Vítamín

Question 1

B3 (Níasín)

Answer 1

Hluti af NAD og NADH (oxun/afoxun)
Myndast að hluta frá tryptófan
Sést aðallega við aukin efnaskipti tryptófan eða minnkað frásog:
- carcinoid heilkenni
- hartnup sjúkdómur
Skortur: Pellagra

Rannsókn: metabólítar í þvagi

Question 2

Hartnup sjúkdómur. Hvað?

Answer 2

Truflað frásog nokkurra amínósýra

Question 3

B6 Pýridoxín

Answer 3

Amínósýruefnaskipti, hem myndun
Aukin þörf ef gefið er ísóníasíð -> skortur
Skortseinkenni: dermatitis, angular stomatitis

Rannsókn: pýridoxal fosfat í heilblóði, AST í RBK

Question 4

Fólínsýra

Answer 4

Flutningur á einkolefnishópum, hlutverk við myndun A, G og T basa -> myndun DNA og RNA
Fyrirbyggir opna MTK kgalla í fóstrum
Skortur oft í alkóhólneyslu, eldra fólk (lélegt mataræði) og ef aukin þörf: meðganga, hvítblæði, hemólýtísk anemía, malabsorption, lyf (t.d. metótrexat, fenýtóín, prímidón)
Er í ávöxtum og grænmeti
Skortur: megalóblastísk anemía

Rannsóknir: S-fólat, RBK-fólat (metur betur birgðir)

Question 5

B12 kóbalamín

Answer 5

Kófaktor f. hómócystein í methíónín (fólatefnaskipti) og metýlmalonýl CoA í succinýl-CoA
Fæst úr dýrum en ekki plöntum (kjöt, mjólkurmatur)
Skortur veldur truflun á myelíni -> peripheral neuropathia m.a.
Orsakir skorts: Pernicious anemía, postgastrectómía, ofvöxtur baktería í meltingarvegi, terminal ileum, grænmetisfæði

Rannsóknir: S-B12, S-metýlmalónat (hækkar við B12skort), P-hómócystein (hækkar)
Schillingspróf mælir hvort frásog geislamerkts B12 sé skert
Autoantibody (þessi eru í anemia pernicosa)
- gegn parietal frumum (ósértækt)
- gegn intrinsik faktor (sértækt)

Question 6

B12 binst hvaða próteinum í plasma?

Answer 6

Transkóbalamín II (flutningsprótein) -> virka form B12
Önnur kóbalófílín : ekki virkt form B12
- mælum þetta bæði ef grunur um skort

Question 7

Hvað hækkar við B12 skort?

Answer 7

S-metýlmalónat

P-hómócystein (hækkar líka við fólatskort)

Question 8

Hvað mælir Schillingspróf?

Answer 8

Hvort frásog geislamerkts B12 sé skert

- lítið notað í dag því hin prófin eru þægilegri

Question 9

Vítamín A

Answer 9

Eitrunareinkenni: hárlos, höfuðverkur, sjóntruflun, lifrarskemmd
Skortur vegna ónægrar inntöku, lifrarsjúkdóms, fitumalabsorption
Skortur einkenni: náttblinda og fokkar í slímhúð

Rannsókn: serum retinólmæling

Question 10

Vítamín E

Answer 10

Skortur einkenni: hemólýtísk anemía, taugasjúkdómseinkenni
Eitrun veldur háum BP

Mælt í sermi

Question 11

Vítamin K

Answer 11

Virkni: Gamma karboxýlering, mikilvægt í blóðstorku og beinbúskap
Mælt með próthrombín tíma (PT) – þetta er næmt fyrir þessum blóðstorkuþáttum, sérstaklega 7

Question 12

Zink

Answer 12

Kófaktor fyrir mörg ensím og umritunarþætti (myndun próteina og DNA)
Skortur einkenni: dermatitis, sár gróa hægt
Skortur orsakir: langvarandi parenteral næring (án supplementeringar) og acrodermatitis enteropathica frásogsgalli

Rannsókn: S-Zink hjá fastandi

Question 13

Fosfat

Answer 13

Skortur í illa nærðum t.d. alkóhólneysla eða lítil neysla kolvetna
Skortur veldur truflun á glýkólýsu sem truflar mest vöðva, RBK og heila
Getur haft áhrif ef verið er að endurnæra einhvern

Question 14

C-vítamín

Answer 14

antioxidant
sér um hydroxýleringu á prólíni og lýsíni í collagen
efnaskipti katekólamína, myndun gallsýra
skortseinkenni: skyrbjúgur (truflun í myndun kollagens), minna sýkingarviðnám og vernd slímhúða

rannsókn: mælt í plasma og RBK

Question 15

B1 (þíamín)

Answer 15

efnaskipti tengd orkubúskap
alkóhól truflar frásog
skortseinkenni: beri-beri = peripheral neuropathia, MTK einkenni - high output hjartabilun

rannsókn: transketólasi í RBK (B1 er kófaktor), bein mæling á Þ-þíamín pyrofosfati

Question 16

B2 (ríbóflavín)

Answer 16

hluti af FMN og FAD -> orkuefnaskipti og öndunarkeðja
skortseinkenni: cheilosis, glossitis, dermatitis, anemia

rannsókn: glútaþíón redúktasi í RBK

Question 17

Prótein - orku vannæring

Answer 17

Marasmus

Kwashiorkor

Question 18

Marasmus er hvað?

Answer 18

ónógt prótein- og orkuinnihald (vannæring)

horaður, húð og bein

Question 19

Kwashiorkor er hvað?

Answer 19

afleiðing vannæringar

- edema, fitulifur

Question 20

Hvað getur valdið S-albúmín lækkun?

Answer 20

lifrarsjúkdómur
próteintap
bólgusvörun
sterameðferð

Question 21

Þættir sem hafa áhrif á styrk S-transferríns?

Answer 21

járnbúskapur
hormón
bólga lækkar gildi

Question 22

Transthyretín (prealbúmín)

• af hverju gagnlegt
• hvað veldur breytingum á styrk?

Answer 22

• stuttur helmingunartími (1-2 dagar), gagnlegt til að fylgjast með breytingum
  lækkun:
• lifrarsjúkdómur, próteintap, bólgusvörun
  hækkun:
• sterameðferð

Question 23

Eitilfrumur í blóði lækka vegna?

Answer 23

vannæringar
bólgusvörunar
sterameðferðar
ónæmisbælingar
krabbameins