tło przemian w sztuce Flashcards
tło historyczne sztuki baroku w Anglii
Zerwanie Anglii ze Stolicą Apostolską spowodowało, że wyznania protestanckie ugruntowały się
w tym kraju. Po śmierci Elżbiety I, ostatniej monarchini
z dynastii Tudorów, władzę w Anglii przejęli Stuartowie
ze Szkocji i – z wyjątkiem krótkiego okresu republiki i panowania lordów protektorów – władali aż do utworzenia
Królestwa Wielkiej Brytanii w 1707 roku. Pod rządami
dynastii dochodziło do niepokojów religijnych. Stuartowie w większości byli zwolennikami katolicyzmu, religie
protestanckie nie miały więc uprzywilejowanej pozycji.
Najważniejszym mecenasem sztuki z tej dynastii był
Karol I, który zaprosił do Londynu m.in. Antoona van
Dycka. W 1714 roku panowanie na tronie angielskim
przejęła hanowerska dynastia Welfów. Czasy baroku
wiążą się więc z panowaniem tych dwóch dynastii.
Skonfliktowana pod względem religijnym była
Francja. W XVI wieku
wielu wyznawców zyskała tam
religia kalwińska. Jej zwolennicy, nazywani hugenotami, wywodzili się przede wszystkim z mieszczaństwa,
a częściowo ze szlachty. Byli wśród nich także niektó-
rzy możnowładcy, np. Burbonowie. Pierwszy król z tej dynastii, Henryk IV, zanim przyjął katolicyzm, był hugenotem. Wydał on edykt nantejski, dzięki któremu hugenoci uzyskali swobodę wyznania. Henryk IV zmarł w 1610 roku.
Z powodu niepełnoletności syna Ludwika XIII jego matka – Maria Medycejska – sprawowała regencję. Na jej dworze przewagę zdobyli radykalni katolicy reprezentowani przez
kardynała Armanda Jeana Richelieu. Niechęć do hugenotów królowa przeniosła na syna.
tło historyczne sztuki baroku we Francji
Zarówno Ludwik XIII, jak i Ludwik XIV byli katolikami. Ten ostatni w chwili śmierci
ojca był niepełnoletni, rządy w jego imieniu sprawowała więc królowa Anna Austriaczka,
a w rzeczywistości kardynał Jules Mazarin. Czasy baroku we Francji przypadły więc na
panowanie Henryka IV, Ludwika XIII i Ludwika XIV. Dwaj ostatni władcy utworzyli formę
rządów nazwanych absolutyzmem, na której wzorowały się inne monarchie europejskie.
Pałace, które wznosili i przebudowywali, miały świadczyć o sile władzy świeckiej tak samo
jak budowle sakralne o potędze Kościoła. Dwory królewskie, a w ślad za nimi magnackie, potrzebowały odpowiednio bogatej oprawy. Wzniosła sztuka reprezentacyjna pełniła
we Francji i w Anglii funkcję zarówno religijną, jak i dworską
Duże znaczenie dla powolnej emancypacji zawodu artysty we Francji miały akademie
W ślad za
uczelniami włoskimi w Paryżu założono w 1648 roku Królewską Akademię Malarstwa
i Rzeźby, a w 1671 roku Królewską Akademię Architektury, które podporządkowano
władzy Ludwika XIV. Istotne znaczenie dla ich powstania miała chęć pełnego wyzwolenia
się artystów z organizacji cechowych, które do połowy XVII wieku sprawowały nadzór
nad edukacją artystyczną i zdobywaniem uprawnień rzemieślniczych
W XVII wieku piśmiennictwo o sztuce pojawiło się prawie we wszystkich krajach Europy.
Myśli o pięknie niekiedy wyrażali
filozofowie, ale rozważali o nim głównie członkowie
środowisk naukowych, artyści oraz literaci. Poprzez edukację estetyczną kształtowano gusty
i kreowano potrzebę otaczania się dziełami sztuki. Dostęp do książek był znacznie powszechniejszy niż w wiekach wcześniejszych. Wydawano katalogi, rozprawy o sztuce dawnej
i współczesnej, przewodniki artystyczne, listy artystów, a także poradniki ikonograficzne.
Książki zaczęły mieć ponadnarodowy charakter, co oznaczało w praktyce, że życiorysy
artystów włoskich powstawały np. we Francji.
