Architektura w krajach niemieckich Flashcards
Johann Bernhard Fischer von Erlach, pałac Schönbrunn w Wiedniu
Jako architekt dworu wykonał plany letniej rezydencji cesarskiej pod Wiedniem, pałacu Schönbrunn, który miał być wyrazem triumfu
władzy cesarskiej. W rozwiązaniach fasady i wnętrza Fischer von Erlach inspirował się
pałacem w Wersalu, czego przykładem jest m.in. obszerna, podłużna galeria ozdobiona
iluzjonistycznymi freskami. Schönbrunn miał aż 1441 komnat. Na poziomie parteru
znajdowały się pokoje reprezentacyjne. Na wzgórzu w pałacowych ogrodach za czasów
cesarzowej Marii Teresy wzniesiono ażurową gloriettę – pawilon arkadowy wsparty na
kolumnach i filarach. Miała ona stanowić pomnik wojny sprawiedliwej, która prowadzi
do pokoju. Z glorietty roztaczał się widok na panoramę Wiednia. Rezydencja budowana w latach 1687–1743 w typie entre cour et jardin ma spokojną, klasycyzującą
formę z występującymi ryzalitami: środkowym i bocznymi. Przyziemie jest boniowane. Dwie
następne kondygnacje spajają pilastry, zgodnie z zasadą wielkiego porządku. Ponad gzymsem
koronującym wznosi się balustrada z posągami.
Wiedeń, ze względu na splendor związany z dworem Habsburgów, przeżywał intensywny rozwój. Najbardziej znaczącym twórcą był wykształcony w Rzymie Johann Bernhard
Fischer von Erlach.
Działał nie tylko na dworze cesarskim, ale projektował też budowle
dla austriackiej i czeskiej arystokracji. Architekt był projektantem kościoła Trójcy Świętej
w Salzburgu, którego fasada nawiązuje do fasady rzymskiego kościoła Santa Agnese projektu Francesca Borrominiego, ale cechuje ją klasycyzujący umiar.
Johann Bernhard Fischer von Erlach, kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu
Dziełem Fischera von Erlacha był też ufundowany przez cesarza Karola VI kościół
św. Karola Boromeusza w Wiedniu – jedna z najbardziej reprezentacyjnych świątyń
tego miasta, a przede wszystkim ucieleśnienie pełnego majestatu „stylu cesarskiego”.
Fasada budowli, zgodnie z modą panującą na terenie cesarstwa, flankowana jest dwoma
wieżami. Świątynia, budowana od 1716 roku i ukończona dopiero w roku 1737 przez syna architekta,
stanowiła wotum za wygaśnięcie zarazy, która nawiedziła Wiedeń w 1713 roku. Wzniesiony na
planie owalu korpus budowli otoczony jest kaplicami i nakryty elipsoidalną kopułą. Jego bardzo
szeroka, parawanowa fasada reprezentuje barok klasycyzujący. Wejście poprzedza antykizujący
sześciokolumnowy portyk. Podobny był w rzymskim Panteonie. Po obu stronach architekt umieścił
wieże dzwonnicze na wzór antycznych rzymskich kolumn: Trajana i Marka Aureliusza. Oplata je
dekoracyjny fryz ilustrujący żywot i cuda św. Karola – patrona kościoła. Nawiązanie do zabytków
antycznych miało sugerować, że Wiedeń to nowy Rzym. Korony wieńczące każdą z kolumn oraz
złocone rzeźby orłów wskazywać miały na cesarza jako obrońcę wiary katolickiej.
Od około 1720 roku w architekturze baroku klasycyzującego zaczęły pojawiać się
formy bardziej dynamiczne i bogatsze. W Wiedniu rozpoczął działalność Johann Lucas
von Hildebrandt,
który studiował architekturę w Rzymie pod okiem Carla Fontany.
