malarstwo Flashcards
W początkach XVII wieku w malarstwie we Francji
utrzymywały się tradycje
manierystyczne, chociaż równolegle do nich pojawiały się inspiracje pochodzące z Włoch
i innych krajów Europy.
W okresie tym artyści byli zjednoczeni w cechach. Władcy dążyli jednak do ograniczenia
ich wpływów i podporządkowania sobie twórców. Utworzenie w 1648 roku, za faktycznych
rządów kardynała Jules’a Mazarina, Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby było
decyzją polityczną. Dyktat akademii podporządkował sobie twórców w takim stopniu, że
trudno było się przebić indywidualnościom. W związku z tym malarstwo we Francji o wiele
bardziej niż w innych krajach realizowało cele państwowe.
Główny nacisk w edukacji położono na wiedzę teoretyczną i rysunek aktu, a członkowie
akademii wyznaczyli drogę malarstwu oficjalnemu, które zdominował nurt klasycyzujący.
Podejmowano w nim tematykę alegoryczną, mitologiczną, historyczną i religijną. Jako wynik
przemyśleń intelektualnych miało ono niekiedy skomplikowaną wymowę ikonograficzną
i było kierowane do erudytów. Poprzez czytelną i jasną kompozycję poszukiwano piękna
idealnego i realizowano tylko tematy „wielkie”. Artyści nurtu klasycyzującego odżegnywali się
od tematyki przedstawiającej życie prostych ludzi w realistycznym ujęciu. Antyk zaś uważali
za niedościgłe źródło inspiracji. Obok nurtu klasycyzującego, zwłaszcza w środowisku artystów
tworzących na prowincji, istniał nurt barokowy inspirowany sztuką Caravaggia i jego naśladowców. Charakteryzował się on większym realizmem i zainteresowaniem życiem codziennym, zwłaszcza ludzi prostych. W tym nurcie powstawały sceny rodzajowe oraz religijne
i portrety. Malarze nawiązujący do Caravaggia uznawali luminizm, czyli grę światła
oraz cienia, za podstawowy czynnik budowy obrazu.
Czołową postacią, która wyznaczyła drogę malarstwu klasycyzującemu we Francji, był
Nicolas Poussin (1594–1665).
Artysta kształcił się i tworzył w Rzymie. W początkowym
okresie jego twórczość oscylowała między dekoracyjnym i patetycznym rzymskim barokiem
a nurtem klasycyzującym. Malował wówczas obrazy o dużych formatach i teatralnych,
wyreżyserowanych kompozycjach, jak np. Porwanie Sabinek. Poussin zdecydowanie
odrzucał caravaggionizm, uznając go za nurt niszczący malarstwo. W 1632 roku został
członkiem Akademii Świętego Łukasza w Rzymie. Ukształtował wówczas swój styl i zaczął rezygnować z dużych zamówień publicznych, które wymagały podporządkowania się
gustom zleceniodawców. W 1640 roku został zaproszony na dwór Ludwika XIII, gdzie
powierzono mu dekorację Wielkiej Galerii w Luwrze. Zrażony życiem dworskim, powrócił
jednak do Rzymu. Wierząc w dydaktyczną funkcję malarstwa, Poussin traktował je jako dziedzinę intelektualną, za pomocą której można przekazać głębsze treści filozoficzne. Tematy czerpał
głównie z Biblii, zwłaszcza ze Starego Testamentu, oraz z mitologii i historii antycznej.
W obrazach propagował idee i postawy obywatelskie, takie jak: stoicyzm, męstwo i wytrwałość. Uważał, że los ludzki podporządkowany jest biegowi natury. Jako zwolennik
poszukiwania piękna idealnego był przeciwny wiernemu odtwarzaniu rzeczywistości.
