tło przemian w sztuce Flashcards
W XVII wieku między wschodnimi granicami Francji
a Rzecząpospolitą Polską istniała I Rzesza Niemiecka.
Składała się ona z kilkuset niezależnych organizmów
państwowych: królestw, księstw, biskupstw, opactw,
hrabstw i państw-miast. W pierwszej połowie XVII
wieku kraje, które ją tworzyły, były zaangażowane
w wojnę trzydziestoletnią. Jej najważniejszą przyczyną
była rywalizacja między protestantami a katolikami.
Intencją zasiadającego na tronie w Wiedniu cesarza było
przywrócenie dominacji katolicyzmu. W 1648 roku za
panowania Ferdynanda III, doprowadzono do pokoju,
na mocy którego utrwalił się układ sił sprzed wojny.
Nadrzędną władzę nad krajami niemieckimi sprawował
odtąd dwór Habsburgów austriackich. Najbardziej znaczącymi władcami po Ferdynandzie III byli: Leopold I,
Karol VI i Maria Teresa. Pod koniec XVII wieku cesarz był wybierany przez dziewięciu elektorów reprezentujących kraje związkowe. Wśród nich
najwyższą pozycję mieli władcy koronowani: elektorzy sascy (z których dwóch kolejnych
zasiadło na polskim tronie), elektor hanowerski (przedstawiciele tego rodu zasiadali na
tronie angielskim) oraz elektor brandenburski – król Prus. Władcami, którzy odegrali bardzo ważną rolę w rozwoju sztuki, byli – w Saksonii August II, zwany Mocnym, z dynastii
Wettinów, elektor saski i król Polski, a w Prusach Fryderyk II Hohenzollern, zwany
Wielkim.
Zawarty w 1648 roku pokój nie gwarantował spokoju. Wojny i potyczki toczone były
też i w drugiej połowie XVII wieku, zwłaszcza między Austrią a Prusami, gdyż ambicją
królów pruskich było panowanie nad krajami Rzeszy. W XVIII wieku wybuchły trzy wojny
śląskie związane z walką o sukcesję po Karolu VI. Toczone walki sprzyjały umacnianiu się
dwóch innych wielkich monarchii – Francji i Anglii
W krajach niemieckich, choć były one uwikłane w wojny o charakterze religijnym
i politycznym, dynamicznie rozwijały się kultura i sztuka.
Poszczególni panujący budowali
system władzy na wzór monarchii absolutnej we Francji, a ich celem było stworzenie odpowiedniej oprawy dla swoich rządów. Wspaniałe pałace władców, których forma często
nawiązywała do Wersalu, miały świadczyć o ich potędze. Przykładem takiej rezydencji
był Schönbrunn w Wiedniu. W ślad za monarchami podążała szlachta, a zwłaszcza jej
najpotężniejsza i najbardziej wpływowa część – arystokracja.
Władcom zależało na tym, aby zatrudniać najlepszych artystów. Twórców przyciągał
zwłaszcza dwór Habsburgów w Wiedniu, gdyż z pracą na rzecz cesarza wiązał się splendor. W krajach niemieckich w XVII i XVIII wieku w sztuce dominowały
dwa style – barokowy i rokokowy.
W krajach niemieckich w XVII wieku artyści kształcili się,
podobnie jak w wiekach
wcześniejszych, poprzez terminowanie w warsztatach bardziej doświadczonych twórców.
Uzupełnieniem ich wykształcenia były podróże do Francji i Włoch. Rzeźbiarze udawali
się głównie do Wiednia lub Drezna, gdyż działały tam znakomite warsztaty.
W drugiej
połowie XVII wieku na dworach i w kościołach niemieckich zatrudnienie znajdowali głównie obcy artyści,
najczęściej Włosi i Francuzi, ponieważ uważano, że twórcy niemieccy są zbyt
słabo wykształceni. Dopiero na przełomie wieków XVII i XVIII do głosu doszli wybitni
architekci rodzimego pochodzenia.
Najistotniejszy dla rozwoju sztuki niemieckiej był
mecenat
dworski, zmniejszyło się zaś znaczenie mecenatu mieszczańskiego, gdyż wojny
religijne spowodowały upadek miast oraz zubożenie ich mieszkańców.
