architektura Flashcards
Rzymska architektura
w znacznej mierze wzorowana była na greckiej, chociaż Rzymianie
nie przywiązywali aż tak dużej wagi do rygorystycznych proporcji budowli. Pod względem
technicznym przewyższali jednak Greków.
W budownictwie wykorzystywano nieznany Grekom cement – wykonany
z wapna i popiołów wulkanicznych – oraz wodoodporne zaprawy murarskie.
porządki architektoniczne w starożytnym Rzymie
Rzymianie przejęli od Greków porządki architektoniczne, ale stosowali je dość
swobodnie, bez greckich rygorów w proporcjach. Dodatkowo wykorzystywali znany
z budowli etruskich porządek toskański oraz porządek kompozytowy, czyli połączenie
głowicy jońskiej z koryncką.
konstrukcje łukowe i sklepienia w architekturze starożytnego Rzymu
Na szeroką skalę stosowali w architekturze
konstrukcje łukowe i sklepienia: nad budowlami prostokątnymi – kolebkowe, nad
budynkami na planie kwadratu – krzyżowe i klasztorne, a nad tymi na planie koła
– kopuły. Sklepienie kolebkowe miało kształt przeciętego wzdłuż walca. Ze skrzyżowania
dwóch kolebek ich krótszym bokiem powstawało sklepienie krzyżowe, a ze skrzyżowania dwóch
kolebek dłuższym bokiem – nieco wyższe od krzyżowego sklepienie klasztorne.
Miasta rzymskie
wzorowano na hellenistycznych. Jeśli ukształtowanie terenu na to
pozwalało, siatka ulic przecinała się pod kątem prostym. Najważniejsze były dwie główne
arterie, zazwyczaj usytuowane zgodnie z kierunkami świata. Od nich rozchodziły się
mniejsze ulice. Między nimi powstawały fora. Pełniły one różne funkcje. Obok
forów handlowych powstawały także fora o charakterze reprezentacyjnym, przeważnie
upamiętniające dokonania rzymskich cesarzy. Budynki wokół forum początkowo sytuowane były dosyć przypadkowo. Z czasem, zwłaszcza w okresie
cesarstwa, zaczęto stosować świadomy układ przestrzenny, który wypełniały: świątynie,
pałace, bazyliki, wielopiętrowe kamienice, termy, teatry, amfiteatry, cyrki i wille miejskie.
arteria
ważny szlak komunikacyjny lądowy lub wodny
Forum Romanum
w Rzymie
najstarsze
forum miejskie w Rzymie było przede wszystkim handlową, gdyż tam
wznoszono portyki z tawernami oraz sklepami i budynki użytku publicznego. Przez kilkaset lat miejsce
to było centrum życia
społecznego i politycznego
antycznego Rzymu
kliniec
cios kamienny lub cegła w kształcie klina, stanowiące element konstrukcyjny łuku sklepienia
zwornik
środkowy, szczytowy kliniec łuku lub niektórych typów sklepień, kamienny lub ceglany, wyróżniający się kształtem, wielkością i dekoracyjnym opracowaniem
Sklepienie kolebkowe
właściwie jest to szereg łuków umieszczonych obok siebie
sklepienie klasztorne
sklepienie złożone z dwu przecinających się sklepień kolebkowych
Sklepienie krzyżowe
sklepienie zbudowane na planie kwadratu z dwóch krzyżujących się pod kątem prostym sklepień kolebkowych o tej samej średnicy
kolumna
kompozytowa
ustawiona jest na piedestale.Górna część głowicy uformowana jest z ustawionych na przekątnych wolut zaczerpniętych z porządku jońskiego, poniżej koszyk z liści akantu.