W XVII wieku szczególne znaczenie dla rozwoju piśmiennictwa o sztuce miała Francja,
która stała się wówczas potęgą gospodarczą i polityczną. W estetyce kraju, którego kultura
i sztuka miały służyć wzmocnieniu autorytetu monarchy, dominował nurt klasycyzujący,
odwołujący się do sztuki opartej na rozumie i regułach. W architekturze powrócono do
dawnego sporu: czy takie wartości, jak piękno, wdzięk i właściwe proporcje są cechą obiektywną danej budowli, czy też zależą od subiektywnej reakcji odbiorcy, na którą mają wpływ
panujące mody i tradycja. Spór ten zainicjował architekt, członek Królewskiej Akademii
Architektury, Claude Perrault. Jego subiektywistyczna wizja proporcji przedstawiona
we francuskim wydaniu dzieła Witruwiusza wywołała sprzeciw. Odpowiedzią był traktat
Jacques’a François Blondela, który uważał, że architektura ma swoje obiektywne piękno
leżące w samej naturze rzeczy. Obaj natomiast byli zwolennikami piękna klasycznego,
będącego w opozycji do barokowej dynamiki form włoskich. Ważną publikacją w dziedzinie pisarstwa o architekturze we Francji było Porównanie architektury starożytnej i nowożytnej
Rolanda Fréarta de Chambraya – kolekcjonera i teoretyka architektury
Teorią malarstwa zajmował się m.in. filozof i teolog – Roger de Piles,
którego uważa
się za twórcę nowożytnej teorii koloryzmu. Jego poglądy odegrały znaczącą rolę w ewolucji francuskiego malarstwa. Cenił on zwłaszcza Petera Paula Rubensa. Był wielbicielem
malarstwa weneckiego i w dziełach artysty widział jego kontynuację. Piles zainicjował spór,
którego przedmiotem były rozważania: czy ważniejszy jest rysunek, czy też kolor. Sam uwa-
żał, że istotę sztuki malarskiej stanowi koloryt. Swoboda pędzla w operowaniu barwami
powinna być celem artystów, podczas gdy rysunek ma mieć charakter jedynie pomocniczy
Poussin swoje poglądy wyrażał w listach
Nicolas Poussin, uważany za najwybitniejszego malarza XVII-wiecznej
Francji. Najważniejszą cechą jego twórczości był precyzyjny, doskonały rysunek. Jako
zwolennik sztuki klasycznej poszukiwał piękna idealnego. Sądził, że nie powinno się
niewolniczo odzwierciedlać natury, lecz komponować zgodnie z zasadami klasycznymi:
harmonią, prostotą i wyważeniem kompozycyjnym. Obraz jego zdaniem powstaje w umyśle
artysty.
w XVII-wiecznej Anglii inspiracja klasyką odgrywała ważną rolę,
będąc przeciwwagą dla baroku, który postrzegany był na Wyspach Brytyjskich jako „styl katolicki”.
W angielskiej estetyce dominował wówczas palladianizm. Pierwszy jego założenia wprowadził Inigo Jones, angielski architekt i autor scenografii teatralnych. Uważał,
że architektura jest sztuką, a nie rzemiosłem. Podróżował do Włoch, gdzie studiował
antyczne budowle, konfrontując je z traktatem Andrei Palladia Cztery księgi o architekturze.
Na dalszą popularyzację palladianizmu w Anglii wpłynęło dzieło Colena Campbella
Vitruvius Britannicus zawierające ryciny angielskich rezydencji z XVII i XVIII wieku
Wśród angielskich pisarzy o sztuce w XVIII wieku wyróżnił się Jonathan Richardson,
który był też malarzem i rytownikiem. Zajmował się popularyzowaniem wiedzy o sztuce,
a zwłaszcza o malarstwie. Dowodził, że celem tej dziedziny jest przekazywanie idei, a nie
naśladowanie rzeczywistości. Uważał, że właściwy odbiór dzieła sztuki osiąga się poprzez
kształtowanie dobrego smaku, opartego na określonych regułach, których można się nauczyć. Przekonanie to wyparli później angielscy estetycy, którzy twierdzili, że ważniejsze
od reguł są odczucia i indywidualna wrażliwość.
