tło przemian w sztuce Flashcards
początek okresu republiki starożytnego Rzymu
Ostatni z władców etruskich – Tarkwiniusz Pyszny
– został wygnany, a jego kompetencje przejęli dwaj
konsulowie w 509 r. p.n.e. W dziejach starożytnego
Rzymu rozpoczął się wówczas okres republiki.
W tym czasie władza znajdowała się w rękach senatu
i urzędników wybieranych na zgromadzeniach
obywateli. Okres republiki był
czasem ekspansji terytorialnej Rzymian.
okres królewski starożytnego Rzymu
Według najbardziej rozpowszechnionej rzymskiej
tradycji miasto Rzym powstało w 753 r. p.n.e. Rozpoczął
się wtedy okres królewski, który trwał do 509 r.
p.n.e. Władzę sprawowali obieralni królowie wraz
z radą starszych, czyli senatem. Królów rzymskich
prawdopodobnie było siedmiu. Trzej ostatni należeli
do etruskiego rodu Tarkwiniuszy.
druga wojna Rzymian z Kartaginą
Szczególnie dramatyczna dla Rzymian wojna, w której zmierzyli się z wybitnym
wodzem kartagińskim – Hannibalem. Ostatecznie Kartagina została przez Rzymian zdobyta
i zburzona w 146 r. p.n.e., a na jej terytorium powstała rzymska prowincja Afryka.
rywalizacja między patrycjuszami i plebejuszami w starożytnym Rzymie
Do III w. p.n.e. trwała rywalizacja między
dwiema grupami obywateli rzymskich – patrycjuszami
(arystokracją rodową) i plebejuszami. Zakończyła się
ona całkowitym zrównaniem plebejuszy w prawach i dopuszczeniem ich do wszystkich urzędów z konsulatem włącznie.
ekspansja terytorialna Rzymian w okresie republiki
Podbili oni plemiona italskie oraz Etrusków
i podporządkowali sobie leżące w południowej Italii bogate kolonie greckie. Dążąc do
opanowania całego basenu Morza Śródziemnego, przeprowadzili trzy wojny z Kartaginą.
W wiekach III–II p.n.e. Rzymianie podbili północną Italię, Macedonię, Grecję, część
Hiszpanii i Azji Mniejszej, a ostatni król Pergamonu zapisał Rzymowi swoje państwo
w testamencie. W następnych dziesięcioleciach Rzymianie opanowali kolejne obszary w basenie Morza
Śródziemnego.
Konsekwencje podbojów starożytnych Rzymian
zmiany w ustroju społecznym i gospodarczym.
Zanikały stopniowo niewielkie gospodarstwa rolne chłopów będących obywatelami,
a na ich miejsce pojawiały się latyfundia znajdujące się w rękach arystokracji senatorskiej
– nobilów. W miastach wytworzył się proletariat i wzrosła liczba niewolników, na których
pracy opierała się niemal cała gospodarka rzymska. Zaostrzył się konflikt społeczny między
arystokracją a plebsem oraz niewolnikami, a w latach 73–71 p.n.e. doszło do największego
powstania niewolników. Jednocześnie liczne podboje przyczyniły się do wzrostu znaczenia politycznego wielu
wybitnych wodzów rzymskich.
Powstanie pryncypatu w starożytnym Rzymie
W 60 r. p.n.e. powstał I triumwirat, założony przez
Pompejusza Wielkiego, Marka Krassusa i Cezara. Ostatni z nich, po zwycięskim podboju
Galii, pokonał w wojnie domowej Pompejusza, a następnie został dożywotnim dyktatorem.
Po śmierci Cezara jego adoptowany syn – Oktawian – pokonał Marka Antoniusza w roku
31 r. p.n.e. w bitwie pod Akcjum i doprowadził do upadku republiki. W ten sposób
ustanowiono nową formę ustrojową – pryncypat, który był pierwszym okresem w dziejach
cesarstwa rzymskiego. Oktawian August wyznaczył granice Imperium Romanum na linii
dwóch rzek: Renu i Dunaju.
Rzym w III w.
potęga Rzymu zaczęła słabnąć. Na tronie zasiadali wówczas cesarze wywodzący
się z armii. Wprowadzenie przez Dioklecjana monarchii absolutnej nie wzmocniło chylącego
się ku upadkowi cesarstwa.
Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego
Po śmierci Teodozjusza Wielkiego w 395 roku nastąpił podział
na cesarstwo wschodniorzymskie (bizantyńskie) i cesarstwo zachodniorzymskie. Najazdy
plemion germańskich i Hunów doprowadziły do stopniowego odrywania się od cesarstwa
zachodniego kolejnych prowincji, na których powstawały królestwa barbarzyńskie.
W 476 roku został zdetronizowany ostatni cesarz rzymski Romulus Augustulus i w ten
sposób cesarstwo zachodnie upadło. Wschodnie utrzymało się do 1453 roku.
religia rzymska przed hellenizacją
Pierwotnie polegała na kulcie bogów symbolizujących siły przyrody i ciała
niebieskie. Wierzono w bóstwa opiekuńcze pól, lasów i domowych ognisk, ale nie przybierały
one konkretnych wyobrażeń.
religia rzymska po hellenizacji
W wiekach III i II p.n.e. nastąpiła hellenizacja religii rzymskiej.
Dotychczasowych bogów rzymskich zaczęto najczęściej utożsamiać z greckimi. Podobnie
jak w Grecji bogom budowano świątynie, na ich cześć składano ofiary ze zwierząt i płodów
rolnych, modlono się do nich, a także organizowano procesje wokół świątyń.
