week 1 Flashcards
hoe is het autonome zenuwstelsel opgedeeld?
▪ Andere namen:
a) autonoom ↔ niet-autonoom (animaal)
b) onwillekeurig ↔ willekeurig
c) visceraal ↔ somatisch
▪ Twee systemen (activatie & remming)
▪ sympatisch: fight & flight
▪ parasympatisch: rest & digest
▪ locale activatie van (para-)sympatische activiteit
▪ locale mechanismen (zuurgraad, chemische stoffen) kunnen autonome effecten “overrulen”
onderverdeling zenuwstelsel?
- Centraal (CNS): Hersenen (incl. n.opticus & retina) en ruggenmerg
- Perifeer (PNS): Perifere ganglia, receptoren, perifere (afferente en efferent) delen van spinale en
hersenzenuwen (excl. n. opticus & retina) - Autonoom; Functioneel aparte delen van CNS en PNS (sympatisch vs parasympatisch)
wat is de anatomische naamgeving van de hersenen?
- tel-encephalon
→ cerebrum + subcorticale kernen (o.a. amygdala, basale ganglia) - di-enchephalon
→ (hypo-)thalamus - mes-encephalon
→ middenhersenen (o.a. sup. en inf. colliculus) - met-encephalon
→ cerebellum (= kleine hersenen) & pons (= brug) - myel-encephalon
→ medulla oblongata - ruggenmerg (myelum)
spinale zenuwen
hoe is de ‘snelle’ onderverdeling van het Centraal Zenuwstelsel (CNS)?
- tel-enchephalon
- di-enchephalon
- cerebellum
- hersenstam
middenhersenen
pons
medulla - ruggenmerg
waaruit zijn de hersenen opgedeeld?
- gyrus en sulcus
- gebieden
waaruit bestaat de cortex en subcorticale gebieden?
- cerebrale cortex
4 loben - corpus callosum
- cerebrale nuclei
basale ganglia
amygdala
hippocampus
wat zijn de taalgebieden in de hersenen?
- Broca
- Wernicke
Functionele gebieden , wat is het visueel systeem?
Fusiforme gyrus (lobus temporalis)
uit welk deel bestaat de pons?
metencephalon
welke gyrus vormt de grens tussen frontaal en parietaal?
gyrus centralis
in welke kwab vinden we de sensorische schors?
parietaalkwab
Systemen: input → output
- sensorisch systeem
input → thalamus(*) → primaire schors [→ secundaire schors → …] - motorisch systeem
[…] → primaire motorisch schors → ruggenmerg→ skelet spieren - [… cognitieve systeem (associatieve schors) …]
planning, selectie - limbische systeem (amygdala, hypothalamus, insula)
emoties, pijn
Neuronen en Glia
- Zenuwcellen (neuronen)
- Centraal
grijze stof
(cellichamen en dendrieten)
witte stof (axonen)
spinale zenuwen - Perifere zenuwen naar dermatoom
- Steuncellen (Glia)
Neuronen (zenuwcel)?
- ± 10 11 zenuwcellen
- omzetten chemische → electrische → chemische prikkels
- integratie van prikkels
- geleiding over grote afstand
waaruit bestaat een neuron?
- dendrieten (receptief oppervlak)
- soma (receptief oppervlak)
- axon heuvel
- axon (myelineschede)
- pre-synaptisch einde (transmitter in vesiculi)
- synaps
- electrisch geladen (membraanpotentiaal)
hoe is de neuronen classificatie?
Classificatie op basis van structuur
- projectie (lange afstand, lokaal)
- dendritische structuur (pyramide of ster vorm)
- aantal uitsteeksels
1 (unipolair) of 2 (bipolair) → specialisatie
veel (multipolair) → integratie
hoe gaan de verbindingen via synapsen?
- Chemische overdracht van signalen:
pre-synaptische cel
neurotransmitter
receptor
post-synaptische cel
hoe werken synapsen?
- fusie synapsblaasjes in pre-synaptisch mebraan
- release neurotransmitter in synaps-spleet
- kortdurende hechting aan post-synaptische receptor
welke neurotransmitters zijn er?
- 100+ soorten (dopamine, serotine, glutamaat, etc …)
- honderden type receptoren
- combinatie transmitter + receptor → inhiberende of exciterende werking
Drugs en geneesmiddelen?
Cholinesterase-remmers (Novitsjok, pesticiden)
→ binding enzymen zoals acetylcholinesterase
→ geen afbraak van (acetyl-)choline
→ zenuwstelsel over-actief
Indelen op verbindingen?
- Divergent (een op veel) / Focussed (een op weinig)
- Convergent (meer op een)
wat is glia?
