhoudende cellen
28
Door welke hormonen wordt de zona glomerulosa gestimuleerd?
Angiotensine en een beetje ACTH
29
Waardoor worden de zona fasciculata en reticularis gestimuleerd?
ACTH
30
Uit welke bouwsteen worden alle steroide hormonen gemaakt?
Cholesterol
31
Wat is stAR?
Transporter om cholesterol in de bijnier te krijgen
32
Wat betekent de a in CYPa?
De omzetting vindt plaats op plek a
33
Wat is een andere naam voor CYP450scc?
CYP11A
34
Wat is de snelheidsbepalende stap voor de cortisolproductie?
CYP11A
35
Welk enzym heeft de zona fasciculata nodig om cortisol te maken?
CYP17
36
Welk enzym heeft de zona reticularis nodig om androgenen te maken?
CYP17b5, na CYP17
37
Wat is de receptor voor ACTH?
melanocortin
38
Op welke 3 manieren wordt cortisol gereguleerd?
ACTH
Stress
Biochemische stress (hypoglycemie)
39
Waar wordt cortisol voornamelijk gemetaboliseerd?
Lever en nier
40
Hoe wordt cortisol vervoerd door het bloed?
Gebonden aan transcortine en albumine
41
Op welke 3 manieren wordt aldosteron gereguleerd?
Angiotensine
K+
ACTH (minst belangrijk)
42
Op welke receptor werkt cortisol het best?
MR
43
Op welke receptoren werken prednison en methylprednison het best?
GC
44
Hoe zorgt het lichaam ervoor dat glucocorticoïden niet op MR werken?
Cortisol wordt omgezet in cortison door HSD2
45
Waar is cortisol actief?
Weefsels met HSD1
46
Welke 2 soorten receptoren zijn er?
Membraanreceptoren
| Kernreceptoren
47
Wat is de meest voorkomende G-eiwitgekoppelde receptor?
GPCR
48
Hoevaak gaat een GPCR door de transmembraan?
7x
49
Uit welke 3 domeinen bestaat een GPCR?
Hormoonbindend domein
Transmembraan domein
Transductie domein
50
Hoeveel ic en ec loops heeft een CRPR?
3 ic
| 3 ec
51
Wat voor hormoon is ACTH?
Peptide
52
Van welke hormonen is TSH familie?
FSH
LH
hCG
53
Wat betekent het als G-eiwitgekoppelde receptoren familie zijn?
Ze hebben dezelfde alfa-unit en een andere beta-unit
54
Wat zijn de 4 hoofdklasses van G-eiwitten? En hoe gaat de cascade?
Gi, verlaagde adenylyl cyclase, verlaagde cAMP, verlaagde PKA
Gq, fosfolipase C, verhoogde Ca en DAG, PKC verhoogd
Gs, verhoogde adenylyl cyclase, verhoogde cAMP, verhoogde PKA
G1,2, verhoogde RhoGEF, Rho actief, Rock
55
In welke klasse vallen de ACTH en TSH receptor?
Gs
56
Hoe wordt een G-eiwitgekoppelde receptor geactiveerd?
GDP is gebonden, waardoor het inactief is. Het wordt geactiveerd doordat GDP gedissocieerd wordt en GTP bindt aan de alfa-unit
57
Hoe kan een G-eiwit zichzelf uitzetten?
Eigen GTPase activiteit, waardoor het gedefosforyleerd wordt
58
Wat doet adenylyl cyclase?
Zet ATP om in cAMP
59
Door welke stof wordt cAMP afgebroken?
Phosphodiesterase
60
Waaruit bestaat PKA?
4 subunits (2 regulair, 2 catalytisch)
61
Hoe wordt PKA geactiveerd?
Bij binding aan de regulatoire units komen de catalytische units vrij
62
Hoe werkt de Gq pathway?
PLC verhoogt inositol phospholipide, wat IP3 en diacylglyverol verhoogt. IP3 verhoogt Ca en Ca verhoogt samen met diacylglycerol PKC
63
Hoe wordt een activerende mutatie van Gs genoemd?
McCune-Albright syndroom
64
Wat is een Carney complex?
Inactiverende mutatie in regulatoire subunit
65
Wat is kenmerkend aan kernreceptoren?
Eiwitten zitten al in de kern en de receptoren zijn ligandafhankelijk
66
Welke 2 families/klasses zijn er bij de kernreceptoren?
Endocriene: dimeer, homodimeer of heterodimeer
Orphan: mono- of dimeer, ligand niet bekend
67
Met welk eiwit vormt een heterodimeer vaak een dimeer?
RXR
68
Welke domeinen zijn er bij een kernreceptor?
DNA-bindend
Dimerisatie
Kernlocatie
Ligand-bindend
69
Waar bindt de kernreceptor op het DNA?
In de grote groef op het HRE
70
Waar bestaat een kernreceptor uit?
12 helices
71
Hoe werkt een kernreceptor bij binding van een ligand?