W tłach obrazów Poussina najczęściej pojawiał się pejzaż z elementami architektonicznymi i rzeźbiarskimi, dlatego jego twórczość wpłynęła na rozwój malarstwa
pejzażowego. O ile we wczesnych jego obrazach dominowały postacie, w późniejszych
– sztafaż figuralny odgrywał mniejszą rolę w stosunku do bardziej rozbudowanego tła. Elementy natury, takie jak: drzewa, krzewy, skały czy rozlewiska, artysta rozmieszczał jak
reżyser, ustawiając je według zasad klasycznej, uporządkowanej i zazwyczaj statycznej
kompozycji. Drzewa zestawiał z antycznymi kolumnami, górskie pejzaże ze starożytnymi ruinami, tworząc w ten sposób pejzaż idealny, czyli taki, w którym krajobraz jest
przetworzeniem elementów istniejących w rzeczywistości. Przykładami tego typu dzieł są
Pejzaż z pogrzebem Fokiona i obrazy z cyklu pór roku. Najważniejszą cechą twórczości Poussina był rysunek, któremu podporządkowywał
barwę. Pracę nad obrazem zaczynał od studiów modeli, a następnie przygotowywał szkice
kompozycyjne. Wyidealizowane postacie ukazywał w patetycznych pozach oraz gestach
i ze znieruchomiałymi twarzami. Stosował głównie barwy czyste, dominantę stanowiły
barwy podstawowe, zwłaszcza błękit. Światło było naturalne i równomiernie rozproszone. Obrazy cechowało też wygładzenie faktury malarskiej, zwane efektem fini. Twórczość Poussina odegrała istotną rolę w rozwoju malarstwa francuskiego oraz europejskiego
i otworzyła drogę XVIII-wiecznemu klasycyzmowi
Nicolas Poussin Et in Arcadia Ego
Najbardziej znany obraz Poussina Et in Arcadia Ego (łac. I ja żyłem w Arkadii lub
Ja jestem nawet w Arkadii) to zarazem jedno z najważniejszych dzieł nurtu klasycyzującego
w malarstwie europejskim. Zarówno jego tematyka, skłaniająca do zadumy nad przemijaniem, jak i czytelna, klarowna kompozycja, w której główna scena została usytuowana
centralnie w pejzażu, są znamienne dla malarstwa Poussina. Obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie o wymiarach 121 x 85 cm powstał ok. 1640 roku.
Dzieło przedstawia trzech pasterzy i kobietę, którzy, spacerując po Arkadii, czyli krainie wiecznej
szczęśliwości, natknęli się na grób z napisem ET IN ARCADIA EGO. Zarówno grobowiec, jak
i inskrypcja mają uświadomić obecnym nieuchronność przemijania, o którym w pięknym otoczeniu
łatwo zapomnieć. Interpretacja obrazu nie jest oczywista. Niektórzy badacze uważają, że stanowi on
epitafium artysty, inni – że jest to przesłanie bardziej uniwersalne, w którym śmierć przypomina
o swoim istnieniu także w krainie szczęścia. Niejednoznaczna jest też postać kobieca, w której jedni
widzą personifikację Śmierci, a inni Mądrości. Obraz znajduje się w Luwrze w Paryżu.
Nicolas Poussin Pejzaż z pogrzebem Fokiona
Obraz namalowany w 1648 roku farbami olejnymi na płótnie o wymiarach 1,75 x 1,14 m ukazuje
wpisaną w pejzaż idealny scenę, w której Fokion, ateński wódz, niesiony jest na marach. Bohater
został zgładzony za to, że opowiadał się za pokojem, podczas gdy większość Ateńczyków pragnęła
wojny z Macedonią. Jego ciało miało zostać spalone, a prochy rozrzucone poza rodzinnym
miastem, by uniemożliwić mu osiągnięcie wiecznej szczęśliwości w zaświatach. Dzieło, o typowej
dla Poussina wymowie moralizatorskiej, ukazuje smutny tryumf okrucieństwa nad dobrem
i sprawiedliwością. Obraz znajduje się w National Museum of Wales w Cardiff w Wielkiej Brytanii.
Artystą, który – podobnie jak Poussin – działał głównie w Rzymie, był Claude Gellée,
znany jako Claude Lorrain (1600–1682),
malarz, grafik i rysownik, pochodzący z Lotaryngii. Lorrain także został członkiem Akademii Świętego Łukasza w Rzymie, a zasłynął
przede wszystkim jako pejzażysta. Tworzył dla rzymskiej arystokracji i dostojników kościelnych (także papieży) oraz dla hiszpańskiego króla Filipa IV. Jego ulubionymi tematami
były portowe sceny marynistyczne i kaprysy. W obrazach tych przedstawiał zrodzoną
w swojej wyobraźni architekturę, dla której inspiracji szukał w autentycznych budowlach
rzymskich czasów antyku i renesansu, jak: Łuk Tytusa, Panteon, grobowiec Cecylii Metelli,
Tempietto. Poszczególne obiekty dowolnie „rozstawiał” w swoich dziełach, tworząc w ten
sposób pejzaż idealny. Niektóre budowle lub ich części powtarzał w różnych obrazach.