- 2-10 x zo talrijk als neuronen
- geen axon, geen actiepotentialen
Gliale cellen - functie?
controle interne milieu, diverse types en functies
- Centraal:
oligodendrocyten (→ myelineschede)
astrocyten (o.a. bloed-hersenbarriere)
microglia (o.a. fagocytose, litteken vorming)
ependymcellen (o.a. liquor productie) - Perifeer:
satelliet cellen
Schwann cellen (→ myelineschede)
Myelineschede
- Oligodendrocyten (centraal)
- Schwann cellen (perifeer)
wat vormt de witte stof in de hersenen?
axonen
welke cellen myeliniseren neuronen in het CNS?
oligodendrocyten
aan welke zijde van de cortex zit de temporale kwab?
ventraal
Ruggenmerg: wat doet het somatische deel?
- sensibele input
- motorische output
- lokale circuits (reflex)
- cortico-spinale banen
Ruggenmerg: wat doet het autonome deel?
sympatische grensstreng
wortel (radix)
dorsaal (sensorisch)
ventraal (motorisch)
→ spinale zenuw
ramus (tak) (gemengd!)
dorsale tak
ventrale tak
Radix (wortel)
dorsaal = sensibel
ventraal = motorisch
Ramus (tak) = gemengd
- dorsaal : achterzijde nek, rug, achterzijde bekken
- ventraal: voorzijde nek en buik, gehele armen en benen
Segmenten
- plek van uittreden
8(!) cervicale, 12 thoracale, 5 lumbale, 5 sacrale
Plexus
plexus herschikking spinale zenuwen
→ zenuwen naar ledemaat
segmenten C4 - T1 → arm (plexus brachialis)
segmenten L3 - S1 → been (plexis femoris)
Dermatomen
innervatie door segment
(dus spinale zenuw)
Uitval
- 1 dermatoom → 1 spinale zenuw
- delen van meerdere dermatomen → 1 perifere zenuw
- innervatie-gebied van perifere zenuw is onafhankelijk van dermatoom
beschadiging van 1 dorsale radix leidt tot uitval van?
gevoel in 1 dermatoom
beschadiging van 1 perifere zenuw, leidt tot uitval van?
(delen van) meerdere dermatomen
wat bepaalt de inhiberende of exciterende werking van een synaps?
neurotransmitter + receptor
van receptie tot perceptie
- ontvangen vs waarnemen: sensor → cortex
- modaliteiten
Somato-sensibel en somato-motorisch systeem
- sensibel
gevoel, tast, pijn, temperatuur, vibraties - motoriek
skeletspieren
Somatotopie?
- Lokatie van de receptieve velden is bekend (labeled line code)
- [visueel systeem (retinotopie), gehoor (tonotopie)]
Adaptatie van vuurfrequentie
- langzaam → bepalen intensiteit van de prikkel
- snel → bepalen verandering in intensiteit
Somato-sensibiliteit
Twee systemen
- vitaal (pijn, temperatuur)
- gnostisch (trilling, positie, aanraking)
Somato-sensibiliteit
- pijn, temperatuur → 1e synaps dorsale hoorn -X→ anterolateraale baan
- gevoel → dorsale kolom → 1e synaps hersenstam -X→ …
waar gebeurt de homatotopische organisatie?
homunculus
waar zit de tweede synaps van het vitale systeem?
thalamus
Somato-sensibiliteit
- Trilling, positie, aanraking
gnostische sensibiliteit
dorsale kolom
kruist in hersenstam - pijn en temperatuur
vitale sensibiliteit
antero-laterale baan
kruist in ruggenmerg segment - 3 synapsen
hersenstam/ruggenmerg
thalamus
somato-sensibele schors
Somato-motorische systeem - Motoneuronen
- in ventrale hoorn en hersenstam
- grote cellichamen, axon via perifere zenuw naar (dwarsgestreepte) spier
Simpel circuit - de reflex
- sensibele input
(primaire afferenten van motoneuron) - centrale verwerking
- motorisch output
Motoneuronen - Afferenten
- primaire afferenten uit spinaal ganglion
→ monosynaptische reflex - interneuronen (schakelcellen)
→ polysynaptische reflex - cortico-spinale banen
(pyramidebaan)
Extra-pyramidale systemen
- Cerebellum
- Basale ganglia
Effecten verlopen via pyramidebaan!
Basale Ganglia stoornissen?
- Parkinson
problemen met starten
Tremor - Huntington
problemen met stoppen (Chorea)
Autonome zenuwstelsel
- projectie op andere cellen dan niet-skelet spieren
- verdeling
sympatisch
parasympatisch
enterisch (gastro-intestinaal systeem) - (para-)sympatisch:
2 synapses
Organisatie Centraal Autonoom Zenuwstelsel?
