malarstwo Flashcards
Malarstwo katakumbowe
Pierwszymi zabytkami malarstwa wczesnochrześcijańskiego na terenie Rzymu
były przedstawienia pokrywające ściany rzymskich podziemnych cmentarzy, zwanych
katakumbami.
Malarstwo katakumbowe umieszczano w polach między liniami dzielącymi ściany
i sklepienia. Istotne znaczenie miał kontur, którym obwodzono przedstawienia. Plama
kładziona była śmiało, dzięki czemu malarstwo to nabierało szczególnego wyrazu.
motywy przedstawień w sztuce wczesnochrześcijańskiej
Chrystusa przedstawiano początkowo jako młodzieńca bez brody, w typie apolińskim,
ubranego w togę. Wzorowano go na mitologicznych bogach i herosach, np. Orfeuszu
z lirą, bogu słońca – Heliosie, czy też Herkulesie walczącym z Hydrą (stwór ten dla
chrześcijan był uosobieniem zła). Najbardziej popularne było jednak przedstawienie
Chrystusa – Dobrego Pasterza z barankiem na ramionach, które nawiązywało do
mitologicznych wyobrażeń Hermesa (opiekuna pasterzy). Wśród przedstawianych motywów
często też występowały znane z ikonografii kultur starożytnych postacie orantów
i orantek. Zgodne jest to z teorią tzw. ekonomii artystycznej, w myśl której artyści
pierwszych wieków chrześcijaństwa nie wytworzyli nowego języka form, ale korzystali
z istniejącej już ikonografii sztuki antycznej, aby wyrazić nowe treści. Inne zachowane
przedstawienie – to postacie Adama i Ewy przy drzewie oplecionym winoroślą.
Malarstwo wczesnochrześcijańskie na Wschodzie
Malarstwo rozwijało się zarówno na Zachodzie, jak i na Wschodzie. W Domus Ecclesiae
(łac. ‘Domu Kościoła’) w Dura Europos, mieście położonym nad Eufratem, odnaleziono
pochodzące prawdopodobnie z pierwszej połowy III wieku malowidła ścienne, które
wyprzedzały większość tych powstałych na terenie cesarstwa zachodniorzymskiego
ornamentyka w sztuce wczesnochrześcijańskiej
Malarstwu towarzyszyła ornamentyka wzorowana na antycznej: ptaki, kupidynki
a także przedstawienia ze świata fauny i flory, którym nadawano symboliczne znaczenie.
Popularnym symbolem Chrystusa była ryba, ponieważ greckie litery słowa ichthys
(‘ryba’) kryły inicjały Syna Bożego. Innym ważnym symbolem był navis (łac. ‘okręt’),
którym wierni płynęli przez morze życia ku zbawieniu. Również symbole pogańskie
nabierały nowych znaczeń. Kojarzony z rzymską Junoną paw oznaczał dla chrześcijan
nieśmiertelność i życie wieczne, ponieważ mięso tego zwierzęcia nie psuje się szybko.
Z kolei winorośle i ich owoce, powiązane z mitologicznym Bachusem, w chrześcijaństwie
symbolizują krew Chrystusa, odkupienie win i obietnicę życia wiecznego
mozaiki wczesnochrześcijańskie
Kiedy chrześcijanie uzyskali wolność wyznania, zaczęła się rozwijać architektura
chrześcijańska, a to spowodowało potrzebę dekorowania wnętrz. Kościoły, baptysteria
i mauzolea zaczęto zdobić znanymi ze sztuki rzymskiej mozaikami, wykonanymi
z drobnych kamieni, szkła i ceramiki.
traditio legis
przekazanie praw przez Chrystusa świętym:
Piotrowi i Pawłowi
traditio clavis
św. Piotr otrzymuje od Chrystusa
klucze do bram niebieskich
Przemiany w sztuce wczesnochrześcijańskiej po uzyskaniu wolności wyznania
Rozwinęła się ikonografia
chrześcijańska. Pojawiały się motywy ze Starego i Nowego Testamentu, a także
sceny z życia męczenników oraz z historii narodu wybranego. Popularne stały się
takie tematy, jak: traditio legis oraz traditio clavis. Zaczęto też przedstawiać Chrystusa tronującego
w otoczeniu apostołów lub Chrystusa Dobrego Pasterza. Forma sztuki wczesnochrześcijańskiej
zaczęła się zmieniać i z czasem nabrała cech klasycznych, a artyści większą uwagę
zaczęli przywiązywać do obserwacji natury.
mozaiki w Mauzoleum Galli Placydii w Rawennie
kopuła zdobiona jest motywem krzyża
otoczonego przez symbole ewangelistów, w dekoracjach ścian pojawiają się liczne ornamenty,
w tym meander, a w lunetach widnieją postacie św. Wawrzyńca i Dobrego Pasterza. Twarz
Chrystusa jest młoda, bez brody i otoczona lokami. Ten wspomniany już typ przedstawienia,
nazywany apolińskim, był typowy dla sztuki wieków IV i V. Chrystus został ukazany w swobodnej pozie na tle pejzażu. Zauważalny jest jeszcze antyczny sposób obrazowania.
sztuka koptyjska
jej największy rozkwit następuje na terenie Egiptu w wiekach V–VIII, kiedy rozwijał
się tam monastycyzm, czyli życie zakonne. Powstawało wtedy malarstwo ikonowe na
deskach, malarstwo miniaturowe oraz malarstwo ścienne. Forma koptyjskiego malarstwa
ikonowego wywodziła się z portretów związanych z obrzędami pogrzebowymi, znanych
z oazy Fajum. Ikony malowano, wykorzystując technikę temperową lub enkaustykę.
W dekoracji ściennej stosowano technikę al secco. Dla wszystkich wymienionych technik malarskich
charakterystyczne były żywe, nasycone barwy – przede wszystkim barwy podstawowe
– oraz stosowane w ikonach i miniaturach złocenia.
Al secco
technika malarska polegająca na pokrywaniu suchego tynku farbami zmieszanymi z wodą
Maiestas Domini
Chrystus tronujący w otoczeniu apostołów
dekoracja
katedry w Faras
Wyjątkowym zabytkiem sztuki chrześcijańskiej pochodzenia koptyjskiego jest dekoracja
katedry w Faras (obecnie Sudan), której fragmenty odnalezione przez polskich archeologów
przechowywane są w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Malowidła ścienne
zdobiące ten obiekt najpierw ograniczano konturem, a następnie wszystkie powierzchnie
wypełniano jednolitą barwą. Wśród przedstawień na szczególną uwagę zasługuje wizerunek
Świętej Anny, pochodzący z pierwszej połowy VIII wieku. Jest to najstarsze w sztuce
chrześcijańskiej samodzielne przedstawienie świętej, inspirowane apokryfami. Nakazujący
milczenie gest postaci symbolizuje prawdopodobnie niepokalane poczęcie Marii.