świątynie rzymskie
Prostokątne świątynie rzymskie wzorowane były zasadniczo na greckich, ale wznoszono
je na wysokim cokole, czego znakomitym przykładem jest świątynia zwana Maison
Carrée, znajdująca się w Nîmes (obecnie Francja). W Rzymie zdecydowanie różnicowano
frontalną i tylną część budowli, rozbudowując przednią. Ze względów bezpieczeństwa
świątynie dostępne były wyłącznie z przodu, a do portyku wiodły wysokie schody. Obok
świątyń prostokątnych budowano okrągłe, jak świątynia Westy w Tivoli pod Rzymem,
oraz świątynie mieszane, złożone z prostokątnego pronaosu i okrągłego naosu, który
nazwano cellą.
Panteon w Rzymie
Najbardziej znaną i zarazem najdoskonalszą pod względem kunsztu
architektonicznego budowlą jest świątynia wszystkich bogów – Panteon (gr. pan ‘wszystek’,
theos ‘bóg’) wzniesiona przez Apollodorosa z Damaszku. Zbudowana została na planie
koła z przylegającym do niego prostokątnym portykiem połączonym z pronaosem. Świątynia
jest przesklepiona kopułą z okrągłym oculusem, czyli otworem na środku, przez który
wpada światło. Kopułę wypełniono od wewnątrz kasetonami, kształtem podkreślającymi
konstrukcję. Kopuła jest regularną półkulą, a taka forma w starożytności symbolizowała
model wszechświata. Wnętrze budowli okala siedem nisz, w których pierwotnie stały posągi
bóstw planetarnych. Wnętrze podzielono na kilka kondygnacji. Najniższą są głębokie nisze
oddzielone od wnętrza kolumnami, które podtrzymywały belkowanie obiegające świątynię.
Między niszami znajdują się prostokątne kapliczki. Drugą kondygnację tworzą umieszczone
na przemian płytkie nisze zwieńczone frontonami oraz kasetony. Dalsze kondygnacje to
koncentryczne kręgi kasetonów, zmniejszające się ku górze. Portyk podtrzymywany jest przez
osiem korynckich kolumn. Budowla wzniesiona została w latach
118–125 za panowania Hadriana
na miejscu dawnej świątyni. Na początku VII wieku Panteon zamieniono na kościół katolicki.
domy rzymskie
Zarówno wygląd zewnętrzny, jak i wystrój domu rzymskiego zależały od statusu społecznego
i majątkowego mieszkańców. Ubodzy żyli w wielopiętrowych kamienicach, w których
na parterze znajdowały się sklepy, warsztaty i jadłodajnie, na pierwszym piętrze
– mieszkania właścicieli, a powyżej były skromne lokale czynszowe. Bogatsi patrycjusze
wznosili miejskie lub wiejskie wille.
pałace władców rzymskich
Oprócz typowych willi rzymskich powstawały wspaniałe
pałace władców, które były rozległymi kompleksami budowli reprezentacyjnych
i prywatnych, rozdzielonymi często tarasowymi ogrodami i systemem alej.
wille rzymskie
W mniejszych willach wszystkie pomieszczenia otwierały się na położone
w środku atrium, czyli rodzaj hallu. W dachu nad hallem pozostawiano kompluwium (łac.
compluvium) – otwór, przez który wpadała woda deszczowa do umieszczonego pośrodku basenu
– impluwium (łac. impluvium). Posadzki dekorowano barwnymi mozaikami, a ściany
pokrywano malowidłami. Większe wille miały dodatkowo wewnętrzny dziedziniec,
zwany perystylem, wokół którego również rozmieszczone były pomieszczenia.
Mieszkańców przed ostrym słońcem chroniły dachy wysunięte w stronę środka dziedzińca
i wsparte na kolumnach.