Rzymianie wobec innych religii
Później – w okresie cesarstwa – wśród Rzymian pojawiły się różne kulty wschodnie oraz
powstałe w I wieku w Palestynie chrześcijaństwo. Stosunek Rzymian do innych religii był
tolerancyjny, jeśli nie zagrażały one interesom państwa. Inaczej było z chrześcijaństwem.
Rzymianie wrogo traktowali chrześcijan, ponieważ nie uznawali oni innych religii,
odmawiali oddawania czci boskiej cesarzowi oraz głosili system etyczny, w którym wszyscy ludzie przed Bogiem są równi, tym samym odrzucali
niewolnictwo. Rzymianie nie rozumieli także chrześcijańskich
praktyk religijnych. Do czasów Konstantyna I Wielkiego
i ogłoszonego przez niego w 313 roku edyktu mediolańskiego,
który zapewniał chrześcijanom wolność wyznania, byli oni
prześladowani – najbardziej za panowania cesarzy: Nerona,
Domicjana, Decjusza i Dioklecjana. Kiedy władzę sprawował
Teodozjusz I Wielki, chrześcijaństwo zostało uznane za religię
panującą, czego skutkiem było m.in. zwalczanie innych kultów
i tradycji pogańskiej
BOGOWIE RZYMSCY I ICH
GRECKIE PIERWOWZORY
Jowisz (Jupiter) – Zeus
Neptun – Posejdon
Pluton – Hades
Junona – Hera
Minerwa – Atena
Westa – Hestia
Mars – Ares
Apollo – Apollo
Diana – Artemida
Wenus – Afrodyta
Bachus – Dionizos
Amor – Eros
hellenizacja religii Rzymian
Rzymianie przejęli wierzenia Greków, nadając
zdecydowanej większości bóstw nowe imiona.
W sztuce przedstawiali bogów z takimi samymi
atrybutami, jakie miały ich greckie pierwowzory.
Ze względu na to, że większość rzeźb greckich znamy
z kopii rzymskich, częściej używane są rzymskie
imiona bóstw niż greckie.
Podział sztuk Cycerona
Rzymski filozof Cyceron, opierając się na greckich klasyfikacjach sztuk, podzielił je na sztuki
wolne i służebne. Jednakże do wolnych nie zaliczał tych, które nie wymagają wysiłku
fizycznego, jak to czynili Grecy, lecz te, które wymagają większego wysiłku intelektualnego.
W związku z tym wśród sztuk wolnych znalazły się m.in. architektura i rzeźba.
wpływ Grecji na poglądy estetyczne Rzymian
Podporządkowując sobie stopniowo Grecję, Rzymianie wchłonęli jej kulturę, która stała
się dla nich wzorem. Od Greków przejęli i częściowo przekształcili filozofię, a zatem również
poglądy estetyczne. Z najważniejszych greckich teorii estetycznych stworzyli kompilację,
kierując się zasadą Kwintyliana, według której należy „z wszystkiego wybrać co najlepsze”.
naśladowanie naturą a idealizacja w sztuce starożytnych Rzymian
Rzymianie, podobnie jak Grecy, wierzyli, że sztuka powinna naśladować naturę, ale
wiedzieli też, że nie może się jedynie ograniczać do przedstawiania świata postrzeganego
zmysłami. W działaniach artystycznych szczególną rolę przypisywali wyobraźni, która
sprawia, że artysta ukazuje nie tylko to, co widzi, lecz także to, co wie o rzeczach. Czerpiąc
z estetyki Platona i Arystotelesa, przyjmowali, że dzieła artysty są tylko odbiciem tego,
co powstaje w jego umyśle, czyli idei, a to właśnie jest ważniejsze od naśladowania natury.
poglądy na ekspresję w sztuce Rzymian
Rzymianie dostrzegali również szczególną wartość w różnych sposobach wypowiedzi
artystycznej, czyli formach ekspresji. Doceniali także dzieła, które artysta pozostawił
niedokończone, ponieważ uważali je za prawdziwy dokument procesu tworzenia.
traktat Witruwiusza
Specjalne miejsce w estetyce rzymskiej zajmowała teoria architektury. Powstawało
wówczas wiele traktatów o tej dyscyplinie, jednak do naszych czasów zachował się
tylko traktat Witruwiusza z I wieku zatytułowany O architekturze ksiąg dziesięć. Ten
obszerny podręcznik, dedykowany cesarzowi Augustowi, zawiera nie tylko informacje
techniczne, ale także rozważania historyczne i estetyczne. Witruwiusz był inżynierem o wykształceniu humanistycznym, a praca ta jest kompilacją
wszystkich teorii estetycznych dotyczących architektury,
które obowiązywały w tamtych czasach. Autor podzielał
poglądy pitagorejczyków i Platona na temat doskonałych
proporcji budowli, opartych na matematycznych wyliczeniach.
Uwzględniał też i tłumaczył zasady korekt optycznych
stosowanych w architekturze. Jego traktat stał się podstawą
wiedzy o architekturze antycznej i wzorcem dla architektów
późniejszych wieków, a zwłaszcza budowniczych renesansu.
podział sztuki na formę i treść Rzymian
Estetycy
rzymscy przyjęli pojęcia podobne do nowożytnych: formy i treści w dziele sztuki.
pojęcie mecenatu
Spuścizną starożytnego
Rzymu jest pojęcie mecenatu, czyli opieki wpływowych i bogatych miłośników literatury
i sztuki nad twórcami. Sam termin wywodzi się od Gajusza Cilniusza Mecenasa, który
za czasów Oktawiana Augusta był patronem wybitnych poetów, Horacego i Wergiliusza.
