tło przemian w sztuce Flashcards
początki chrześcijaństwa
Pierwsza gmina chrześcijańska powstała ok. 30 roku
w Jerozolimie. Działalność misyjna apostołów i ich
uczniów przyczyniła się do szybkiego rozwoju doktryny
chrześcijańskiej w Egipcie, Syrii i Azji Mniejszej, a od ok.
połowy I wieku istniała już wspólnota religijna w Rzymie.
chrześcijaństwo w starożytnym Rzymie
Religia chrześcijańska była zwalczana przez Rzymian,
ponieważ opierała się na innym systemie wartości. Obiecywała swoim wyznawcom zmartwychwstanie
i zbawienie, będące uwolnieniem od niesprawiedliwości
tego świata. Chrześcijanie odrzucali niewolnictwo,
odmawiali oddawania cesarzom czci boskiej
i uczestniczenia w oficjalnym kulcie państwowym. Zasady wiary i związane z nimi obrzędy były często niezrozumiałe dla pogan, toteż
pierwsi wyznawcy nowej religii zmuszeni byli do praktykowania jej w ukryciu. Spotykano
się w prywatnych domach i przy grobach męczenników w podziemnych cmentarzach,
czyli katakumbach. Pierwsze prześladowania chrześcijan – ograniczone do samej stolicy
– miały miejsce za panowania Nerona. Znacznie większy zasięg przybrały one w wiekach
II i III, a największe były za panowania cesarza Dioklecjana.
Wzrost liczebny chrześcijan oraz pojawienie się wyznawców tej religii wśród rzymskiej
elity spowodowały stopniową zmianę stosunku cesarzy do chrześcijaństwa. W 313 roku
Konstantyn I Wielki przyznał chrześcijanom w edykcie mediolańskim wolność wyznania,
co zakończyło okres prześladowań. Około roku 392 cesarz Teodozjusz I Wielki uznał
chrześcijaństwo za religię państwową, czego konsekwencją było zwalczanie innych wierzeń
oraz obrzędów pogańskich.
ośrodki rozwoju sztuki wczesnochrześcijańskiej
Ponieważ dorobek sztuki wczesnochrześcijańskiej
najlepiej znany był właśnie z Rzymu, to pierwotnie
sądzono, że powstała ona w kręgu kultury łacińskiej.
Tymczasem rozwijała się równolegle także w innych
krajach basenu Morza Śródziemnego. Istotnymi
ośrodkami rozwoju sztuki były także: Efez, Antiochia,
Jerozolima i Palmyra. Egipt, schrystianizowany już
w czasach apostolskich, wytworzył począwszy od
III wieku specyficzną sztukę zwaną koptyjską.
Podział sztuki wczesnochrześcijańskiej
Ze względu na warunki rozwoju sztukę wczesnochrześcijańską dzieli się na dwa okresy:
pierwszy z nich trwał do ogłoszenia edyktu mediolańskiego, drugi – od edyktu do V wieku,
a na niektórych terenach do VI, a nawet VII stulecia.
kształtowanie się zasad
wiary chrześcijańskiej po edykcie mediolańskim
Niedługo po edykcie – na soborze,
który odbył się w 325 roku w Nicei (obecnie Iznik w Turcji) – ustalono podstawowe zasady
wiary chrześcijańskiej, czyli credo. Również w IV wieku wybrano kanon ksiąg Nowego
i Starego Testamentu, eliminując apokryfy, czyli pisma oddające poglądy różnych lokalnych
gmin chrześcijańskich.
poglądy estetyczne chrześcijan do IV w.
Pierwsi chrześcijanie nie formułowali wypowiedzi estetycznych, lecz wyrażali swoje uczucia
religijne. Ich sztuka miała zatem charakter ideowy. Nie zastanawiali się nad naśladowaniem
rzeczywistości ani nad poszukiwaniem piękna. Najczęściej byli ludźmi niewykształconymi.
Nie należy zatem wartości sztuki, którą stworzyli, mierzyć stopniem jej wierności wobec
natury, ponieważ nie taki był cel chrześcijańskich twórców. Aby wyrazić swoje uczucia
i prawdy nowej wiary, szukali inspiracji w świecie i w sztuce już im znanej.
Podobnie jak w antyku, tworzono personifikacje pojęć abstrakcyjnych.
symboliczny charakter sztuki wczesnochrześcijańskiej
W obawie przed
prześladowaniami nie mogli jednak wypowiadać się wprost, musieli przedstawiać takie
motywy, które kryły w sobie pewną wieloznaczność, czyli miały charakter symboliczny. Dla
niewtajemniczonych ukazywały świat dobrze znany z antycznych mitologii i z obserwacji,
a dla wyznawców nowej religii były czytelnym odniesieniem do liturgii. Korzystano więc
z gotowych wzorów i przetwarzano je lub interpretowano w duchu religii chrześcijańskiej.
poglądy estetyczne chrześcijan w IV w.
W IV wieku religia chrześcijańska zaczęła mieć charakter bardziej powszechny, a wśród
jej wyznawców częściej pojawiali się ludzie wykształceni. Zastanawiali się oni nie tylko nad
tym, czym jest piękno, ale przede wszystkim, czy powinno się przedstawiać Boga i piękno
jego stworzenia. Nawiązując do poglądów estetycznych zwolenników platonizmu, teolodzy
i filozofowie chrześcijańscy, których nazywa się Ojcami Kościoła, formułowali swoje myśli
o sztuce. Należeli do nich m.in. żyjący u schyłku antyku św. Bazyli Wielki i św. Augustyn.
monastycyzm
pierwotna forma życia chrześcijańskich wspólnot zakonnych, zapoczątkowana III–IV w. pozwalająca osiągnąć wewn. doskonałość, wolną od pokus codzienności.
W monastycyzmie modlitwa i medytacja mają pierwszeństwo przed życiem czynnym; wiąże się z tym podjęte z własnej woli usunięcie się w samotność w celu całkowitego poświęcenia się Bogu z dala od otaczającego świata
Apokryf
określenie używane wobec ksiąg o tematyce biblijnej, uważanych za nienatchnione i co za tym idzie niewchodzących w skład Kanonu Biblii