Architektura sepulkralna starożytnego Rzymu
była zróżnicowana. Najokazalsze mauzolea budowano dla
cesarzy. Prochy uboższych Rzymian umieszczano w kolumbariach, czyli
zbiorowych grobowcach. W późniejszym czasie budowano katakumby, czyli podziemne
cmentarze składające się z długich korytarzy i krypt.
bukranion
motyw dekoracyjny w kształcie czaszki byka, na rogach którego zawieszone
są wstęgi i girlandy
grobowiec Cecylii Metelli
Jednym z ciekawszych
przykładów architektury sepulkralnej był grobowiec wzniesiony przez jednego z rzymskich
triumwirów – Krassusa – dla jego żony – Cecylii Metelli. Jest to murowana rotunda
o średnicy blisko 30 m, wzniesiona na kwadratowym podium. Jej górną część zdobił bukranion.
mauzoleum
monumentalny grobowiec
akwedukty w architekturze starożytnego Rzymu
Najwspanialsze osiągnięcia Rzymianie mieli w budownictwie takich obiektów, jak
mosty i akwedukty, czyli wodociągi, a także systemy kanalizacyjne miasta. Akwedukty
były monumentalnymi konstrukcjami doprowadzającymi do miasta źródlaną wodę z gór.
W częściach biegnących nad dolinami wznoszono je na arkadach, czyli konstrukcjach
łukowych wspartych na podporach.
Akwedukt Pont-du-Gard w Nîmes
Budowla, która łączy w sobie akwedukt i most, powstała w latach 26–16 p.n.e. Akwedukt doprowadzał
dziennie 40 tys. litrów wody z odległości 56 km. Przerzucony przez rzekę Gard obiekt pełni do dzisiaj
funkcję mostu
budowle użyteczności publicznej starożytnego Rzymu
Wśród budowli użyteczności publicznej powstawały m.in.: kurie, czyli sale posiedzeń senatu,
oraz bazyliki – sale zebrań sądowych i pomieszczenia do zawierania umów handlowych.
Bazylika rzymska
była prostokątną budowlą podzieloną wewnątrz kolumnadami na trzy lub
pięć naw. Najwyższa była nawa główna, do której wpadało światło z okien rozmieszczonych
ponad dachami bocznych naw. W niektórych bazylikach ponad nawami bocznymi budowano
galerie otwarte w kierunku nawy głównej. Od strony krótszego boku najczęściej umieszczano
podium dla trybunału. Dzięki takiej konstrukcji bazyliki mogły pomieścić wiele osób
łaźnie rzymskie
Termy, czyli łaźnie rzymskie, rozpowszechniły się tak bardzo, że w okresie cesarstwa
należały do najpopularniejszych budowli użytku publicznego. Były to całe kompleksy
budynków, w skład których wchodziły: pokoje kąpielowe z basenami z zimną i ogrzaną
wodą, place sportowe z trybunami, sale gimnastyczne, czyli palestry, sale odpoczynkowe,
w których można było toczyć rozmowy, a nawet galerie sztuki i biblioteki. Architekturę term
wzbogacały liczne portyki. Ściany pokrywano sztukaterią i freskami, w pokojach kąpielowych
znajdowały się okładziny z barwnych marmurów. Główna sala zwykle przesklepiona była kopułą. Cały kompleks otaczały ogrody, które również służyły rekreacji.
Amfiteatry rzymskie
wznoszono na planie koła lub owalu, a ich podstawowa funkcja wiązała
się z igrzyskami. Były one odpowiednikami greckich stadionów. Wokół centralnie
usytuowanej areny znajdowały się miejsca dla widzów.
Między rzędami znajdowały się przestrzenie służące komunikacji. W razie potrzeby nad
amfiteatrami rozpinano na masztach tkaninę, która chroniła widownię przed deszczem
i nadmiernym słońcem. Elewację zewnętrzną, rozczłonkowaną licznymi arkadami,
ozdobiono półkolumnami i pilastrami. Zastosowano w niej spiętrzenie porządków Koronę budowli zdobiły korynckie pilastry. W podziemiach
znajdowały się pomieszczenia dla dzikich zwierząt.
spiętrzenie porządków
rozmieszczenie ich, począwszy od tego o najbardziej przysadzistych proporcjach na
dole, a skończywszy na najsmuklejszym na górze W dolnej kondygnacji wznosiły się półkolumny toskańskie, wyżej – jońskie, a na trzeciej
kondygnacji – korynckie.