- Limbisch systeem
Amygdala
Hypothalamus
Terminologie
- gyrus = winding, sulcus = groeve
- kern (nucleus) = groep van neuronale cellichamen (met bekende functie)
- grijze/witte stof = gebied met neuronale cellichamen / gemyeliniseerde axonen
- ganglion = cellichaam van neuron buiten centraal zenuwstelsel
- tractus = vezelbundel met zelfde soort informatie
- vezel = bundel axonen (= nervus = zenuw)
- projecteren naar/op = sturen van axonen naar andere lokatie
- verbinding = projectie; mono- (direct) / poly (indirect) synaptisch
- afferent = naar toe / efferent = vanaf (in CNS sensibel / motorisch)
- circuit = verbindingen tussen neuronen / nuclei
- systeem = combinatie meerdere circuits
2 systemen
▪ Verschillend in
▪ functie
▪ anatomisch verloop
▪ Sympatisch
fight or flight
T1-L3 → grensstreng
▪ Parasympatisch
rest and digest
hersenstam + S2-S4 →
ganglion bij orgaan
Anatomie
Sympatisch
T1-L3 → para- (grensstreng) / pre-vertebrale ganglia
Parasympatisch
Hersenstam / S2-S4
→ ganglia nabij orgaan
Horner’s syndroom
▪ Symptomen (unilateraal)
▪ miosis (aanhoudend vernauwde pupil)
+ anisocorie (verschil in pupilgrootte)
▪ ptosis (hangend ooglid, gering)
▪ anhidrosis (weinig/geen zweet)
▪ Uitval sympatische innervatie aan de ipsilaterale kant
(oculosympatische parese)
▪ Onderliggende mogelijke oorzaken:
neuroblastoom, clusterhoofdpijn, schildklier- of longcarcinoom, verwijding/vernauwing halsslagader, MS, blokkade in grensstreng
Autonome reflexen
▪ viscero sensibele input → viscero- en/of somato-motorische output
▪ talloze voorbeelden:
▪ hartfrequentie, bloeddruk, doorbloeding (Tr Circ)
▪ ademfrequentie, niezen, hoesten, geeuwen (Tr Resp)
▪ vulling maag, braken, slikken / kokhalzen, defaeceren (Tr Dig)
▪ mictie, ejaculatie, erectie, orgasme (Tr Urogen)
▪ pupil, klieren, huid, temperatuur
▪ viscerale controle meestal onafhankelijk, soms (pathologisch) overlap
▪ vb mictie en cardio-respiratoire controle
Hogere controle
▪ vanuit limbisch systeem
▪ Insula / Prefrontale
cortex
▪ Amygdala
▪ Hypothalamus
Interacties corticale en autonome functies (voorbeelden)?
▪ angst → fight or flight response
▪ paniek → ademhaling
▪ stress → bloeddrukdaling, flauwvallen
▪ chronische stress → teveel maagzuur
▪ cognitieve activiteit → seksuele opwinding
▪ zenuwachtigheid → diarree
Hersenzenuwen
▪ Oorsprong in CZS
▪ Hersenstam
(uitgezonderd I en II)
Overzicht hersenzenuwen
▪ 12, in paren
▪ ipsilaterale aansturing (behalve n. trochlearis)
▪ namen en nummers
▪ Functies
▪ somato-sensibel (=gevoel, + speciaal sensibel = zintuigen [oog, oor])
▪ somato-motorisch (+ branchio-motorisch) → dwarsgestreept
▪ viscero-sensibel
▪ viscero-motorisch (altijd para-sympatisch!)
Zintuigen
▪ reuk - n. olfactorius (I)
▪ zicht - n. opticus (II)
▪ gehoor - n. vestibulocochlearis (XII)
▪ smaak - n. facialis (VII) & n. glossopharyngeus (IX)
▪ evenwicht - n. vestibulocochlearis (XII)
▪ gevoel
▪ aangezicht - n. trigeminus (V)
▪ tong - n. trigeminus (V) & n. glossopharyngeus (IX)
▪ keel - n. glossopharyngeus (IX) & n. vagus (X)
▪ huid - somatische sensibiliteit
Spijsvertering
▪ n. trigeminus (V)
▪ de 4 kauwspieren / gevoel voorste deel tong
▪ n. facialis (VII)
▪ smaak voorste deel tong / speekselklieren (gl sublingualis, gl submandibularis) / m. buccinator
▪ n. glossopharyngeus (IX)
▪ smaak & gevoel achterste deel tong / speeksel (gl parotis) / S+M bovenste deel farynx
▪ n. vagus (X)
▪ S+M tractus digestivus / S+M onderste deel farynx
▪ n. hypoglossus (XII)
▪ tongspieren
LOKALISATIEPRINCIPES SAMENGEVAT
- Na anamnese en neurologisch onderzoeken lokaliseren we de laesie in het zenuwstelsel
- Om te kunnen lokaliseren heb je kennis nodig over de anatomie van het zenuwstelsel
- Begin met bepalen of laesie centraal of perifeer gelokaliseerd is
- Verfijn daarna de precieze lokalisatie binnen het centrale of perifere zenuwstelsel
- Combineer de lokalisatie en informatie over het beloop om een differentiaal diagnose te maken
Wat is een cva?