Po studiach zajmował się wznoszeniem fortyfikacji. Pod koniec XVII stulecia przeniósł
się do Wiednia, gdzie po dwudziestu latach zyskał rozgłos i w efekcie został nadwornym
architektem. Projektował i rozbudowywał liczne kościoły oraz reprezentacyjne budynki nie
tylko na terenie Austrii. Miał olbrzymi wpływ na ukształtowanie się stylu charakterystycznego dla dworu cesarskiego XVIII wieku. Jednym z jego głównych dzieł jest Belweder
w Wiedniu, który cechują bogata, rozczłonkowana bryła i wysokie dachy. Ogrody
w stylu francuskim zaprojektował Dominique Girard
Johann Lucas von Hildebrandt, Górny Belweder w Wiedniu
Pałac składa się z dwóch budynków rozdzielonych położonym na skarpie ogrodem w stylu
francuskim. Górny Belweder przeznaczony był na bankiety i uroczystości, a Dolny pełnił funkcję
rezydencji. Budowla różni się od klasycyzujących pałaców nawiązujących do francuskich rezydencji.
Bogatą, rozczłonkowaną bryłę poprzedza westybul z trzema arkadami. Wysokie dachy
są charakterystyczne dla architektury pierwszej połowy XVIII wieku. Pałac wznoszono w latach
1721–1723 dla wodza cesarskiej armii, księcia Eugeniusza Sabaudzkiego. Zrekonstruowany
po zniszczeniach wojennych mieści obecnie muzeum sztuki austriackiej.
Jakob Prandtauer, opactwo benedyktyńskie w Melku w Austrii
Perłą późnego baroku w Austrii jest opactwo benedyktyńskie w Melku. Średniowieczny klasztor i kościół zostały w XVIII wieku gruntownie przebudowane przez Jakoba
Prandtauera, w rezultacie czego powstał największy w Austrii barokowy obiekt sakralny.
Wnętrze kościoła dekorują rzeźby ze stiuku i malowidła iluzjonistyczne. Reprezentacyjny
charakter mają też niektóre z klasztornych wnętrz, przede wszystkim biblioteka i Sala
Marmurowa. Kościół Świętych Piotra i Pawła należy do zespołu klasztornego. Budowla powstawała w latach
1702–1746 na fundamentach średniowiecznego założenia. Wznosi się na malowniczej skale
nad Dunajem. Fasada kościoła flankowana jest dwiema smukłymi wieżami, co jest typowe dla
architektury sakralnej XVIII wieku w środkowej Europie. Nad częścią wschodnią wznosi się
kopuła na wysokim bębnie
Christoph Dientzenhofer, Kilian Ignaz
Dientzenhofer, kościół św. Mikołaja
na Malej Stranie w Pradze
Znakomitym przykładem architektury Dientzenhoferów jest kościół
św. Mikołaja na Malej Stranie w Pradze, którego wstępny projekt był dziełem Christopha, a ostateczny jego syna – Kiliana
Ignaza. Część prezbiterialna została przekryta potężną kopułą na bębnie.
We wnętrzu kaplice przenikają się z nawą, a falujące empory wzmagają efekt dynamizmu. Kościół Jezuitów budowany był etapami. Jego
starsza część, czyli korpus i fasada, powstały
na początku XVIII wieku. Dzięki zastosowaniu
linii sinusoidalnych fasada zdaje się falować
nie tylko w przód i w tył, ale też w górę i w dół.
Dla sztuki późnego baroku i rokoka
charakterystyczne są przerwane naczółki
nad drzwiami, których elementy nie tylko
się nie łączą, lecz zostały ustawione
w przeciwnych kierunkach
W Pradze, znajdującej się wówczas na terenie cesarstwa, w XVIII wieku działała rodzina
wybitnych architektów Dientzenhoferów.
W ich budowlach widoczne były wpływy
dzieł Francesca Borrominiego. Odznacza-
ły się one dynamiczną formą modelowanej
światłocieniowo fasady i rytmem wklęsło-
-wypukłym.
architektura tworzona
na dworze elektora saskiego Augusta II, zwanego Mocnym, w Dreźnie
miała oryginalne formy, łączące cechy późnego baroku i rokoka
kościół dworski (niem. Hofkirche) pod wezwaniem Trójcy Świętej w Dreźnie
Interesującym przykładem drezdeńskiej architektury powstałej w kręgu Augusta III jest
wybudowany przez włoskiego architekta Gaetano Chiaveriego na planie zbliżonym do
owalu kościół dworski (niem. Hofkirche) pod wezwaniem Trójcy Świętej
W Dreźnie działał architekt Matthäus Daniel Pöppelmann, który na zlecenie władcy
wybudował pałac Zwinger.