Koloseum (Amfiteatr Flawiuszów) w Rzymie
Ten największy rzymski amfiteatr wzniesiony został przez dynastię Flawiuszów ok. 80 roku
na terenach należących do dawnego Złotego Domu Nerona. Jest to budowla na planie owalu
z czterema sklepionymi krzyżowo kondygnacjami, z przemyślanym systemem korytarzy,
schodów i wentylacji. Obwód Koloseum wynosi ok. 527 m, a wysokość – ok. 50 m.
Teatry rzymskie
przypominały teatry greckie, ale rozbudowano w nich budynek sceniczny
(gr. skene) i miejsce przed nim, żeby powiększyć przestrzeń dla aktorów, tancerzy i muzyków.
Teatry rzadko mogły być lokowane na zboczach, a najczęściej trzeba je było wkomponować
w istniejący układ urbanistyczny. W związku z tym od zewnętrznej strony, podobnie jak
w amfiteatrach, budowano wysokie ściany o dekorowanych elewacjach. Niekiedy teatry
przykrywano dachami albo w razie potrzeby rozciągano chroniące przed słońcem i deszczem
tkaniny. Nowością w Rzymie była ruchoma kurtyna, która opadała, kryjąc się w specjalnym
otworze.
cyrki rzymskie
Do budowli o charakterze rozrywkowym (rekreacyjnym) zaliczamy również eliptyczne
cyrki służące do wyścigów rydwanów.
Łuki triumfalne w starożytnym Rzymie
były pomnikami-bramami. Wznoszono je dla uczczenia
zasłużonych obywateli i upamiętnienia ich czynów. Najprostsze składały się z dwóch
filarów połączonych arkadą, ale budowano również łuki dwu- i trójprzelotowe, to znaczy
z dwoma lub trzema przejściami między filarami, a nawet potężne poczwórne bramy,
z których każda skierowana była na inną stronę świata. Na szczytach łuków zwykle
umieszczano kwadrygę z posągiem osoby, którą pomnik miał upamiętniać. Ściany
i fryzy zdobione były reliefami ilustrującymi chwalebne czyny władcy. W samym Rzymie
zachowały się trzy łuki triumfalne: Tytusa, Septymiusza Sewera oraz Konstantyna.
Pierwszy z nich był jednoprzelotowy, pozostałe − trójprzelotowe. Na terenie całego cesarstwa
wzniesiono ponad trzysta łuków, pod którymi maszerowały triumfalne pochody wojska
z trofeami wojennymi i jeńcami.
kolumna Trajana
Dla upamiętnienia zasłużonych władców wznoszono wolnostojące kolumny. monumentalna budowla o wysokości prawie 40 m, na szczycie której
umieszczono pomnik cesarza. W trzonie znajdują się spiralne schody wiodące na jej szczyt,
a w cokole ustawiono urnę z prochami cesarza. Na zewnątrz kolumnę oplata spiralny fryz,
na którym przedstawiono walki cesarza Trajana z Dakami. W stu pięćdziesięciu scenach
pokazano metodą narracji kontynuacyjnej historię tych wojen. Kolumnę, ukończoną w 113 roku, jej trzon ma
26,60 m wysokości – stoi na forum poświęconym cesarzowi, na którym były też świątynia i bazylika.
Oryginalny posąg cesarza został zastąpiony posągiem św. Piotra.
girlanda kwiatowa
ozdobny splot w postaci zwieszonego półwieńca z liści i kwiatów
wieniec
zwykle uwity z liści wawrzynu lub dębu, często przewiązany wstążką ze swobodnie
opuszczonymi końcami.
ornament roślinno-zwierzęcy
stylizowane kwiaty i kosze z owocami splatane z wizerunkami
zwierząt
girlanda owocowa
ozdobny splot w postaci półwieńca z owoców