Stoornis van de bloedvaten in of naar de hersenen
* Afsluiting bloedvat à herseninfarct
* Openbarsten bloedvat à hersenbloeding
hoeveel CVA/beroerte/strokes per jaar?
- Herseninfarct (80%) of hersenbloeding (20%)
- > 40.000 nieuwe beroertes per jaar in NL
- Huisarts: 2-3 nieuwe patiënten per jaar
- Belangrijkste oorzaak van invaliditeit in westerse
wereld - Tweede oorzaak van mortaliteit
wat zijn de symptomen van een beroerte?
- Acuut
- Onverwachts
- Focale functiestoornissen in hersenen of
hersenstam - Waarschijnlijk veroorzaakt door focale cerebrale
ischemie of bloeding - en niet door trauma, infectie, epilepsie
wat zijn focale vs globale symptomen?
Focaal
* Hemiparese
* Afasie
* Hemianopsie
* Dysartrie+diplopie
* Ataxie
Globaal
* Duizeligheid
* Zwart voor de ogen
* Verwardheid
* Bewusteloosheid
hoe ontstaat een herseninfarct?
Meestal op grond van symptomen lokalisatie mogelijk in
het stroomgebied van grote cerebale arterieën
* a. cerebri media
* a. cerebri anterior
* a. cerebri posterior
* a. vertebralis / a. basilaris
wat is de a.cerebri media?
- Eenzijdige zwakte gelaat, arm > been
- Eenzijdige gevoelsstoornis
- Afasie
- Andere hogere cerebrale stoornis (b.v. rekenen)
- Hemianopsie
- Dysartrie
wat is de a. cerebri anterior?
- Eenzijdige zwakte been»_space; arm, gelaat
- Eenzijdige gevoelsstoornis
- Gedragsstoornis
- Desoriëntatie, apathie
- Dysartrie
wat is de a. cerebri posterior?
- Hemianopsie of kwadrantanopsie
- (Eenzijdige zwakte)
- (Eenzijdige gevoelsstoornis)
wat is de a.vertebralis/a.basilaris?
Cerebellum
* Coördinatiestoornis
* Dysartrie
* Draaiduizeligheid
Hersenstam
* Dubbelzien
* Slikstoornis
* Ataxie
* Dysartrie, draaiduizeligheid, bilaterale zwakte
wat zijn de oorzaken van hersenischemie?
- Intracraniële atherosclerose
- afsluiting groot bloedvat (corticaal infarct) (15%)
- afsluiting kleine lenticulostriaire, perforerende arterie (lacunair infarct) (25%)
- Extracraniële atherosclerose
- embolie vanuit a. carotis of a. vertebralis (30%)
- Cardiale embolie (15%)
- atriumfibrillatie, klepaandoening, recent myocardinfarct, persisterend foramen ovale
- Overige (15%)
wat zijn de overige oorzaken van een herseninfarct?
- Hematologisch
- polycythemie
- trombocytemie
- maligniteit à diffuse intravasale stolling
- stollingsafwijking (anticardiolipine antistoffen, lupus)
- Vasculitis
- Hemodynamische oorzaak, b.v. hartstilstand
- Dissectie
hoe werkt trombolyse bij een herseninfarct?
- Recombinant weefsel plasminogeen activator (rtPA):
effectief als het binnen 4,5 uur gegeven kan worden - Op elke 100 behandelde patiënten zullen er 10 minder
overlijden of blijvend invalide worden - In Nederland bereikt nu 75% van de patiënten op tijd het
ziekenhuis
wat is endovasculaire tromectomie?
- Is effectief als het binnen 6 uur toegepast kan worden: op elke 100 behandelde patiënten zullen er 20 minder overlijden of blijvend invalide worden
- Naar schatting komt een 20-30% van de acute patiënten in aanmerking
hoe voelt wakker worden met een hersen infarct?
- ‘Wake up strokes’
- Komt vaak voor
- Geen begintijd bekend à alleen trombolyse of trombectomie bij geselecteerde patiënten
- Belangrijk: collaterale bloedvaten