Jest to kompleks budynków połączonych jednokondygnacyjnymi
galeriami i zgrupowanych wokół wydłużonego dziedzińca, który był wykorzystywany na
uroczystości dworskie. Ażurowość konstrukcji i niezwykły dynamizm bogatej dekoracji
architektonicznej wskazują na wpływ sztuki rokokowej. Nazwa kompleksu pochodzi od jego położenia między dawnymi zewnętrznymi a wewnętrznymi murami miasta (niem. zwischen – ‘między’). Obecnie obiekt znajduje się
w centrum Drezna. Pawilon Matematyczny i Wałowy są połączone parterowymi galeriami. Na teren pałacu prowadzi Brama Koronna zwieńczona hełmem w formie dekoracyjnej kopuły nakrytej koroną. W połowie XIX wieku architekt Gottfried Semper zamknął
dziedziniec neorenesansowym skrzydłem. W czasie II wojny światowej w wyniku bombardowania Drezna budynki zostały w znacznej mierze zniszczone. W odbudowanym
Zwingerze mieszczą się liczne zbiory sztuki, w tym Galeria Obrazów Starych Mistrzów
i muzeum porcelany. Pałac wznoszony w latach 1711–1728 służył saksońskim władcom do celów reprezentacyjnych.
Wysokie, mansardowe dachy pawilonów i duże okna zakończone łukiem i formowane na wzór
francuski. Dekorację rzeźbiarską – w tym ekspresyjne postacie atlantów – wykonał Balthasar
Permoser, artysta tworzący w nurcie berniniowskim
Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff, pałac Sanssouci
w Poczdamie w Niemczech
Wraz z modą na styl rokokowy król Prus Fryderyk II Hohenzollern postanowił wybudować w Poczdamie koło Berlina letni pałac o charakterze rekreacyjnym. Monarcha
podczas pobytu w rezydencji chciał się poświęcać swoim artystycznym zainteresowaniom,
takim jak: filozofia, sztuka i muzyka, stąd nazwa pałacyku Sanssouci (fr. ‘miejsce beztroski’). Był to niewielki, parterowy budynek nawiązujący do typu maison de plaisance.
Pierwsze projekty sporządził sam władca, ale dalsze prace wykonał królewski architekt,
Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff. Pałacyk jest perłą niemieckiego rokoka i – mimo
że dwadzieścia lat później Fryderyk kazał zbudować w Poczdamie znacznie większy reprezentacyjny pałac – Sanssouci było tym miejscem, gdzie najchętniej przebywał. Jest to niewielka jednokondygnacyjna rezydencja
z dwoma skrzydłami bocznymi budowanymi w latach
1745–1747. Dominantę elewacji ogrodowej, wznoszącej
się nad sześcioma porośniętymi roślinnością tarasami,
stanowi półowalny, środkowy ryzalit nakryty kopułą
z niewielkimi lukarnami. Na tarasy prowadzą liczne
portes-fenêtres, między którymi Knobelsdorff ustawił
pary pilastrów zwieńczonych półpostaciami członków
orszaku Bachusa – bachantek i bachantów w funkcji
kariatyd i atlantów. Jedną z najważniejszych komnat jest
Sala Koncertowa, w której grał m.in. syn Jana Sebastiana
Bacha. Jej sufit i ściany zdobią swobodnie przetworzone
ornamenty rocaille oraz inne motywy dekoracyjne. Jasne
ściany nadają wnętrzu lekkości, a delikatne złocenia
wytworności. Na ścianach wiszą obrazy i lustra
o nieregularnych kształtach.
Sztuka późnego baroku i rokoka rozwijała się intensywnie także na terenie Bawarii.
W Monachium bracia Cosmas Damian Asam oraz Egid Quirin Asam zbudowali
kościół św. Jana Nepomucena.
Powstał on w bezpośrednim sąsiedztwie ich kamienicy.