Dzieła Lorraina cechuje harmonia i statyczna kompozycja, zazwyczaj symetryczna
lub zrównoważona. Artysta był mistrzem w oddawaniu nastroju. Ukazując pejzaż w świetle wschodzącego lub zachodzącego słońca, wykorzystywał efekt contre-soleil (fr. ‘pod słońce’) z widoczną w centrum słoneczną tarczą i blaskiem odbijającym się od wody. Gra
światła i cienia nadawała jego obrazom romantyczny nastrój, a ujmowanie konkretnych
zjawisk natury wyznaczyło wzorce malarstwu pejzażowemu w Anglii i we Francji w XVIII
i XIX wieku. Lorrain uważany jest za malarza światła i „poetę” pędzla. Malował pejzaże
z bohaterami mitologicznymi lub postaciami świętych w sztafażach, które często domalowywali inni artyści. Sztafażem bywały także sceny bukoliczne. Do najsłynniejszych jego
dzieł należą: Zachód słońca w porcie ze sceną z Odysei, Odjazd św. Urszuli oraz Lądowanie
Kleopatry w Tarsie
Claude Lorrain Zachód słońca w porcie ze sceną z Odysei
Pretekstem do ukazania studium zachodzącego słońca (efekt contre-soleil) była jedna ze scen
opisana w przypisywanej Homerowi Odysei. Obraz utrzymany jest w ciepłych barwach, lekko
skontrastowanych z chłodną tonią morza. Widoczna z lewej strony budowla identyfikowana jest
z willą Medyceuszy w Rzymie, choć tylko w części ją przypomina. Obraz został namalowany farbami
olejnymi na płótnie o wymiarach 1,37 x 1,03 m w 1639 roku. Znajduje się w Luwrze w Paryżu
Philippe
de Champaigne, artysta pochodzenia flamandzkiego, tworzył w Paryżu, gdzie pracował
głównie dla Marii Medycejskiej i kardynała Richelieu, którego wielokrotnie portretował.
W Muzeum Narodowym w Warszawie znajduje się Portret kardynała Richelieu jego
autorstwa. Artysta brał udział w tworzeniu Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby. Był
człowiekiem niezwykle religijnym, związanym ze środowiskiem jansenistów, ugrupowaniem teologicznym podkreślającym konieczność ascezy i całkowitego oddania się Bogu.
W tym kręgu powstało jego najsłynniejsze dzieło, portret zakonnic zatytułowany Ex voto.
W jego twórczości dominowały sceny religijne, takie jak Ostatnia Wieczerza, oraz oficjalne
portrety reprezentacyjne, które charakteryzowały: statyczna kompozycja, prymat rysunku nad plamą barwną, precyzja w oddawaniu szczegółów i plastyczność modelunku.
Malowane postacie cechowała wyniosłość i godność. Artysta używał nasyconych barw
o wyraźnie wydzielonych granicach
Philippe de Champaigne
Ex voto
Obraz został namalowany
w 1662 roku farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach
2,29 x 1,65 m. Przedstawia
on córkę artysty, zakonnicę
Catherinę Susannę, i matkę
Angélique Arnauld, przełożoną
klasztoru w Port Royal.
De Champaigne wyraził
w ten sposób wdzięczność
za cudowne uzdrowienie
sparaliżowanej córki. Jest więc
to dzieło wotywne (łac. votum
– ‘dziękczynienie’). Sam cud
został ukazany przez strumień
światła, które było odpowiedzią
na modlitwę starszej z zakonnic.
Skromność życia w klasztorze została oddana przez surową
scenografię i wąską gamę barw.
Podstawowym środkiem wyrazu
artystycznego jest tu rysunek,
który precyzyjnie wydobywa
kształty postaci i przedmiotów.