Bij binding ligand in pocket klapt de 12e helix dicht
72
Door hoeveel aminozuren wordt de DNA herkenning gedaan?
3
73
Wat is HRE?
Hormoon respons element, korte sequens in/nabij het promotor gen wat meestal uit 2 korte herhaalde DNA sequenties bestaat
74
Wat voor soort repeats zitten er in het HRE bij een steroid?
Direct
75
Wat voor soort repeats zitten er in het HRE bij RXR?
Direct of inverted
76
Wat voor repeats zitten er in het HRE bij orphan?
Direct of inverted
77
Wat voor repeats zitten er in het HRE bij mono?
Half
78
Hoe werkt de glucocorticoïdreceptor?
Zit in het cytoplasma en wordt getransporteerd naar de kern na activatie
79
Hoe werkt de TSH (?) receptor?
Receptor zit al in de kern en wordt ook geactiveerd in de kern
80
Hoe werken co-activatoren?
Ze kunnen de receptor activeren en dissocieren van de receptor na werking van het hormoon
81
Hoe werken co-repressors?
Interactie met onbezette receptor, waardoor ze de receptor onderdrukken
Ze laten los wanneer er een hormoon bindt
82
Waarom wil je medicatie voor kernreceptoren weefselspecifiek?
Omdat per weefsel de receptor net een beetje verschilt, waardoor het in het ene weefsel als agonist en in het andere weefsel als antagonist werkt
83
Wat is er waarschijnlijk aan de hand bij hyperplasie van de bijnier?
Teveel ACTH of te weinig eindproduct
84
Wat is neoplasie?
Autonome groei, niet meer reversibel, kan zowel goedaardig als kwaadaardig
85
Hoeveel % van de cortex is reticularis?
20
86
Hoeveel % van de cortex is fasciculata?
70
87
Hoeveel % van de cortex is glomerulosa?
5-10%
88
Wat zijn sustentaculaire cellen?
Zitten in de medulla en omarmen een groepje cellen
89
Wat is pathologisch aan hypercortisolisme? Wat kan een oorzaak zijn?
Nodulaire of diffuse hyperplasie
| Schorsadenoom met fasciculata kenmerken
90
Wat is pathologisch aan hyperaldosteronisme en wat is de meest waarschijnlijke oorzaak?
Bilaterale ideopatische hyperplasie met spironolaton bodies
| Schorsadenoom, soms carcinoom
91
Wat is de pathologie van viriliserend syndroom en wat is de meest waarschijnlijke oorzaak?
Bilaterale hypertensie
| Adenoom, soms carcinoom
92
Wat is een incidentaloom?
Een gezwel dat per toeval gevonden wordt
93
Wat is het cushing syndroom?
Diffuse hyperplasie
94
Wat is primary pigmented hyperplasia?
Donkere velden
95
Wanneer krijg je adrenale insufficiëntie? Hoe heet de pathologische afwijking?
Na acuut stoppen exogeen cortison
| Waterhouse-Friderichsen syndroom
96
Hoe groot en zwaar is een adenoom meestal?
<5cm en <50g
97
Hoe groot en zwaar is een carcinoom meestal?
>5-6 cm
| >100g
98
Wat is het verschil tussen hyperplasie en adenoom?
Adenoom zit meestal op 1 plek, hyperplasie meestal op meerdere plekken
99
Welke 2 vormen van cushing's syndroom heb je?
ACTH afhankelijk
| ACTH onafhankelijk
100
Welke 2 vormen van ACTH afhankelijke cushing zijn er?
```
Hypofyse adenoom (ziekte van cushing, vaakst)
Ectopische ACTH productie
```
101
Noem 5 symptomen van hypercortisolisme
```
Veranderde lichaamssamenstelling
Endocriene veranderingen
Neuropsychiatrische disturbances
Metabool syndroom
Hypercoagulabiliteit
```
102
Hoelang duurt het stellen van de cushing diagnose gemiddeld?
3,8 jaar
103
Welke 3 categorieën zijn er in de diagnostiek van cushing?
Vaststellen
Differentiëren pseudo-cushing
ACTH afhankelijk differentiëren
104
Welke 4 criteria worden gebruikt voor screening van hypercortisolisme?
Aanwezigheid meerdere en progressieve symptomen
Ongebruikelijke symptomen in relatie tot de leeftijd
Patiënten met een bijnierincidentaloom
Kinderen met groeiretardatie
105
Welke 3 testen kan je uitvoeren om een hypercortisolisme aan te tonen?
24 uurs urine
1 mg dexamethason suppressie
Middernachts speeksel cortisol concentratie
106
Wat is belangrijk te weten bij een 24 uurs urine voor cortisol?
Sensitiviteit is beperkt en je hebt 2-3 verzamelingen nodig
107
Wat is de cut-off waarde voor 1 mg dexamethason?
50 nmol/L in de ochtend
108
Wat zijn 4 pitfalls voor de middernachts speeksel cortisol concentratie?