Ze względu na bardzo ograniczoną przestrzeń świątynię zaprojektowano jako wąską i smukłą budowlę. Wnętrze, by zatrzeć tę niedoskonałość proporcji, stwarza wrażenie, jakby
falowało i wznosiło się ku górze. Świątynia powstała w latach 1733–1746
z inicjatywy i własnych środków
artystów. Wkomponowana między dom
Asamów a plebanię ma szerokość nawy
i fasady dostosowaną do pozostałych
budowli. Kościół i dom były ze sobą
skomunikowane. Wnętrze wyróżnia
się bogactwem form i jest przykładem
realizacji idei Gesamtkunstwerk.
Współgrają w nim dynamiczne formy
architektoniczne, bogata dekoracja
rzeźbiarska i malarstwo iluzjonistyczne.
Zastosowanie spiralnych kolumn
nawiązuje do architektury berniniowskiej.
W leżącym na terenie Monachium Nymphenburgu belgijski architekt – François
de Cuvilliés
– zaprojektował dla Marii Amelii, żony elektora bawarskiego Karola
Albrechta, pałacyk myśliwski Amalienburg. Jego najważniejsza komnata, Sala Lustrzana,
jest okrągła. Wielkie lustra powiększają optycznie przestrzeń, tworząc efekt kalejdoskopu,
a powierzchnie ścian pokryte są drobnym, posrebrzanym ornamentem. Wystrój wnętrza
utrzymany jest w bawarskich barwach narodowych (błękicie i srebrze).
Największą rezydencją barokową jest wzniesiony w Würzburgu w Niemczech pałac
arcybiskupi, który ma ponad 400 pomieszczeń.
Biskup zlecił jego budowę młodemu architektowi – Balthasarowi Neumannowi. Rezydencja słynie z bogato zdobionych wnętrz,
zwłaszcza plafonów autorstwa Giovanniego Battisty Tiepola. Jednym z najbardziej
reprezentacyjnych pomieszczeń jest okazała kilkubiegowa klatka schodowa, która od razu
po wejściu do budynku miała być wizytówką potęgi i artystycznego smaku jego właściciela
Balthasar Neumann, kościół Czternastu
Świętych Wspomożycieli w Vierzehnheiligen
w Niemczech
W jego planie wykorzystano zaczerpnięte z rzymskiej architektury kształty owali, co sprawia wrażenie, jakby wnętrze falowało. Dekoracja
stiukowa i malarska skupiona w górnej partii ścian i na plafonie powoduje, że budowla
jest jasna i atektoniczna. W zdobieniach pojawiają się m.in. rocaille, rocaille z kogucimi
grzebieniami i kartusze. Światło wpada do wnętrza przez fantazyjnie uformowane szerokie
okna. W centrum umieszczono ażurowy ołtarz z przedstawieniami wspomożycieli, czyli
świętych, których wstawiennictwo Kościół katolicki uważa za szczególnie skuteczne. Budowla zaprojektowana w 1742 roku stanowi
świadectwo połączenia wpływów architektury
Francesca Borrominiego z tradycją budownictwa
środkowej Europy. Falująca, na przemian
wklęsła i wypukła fasada inspirowana jest
architekturą rzymską XVII wieku. Natomiast
dwie smukłe, flankujące ją wieże wywodzą
się z tradycji lokalnej. Plan krzyża łacińskiego
został połączony z centralizującymi go trzema
owalami budującymi korpus i prezbiterium
oraz dwoma kołami w ramionach transeptu
Dominikus Zimmermann, Johann Baptist Zimmermann, kościół pielgrzymkowy w Wies
w Niemczech
Ważnym zabytkiem rokokowym Bawarii jest też kościół pielgrzymkowy w Wies, zbudowany ok. połowy XVIII wieku przez architekta Dominikusa Zimmermanna. Dekoracje
świątyni wykonał jego brat – Johann Baptist Zimmermann. Kościół był budowany w latach 1746–1754 na planie zbliżonym do owalu. Jego wnętrze utrzymane
jest w estetyce typowej dla rokoka. Z jasnymi partiami ścian i filarów kontrastuje dekoracja
skupiona nad linią gzymsu, co daje efekt atektoniki. Duże okna o nieregularnych kształtach
zapewniają wnętrzu jasność i wrażenie lekkości. W dekoracji wnętrza często pojawiają się rocaille