Obraz znajduje się w Luwrze
w Paryżu
Czołowym malarzem i dekoratorem kręgu Ludwika XIV był Charles Le Brun,
który kształcił się pod kierunkiem Poussina i był jednym z reprezentantów nurtu
klasycyzującego. Uczestniczył w tworzeniu Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby,
a z czasem został jej rektorem. Według jego koncepcji w Wersalu została udekorowana
Galeria Zwierciadlana, a także salony Wojny i Pokoju. Malował sceny alegoryczne,
mitologiczne, historyczne i religijne, a także portrety. Tworzył też projekty gobelinów,
czyli dekoracyjnych tkanin. Jego styl charakteryzował się monumentalizmem, przepychem
i dekoracyjnością właściwymi dla dworu Ludwika XIV. Jedno z dzieł Le Bruna – Wniebowzięcie
Najświętszej Marii Panny – znajduje się w zbiorach pałacu w Wilanowie.
Na początku XVIII wieku sławę zyskał malarz portrecista Hyacinthe Rigaud,
uczeń
Charles’a Le Bruna. Wzorując się na dziełach Philippe’a Champaigne’a oraz innych
malarzy flamandzkich, tworzył portrety reprezentacyjne, jak np. Portret Ludwika XIV
oraz wizerunki dworzan i przedstawicieli rządzącej elity
Na początku XVII wieku malarzem, który reprezentował tendencje barokowe inspirowane sztuką Caravaggia, był Georges de La Tour (1593–1652).
Osiedlił się w jednym
z miasteczek w Lotaryngii. Wprawdzie pracował głównie dla mieszczaństwa, ale jego talent
dostrzegli Ludwik XIII i kardynał Richelieu. Niestety, po śmierci artysta został zapomniany
i jego twórczość odkryto dopiero w XX wieku. Znany jest przede wszystkim ze scen biblijnych
i apokryficznych. Jego twórczość cechuje luminizm i maniera tenebrosa.
W obrazach artysty panuje atmosfera ciszy nocnej i religijnego skupienia. Postacie oświetla
jedynie przysłonięte światło świecy, kaganka lub pochodni. Pojawia się też efekt contra
luce (wł. ‘pod światło’), czyli światła padającego zza oświetlanego przedmiotu. Malarz
stosował bardzo oszczędną scenografię, pozwalając widzowi skupić się na malowanej scenie. Jego gama barwna też była zawężona, sprowadzona do barw ciepłych, w których
najcieplejszym tonem był charakterystyczny dla niego cynober. Dla de La Toura źródłem inspiracji była niewątpliwie sztuka Caravaggia, choć nie wiadomo, gdzie się z nią zetknął. Stosowane przez niego sztuczne światło i kameralność scen
religijnych wpłynęły na uznanie artysty za jednego z najbardziej oryginalnych kontynuatorów Caravaggia. Istnieje jednak dosyć znacząca różnica w sposobie malowania scen
nocnych przez obu artystów. Francuski malarz upraszczał formy, a granica między światłem
a cieniem zwykle jest u niego ostro zarysowana.
Georges de La Tour Maria Magdalena
Obraz, zwany też La Madeleine Terff, został namalowany
farbami olejnymi na płótnie o wymiarach 94 x 128 cm
w latach 1640–1645. Artysta wielokrotnie ukazywał
pokutującą Marię Magdalenę, która w czasach
kontrreformacji stała się wzorem dla nawróconych
grzeszników. Scena pogrążona jest w ciemności, która
zgodnie z barokową metafizyką nie jest już postrzegana
jedynie jako domena sił zła, ale przestrzeń sprzyjająca
kontemplacji. Ważną rolę w obrazie odgrywają również
przedmioty o symbolicznym znaczeniu. Czaszka odnosi
się do idei vanitas, dyscyplina do sakramentu pokuty,
a płomień świecy oznacza zarówno światło Chrystusa
(łac. lumen Christi), jak i ulotność ludzkiego czasu
wobec wiecznych dylematów. Dzieło znajduje się
w Luwrze w Paryżu
Georges de La Tour Oszust z asem karo
Obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie o wymiarach 1,46 x 1,06 m ok. roku 1635 pełnił
funkcję dydaktyczną. Malarz przedstawił niebezpieczeństwa czyhające na zamożnego młodzieńca,
który przyjechał do wielkiego miasta: hazard, wino i kobiety. Przesadnie bogato ubrany chłopak
gra w karty na pieniądze, nieświadom, że jego będący w zmowie towarzysze przekazują sobie
znaki, by go oszukać. Dzieło znajduje się w Luwrze w Paryżu.
sztuka trzech braci Le Nain: Antoine’a, Louisa i Mathieu.