Bloedcontaminatie (dus voor tandenpoetsen afnemen)
Shiftwerk
Leeftijd
Co-morbiditeit
109
Wat is er aan de hand bij pseudo cushing?
As staat op een hoger setpoint
110
Welke test kan een pseudo cushing differentiëren?
Middernacht speekseltest
111
Welke vervolgtesten moeten er gedaan worden bij een verhoogd ACTH?
MRI
| BSPIS
112
Wat is een BSPIS?
Bilaterale sinus petrosus inferior sampling, waarbij je met een katheter bloed afneemt bij de hypofyse na CRH te hebben toegediend om het ACTH te meten
113
Noem 4 complicaties van ectopisch hypercortisolisme?
Infecties
Tromboembolitische complicaties
Hypertensie en hypokaliemie
Psychiatische complicaties
114
Welke oorzaken zijn het vaakst voorkomend als ectopische oorzaak voor hypercortisolisme?
Longtumor
| Endocriene tumor
115
Wat is de behandeling bij een hypofysaire oorzaak van hypercortisolisme?
Transsphenoïdale adenectomie
116
Welke behandelingen kan je inzetten bij recidief van hypofyse adenoom?
2e operatie
Radiotherapie
Bilaterale bijnierextirpatie
117
Op welke 3 targets is de medicatie tegen hypercortisolisme gericht?
Verlaagde ACTH productie
Verlaagde cortisol productie
Cortisolreceptor blokkers
118
Wat is de ziekte van Addison?
Hypocortisolisme door de bijnieren, met een verhoogd ACTH
119
Wat is een secundaire bijnierschorsinsufficiëntie?
Hypofyse is kapot, waardoor ACTH verlaagd is
120
Welke 4 symptomen komen voor bij primaire bijnierschorsinsufficiëntie?
Gewichtsverlies
Hyperpigmentatie
Hypotensie
Zouthonger
121
Wat is POMC?
Pro-opiomelanocortin, een voorloper van ACTH en van MSH (melanocyt stimulerend hormoon)
122
Noem de 2 belangrijkste oorzaken van Addison en geef aan hoevaak ze voorkomen
TBC: 20%
| Auto-immuun: 75%
123
Wat is het verschil in de symptomen tussen primaire en secundaire bijnierschorsinsufficiëntie?
Secundair heeft geen hyperpigmentatie, hypotensie en zouthonger
124
Noem 3 oorzaken van een secundaire bijnierschorsinsufficiëntie?
Hypofysepathologie
Hoofdtrauma
Onttrekken van corticostreroïden na langdurig gebruik
125
Welke 3 biochemische testen kan je uitvoeren voor het onderzoeken van een hypocortisolisme?
Synachten test
Insuline tolerantietest
Metopyrontest
126
Wat is een synachten test? En wanneer is deze normaal?
Synthestisch ACTH inspuiten, normaal zou je een verhoging van cortisol verwachten
De test is normaal als de basale of gestimuleerde waarde >525 nmol/L
127
Wat is een metopyron test? Wanneer is deze normaal?
Het remmen van de laatste stap in de vorming van cortisol, normaal gesproken zou je een verhoogde II-desoxycortisol verwachten
128
Hoe behandel je en primaire hypocortisolisme? (3 manieren)
Hydrocortison 15-30 mg/dag in 2-3 doses
9alfa-fludrocortison 0,1 mg
Vrouwen: DHEA supplementeren
129
Wat is de behandeling voor een secundaire hypocortisolisme?
15-30 mg/dag hydrocortison in 2-3 doses
| Vrouwen: DHEA 50 mg/dag
130
Op welke 2 manieren kunnen corticosteroïden toegepast worden?
Substitutie
| Anti-inflammatoir
131
Wat is de belangrijkste oorzaak van cushing?
Exogene toediening
132
Wat is het syndroom van Conn?
Primair hyperaldosteronisme
133
Wanneer moet iemand gescreend worden voor hyperaldosteronisme? (5)
```
Hypertensie en hypokaliemie
Ernstige hypertensie
Behandeling met 3 of meer antihypertensiva
Hypertensie op jonge leeftijd
Familieleden met PHA
```
134
Wat is spironolacton?
MR blokker
135
Wat produceert een feochromocytoom?
Adrenaline
Noradrenaline
Dopamine
136
Waar zit een feochromocytoom meestal gelokaliseerd?
90% in de bijnier
| 10% buiten de nieren
137
Wat is (nor)metanefrine?
Afbraakproduct van (nor)adrenaline
138
Waarom mag je geen punctie doen bij een feochromocytoom?
Het kan een trigger zijn voor de overproductie
139
Waarom zijn operaties gevaarlijk voor iemand met een feochromocytoom?
Inleiding met anesthesie kan ook een trigger zijn
140
Wat is paroxsymaal?
Aanvalsgewijs
141
Hoe groot is een bijschildklier?
1,5 cm
142
Uit welk soort cellen bestaan de bijschildklieren? En wat wordt gemaakt door die cellen?
Clear cells, maken PTH