W 1662 roku została
założona Akademia Sztuk Pięknych w Norymberdze – pierwsza w tym rejonie Europy.
W XVIII wieku działała też Cesarsko-Królewska Nadworna Akademia Malarzy,
Rzeźbiarzy i Budowniczych w Wiedniu, która zyskała ogromną sławę w środkowej
i wschodniej Europie.
W Rosji duże przemiany w życiu społecznym i kulturalnym były związane z panowaniem
cara Piotra I Wielkiego.
W młodości sporo podróżował po Europie, a po objęciu władzy
zaczął europeizować Rosję. Przeprowadził wiele reform państwa. Kazał wybudować nową
stolicę – Sankt Petersburg – która architekturą i założeniami urbanistycznymi miała
konkurować z wielkimi miastami zachodniej Europy. Inną znaczącą postacią zasiadającą
na carskim tronie w drugiej połowie XVIII stulecia była Katarzyna II. W sztuce rosyjskiej
tradycyjny nurt pobizantyński, widoczny najpełniej w malarstwie ikonowym i prowincjonalnej architekturze cerkiewnej, współistniał z dziełami tworzonymi przez artystów
sprowadzonych z Zachodu i tymi, które powstały pod ich wpływem. Inspiracje barokiem
i rokokiem najbardziej widoczne były w architekturze rezydencjonalnej.
Na charakter sztuki sakralnej i poglą-
dy estetyczne w krajach niemieckich
miały wpływ zróżnicowanie religijne
i spory teologiczne, które rozgorzały
w XVI stuleciu.
Teologowie protestanccy odrzucali kulty maryjny i świętych,
a odmienny od katolickiego sposób sprawowania liturgii wiązał się z eliminacją
ze świątyń ołtarzy bocznych. Nie były
to jednak zasady jednakowe dla wszystkich odłamów protestantyzmu. Luteranie zachowali obrazowy wystrój ołtarza
głównego, ambony i chrzcielnicy. Bardziej radykalni kalwini propagowali kult bez obrazów. Wpłynęło to znacząco na charakter
sztuki sakralnej i spowodowało zmniejszone na nią zapotrzebowanie.
Ze względu na fakt, że w krajach niemieckich w XVII wieku na dworze cesarskim
i dworach elektorskich działali głównie Włosi, piśmiennictwo o sztuce nie miało tam
swoich wybitnych reprezentantów.
Dopiero w ostatniej ćwierci stulecia pojawiło się dzieło
założyciela Akademii Sztuk Pięknych w Norymberdze Joachima von Sandrarta Niemiecka
Akademia Sztuk Szlachetnych: architektury, rzeźby i malarstwa. Szczególne znaczenie dla badań
nad sztuką ma zawarte w tym dziele opracowanie żywotów artystów niemieckich Bogato ilustrowaną Historię architektury opublikował cesarski architekt – Johann Bernhard
Fischer von Erlach. Był to zbiór rysunków form i detali architektonicznych, które artysta
sporządził głównie w czasie pobytu we Włoszech. Publikacja zyskała dużą popularność.
W katolickich krajach niemieckich, a zwłaszcza w Bawarii, Szwabii i Frankonii, przyjmowały się przede wszystkim wzory włoskie.
W budowanych tam kościołach istotne
znaczenie miała idea Gesamtkunstwerk, czyli dzieła totalnego, będącego syntezą różnych
sztuk. Poszukiwanie sposobu dotarcia do wszystkich zmysłów odbiorców doprowadziło
bowiem do zaistnienia theatrum sacrum, czyli plastycznej prezentacji historii zbawienia z efektami teatralnymi wynikającymi z połączenia w jedną spójną całość malarstwa, rzeźby
oraz światła odpowiednio kierowanego na dzieło sztuki.
Dodatkowym, dopełniającym elementem była muzyka organowa, również wpływająca
na emocje odbiorców.
Dzieła sztuki, a przede wszystkim architektury, powstające w krajach niemieckich w XVIII
wieku bardzo często łączyły cechy typowe dla
baroku i rokoka, stąd w wielu wypadkach
niemożliwe jest dokonanie ich jednoznacznej kwalifikacji stylowej