Artyści ci, choć bliski był im nurt caravaggionistyczny, zostali członkami Królewskiej
Akademii Malarstwa i Rzeźby. Podejmowali różne tematy, ale zasłynęli przede wszystkim
ze scen rodzajowych z życia chłopów i mieszczan. Przytłumione światło i gama barw
utrzymana w odcieniach brązów, szarości i błękitów nadawały ich obrazom kameralny
charakter. Autorem najwybitniejszych dzieł jest prawdopodobnie Louis Le Nain. Są to
obrazy: Rodzina chłopska oraz Wieczerza chłopska. Ich sposób komponowania wskazuje na
wzorce klasyczne, ale realistyczne ujęcie, tendencja do indywidualizacji rysów, bogata
skala walorowa i luminizm wiążą te dzieła z nurtem caravaggionistycznym. Twórczość
braci Le Nain otworzyła drogę francuskiemu malarstwu realistycznemu.
Louis Le Nain, Wieczerza chłopska
Obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie o wymiarach 122 x 97 cm w 1642 roku jest
realistycznym przedstawieniem ubogich chłopów o zindywidualizowanych rysach twarzy.
W dziele panuje nastrój powagi, a postacie są pełne godności. Spożywają chleb i wino, co stanowi
odniesienie do Eucharystii. Umieszczone poza sceną źródło światła tworzy głęboki modelunek
światłocieniowy. Obraz znajduje się w Luwrze w Paryżu
Hyacinthe Rigaud Portret Ludwika XIV
Obraz namalowany farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 1,90 x 2,77 m w 1701 roku jest
przykładem portretu reprezentacyjnego
(fr. portrait d’apparat), opracowanego na królewskim
dworze w XVII wieku. Przedstawia on postać
en pied z atrybutami i w scenerii charakterystycznej
dla sprawowanej funkcji. Król ubrany jest w podbity
gronostajowym futrem płaszcz, dekorowany
haftowanymi liliami na błękitnym tle nawiązującymi
do godła Francji. Taką samą tkaniną pokryty jest
stolik z leżącą na nim koroną, na którym król
opiera berło. W tle, za bogato drapowaną kotarą,
widoczny jest fragment kolumny. Atrybuty te
odnosiły się do szlachetnego pochodzenia
portretowanego i były stałymi elementami
portretów reprezentacyjnych dworzan
i przedstawicieli rządzącej elity. Obraz znajduje się
w Luwrze w Paryżu
Nicolas Poussin
Taniec życia ludzkiego
Obraz ten w doskonały sposób
ilustruje poglądy artysty
na temat sztuki. Cechuje go
symetria i ład kompozycyjny
oparty na racjonalnej
strukturze geometrycznej.
Zadaniem wykształconego
widza było odnajdywanie ukrytej
geometrii – w tym wypadku
interakcji między trójkątem,
w który wpisane są postacie,
a kołem wyznaczanym przez
tańczących. Artysta przedstawił
ideę vanitas. Skrzydlaty
starzec grający na kitarze
lub lirze to personifikacja
Czasu, a towarzyszące mu
putta wzmacniają symbolikę
przemijania, bawiąc się
klepsydrą i puszczając bańki
mydlane. Tańczące postacie
badacze odczytują jako
alegorie Rozkoszy, Bogactwa,
Ubóstwa i Trudu. Ich korowód
kształtuje ludzkie życie,
które mija niepostrzeżenie
niczym podróż solarnego
rydwanu otoczonego, również
tańczącymi, personifikacjami
godzin. Całość dopełnia posąg
rzymskiego boga Janusa
o dwóch twarzach – młodej
i starej – patrzących
w przeciwnych kierunkach,
na którym zawieszono wieńce
z kwiatów – symbole krótkości
życia. Zgodnie z założeniami
nurtu klasycyzującego
wszystkie postacie są
wyidealizowane. Dzieło
namalowane ok. 1638 roku
farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 104 x 83 cm
znajduje się w Wallace
Collection w Londynie
pejzaż idealny
taki, w którym krajobraz jest
przetworzeniem elementów istniejących w rzeczywistości.
efekt contre-soleil
Efekt światłocieniowy polegający na malowaniu słońca nad linia horyzontu
