Techniekfilosofie blok 5 Flashcards
De rol van techniekfilosofie
Het stellen van specifiek type vragen
- kritische analyse: wat zijn onderliggende aannames?
- out of the box denken: welke alternatieven kun je bedenken?
Martin Heidegger: Centrale begrippen 1
- ontologische benadering ( op zoek naar het wezen van technologie)
- De techniek als wijze van ‘ontbergen’
- Fundamenteel verschil tussen traditionele en moderne technologie: ‘traditioneel ontbergen’–> tevoorschijn brengen. ‘opvorderend ontbergen’–> tevoorschijn dwingen
Martin Heidegger: Centrale begrippen 2
- moderne techniek leidt tot vervreemding
- verlies van betekenis door nadruk op maakbaarheid en beheersbaarheid
- Heidegger zoekt naar andere, vrije verhouding tot de techniek
- Technische denken (controle, efficiency) tegenover het ‘bezinnende denken’ (authenticiteit, beleving)
Jacques Ellul: Centrale begrippen
- Techniek als autonome kracht
- Techniek als systeem
- Technische systeem breidt zichzelf voortdurend uit
- Mens staat tegenover macht die hij niet meer kan beheersen
- Mens en wereld voegen zich naar technische eisen
- Niet tegen vernieuwing maar tegen technicisme
- Ondanks wurggreep technische systeem geloofde Ellul in hogere vrijheid die nooit door Techniek opgeslokt kan worden
Conclusie deel 1: Klassieke techniekfilosofie
- Technologie met hoofdletter T
- Nadruk op essentie van technologie
- Zeer pessimistisch
De empirische wending: opkomst/context
- Kritiek op klassieke techniekfilosofen
- Samenhang met tijdperken: systeemtijdvak, apparatentijdvak en netwerktijdvak
De empirische wending: Kenmerken
- Technologische praktijken (meervoud!)
- Emoirisch onderzoek
- Minder uitgesproken pessimistisch / wel kritisch (ambivalentie)
Don Ihde: Centrale begrippen 1
Post-fenomenologie: relatie mens en wereld wordt op vele manieren bemiddeld door technologieën (technological mediation)
- De wereld is op een bepaalde manier aanwezig door de technologie
- Ons begrip van de wereld wordt op verschillende manieren bepaald door techniek waar we ons mee omringen.
- Nieuwe technologie verandert altijd onze relatie tot de wereld
- Vervreemding
Don Ihde: Centrale begrippen 2 –> vier bemiddelingsrelaties
Vier bemiddelingsrelaties
- Inlijvingsrelatie
- Hermeneutische relatie
- Alteriteitsrelatie
- Achtergrondrelatie
Don Ihde: Centrale begrippen 2 –> nieuwe relaties
Nieuwe relaties door nieuwe technologische ontwikkelingen/grensvervaging:
- immersierelatie
- versmeltingsrelatie
–> kenmerkend voor de bemiddeling van de waarneming is structuur van amplificatie en reductie: bepaalde aspecten van de werkelijkheid versterkt/ andere verzwakt
Wiebe Bijker: Centrale begrippen
- Technologische cultuur
- Verwevenheid technologie en maatschappij: ‘co-productie’ in plaats van determinisme
- Theoretische ‘roots’ verbonden met empirische wending wetenschapsfilosofie
- SCOT (social construction of technology)
Wiebe Bijker: Centrale begrippen –> SCOT kernbegrippen
SCOT kernbegrippen
- Interpretatieve flexibiliteit (bv: veiligheid vs snelheid)
- Relevante sociale groepen
- openen van de ‘black box’ (figuurlijk)
- stabilisatie & ‘closure’
Verwachtingen vaak geformaliseerd: ‘foresight’
Foresight: the articulation of possible futures (toekomstplanning)
- belangrijk instrument voor zowel bedrijven als beleidmakers
- Geïnstutionaliseerd: vaste instrumenten, routes, opties
Foresight varianten
veel varianten:
- Toekomstverkenningen
- scenario’s
- Roadmaps
- Position papers/ white papers
- HTA (!)
- op micro-niveau: service blueprint (!)
Verwachtingen rondom technologie belangrijk in het mobiliseren van middelen op verschillende niveaus:
- Micro: onderzoeksgroepen, individuele onderzoekers
- Meso: sector, innovatienetwerken
- Macro: nationaal beleid, regulering, financiering
Kenmerken van verwachtingen (1): Performativiteit
Verwachtingen niet slechts beschrijvend maar als mede vormgevend aan nieuwe realiteit
- Aantrekken van bondgenoten
- Definiëren van rollen
- Bouwen wederzijds bindende agenda’s
- Belofte wordt verplichting
Kenmerken van verwachtingen (2): Temporal variability
- Verwachtingen nieuwe technologie meestal gekenmerkt door specifiek patroon: afwisselende ‘cirkel van hoop en teleurstelling’
- Teleurstelling ‘ingebouwd’in manier waarop verwachtingen functioneren in ontwikkeling technologie
- Verwachtingen producren ‘historische dementie’
- Nadruk op breuk met heden in plaats van continuïteit
- Eerdere mislukkingen worden weggeredeneerd achteraf
Kenmerken van verwachtingen (3): Socio-spatial variability
- Verwachtingen variëren niet alleen door de tijd, maar ook over verschillende groepen direct en minder direct betrokken
- Direct betrokken onderzoekers en ontwikkelaars meer bewust van beperkingen en onzekerheden
- Groepen op afstand geen oog voor onzekerheden
Het werk dat verwachtingen doen
- Legitimering
- Sturing
- Coördinatie
Politieke en normatieve dimensies van verwachtingen
- Ondanks soms rationele karakter zijn verwachtingen niet neutraal: bevatten expliciete en impliciete waarde-oordelen en rolverdelingen
- Performatieve karakter en werk dat verwachtingen doen maken kritische analyse van verwachtingen noodzakelijk
De Wilde: taalkundig perspectief op technologie
- Lange geschiedenis van voorspellingen over technologische ontwikkelingen die tot ‘radicale verandering’ zouden leiden
- Historische analyse van de ‘toekomstindustrie’
- Retorische analyse van het literaire ‘genre’ van technologische toekomstvoorspellingen
Technologische voorspellingen als literair genre –> 3 twijfelachtige redeneerpatronen
- Het idee van een totale revolutie (technologie zal onze levens radicaal veranderen)
- Het idee van sociale continuïteit (nieuwe technologie zal oude problemen oplossen)
- Het idee van een technologische ‘fix’ (technologie als panacee voor sociale en politieke problemen) –> ‘fix’ als oplossing (fixing something) / ‘fix’ als vaststaand (fixed meaning)
Technologische voorspellingen als literair genre –> symbolische betekenis en metaforen
De wenkende toekomst:
- Toekomst als nieuwe start
- Altijd positief qua toon
- Belofte van meer autonomie
- Sterke tegenstelling tussen heden en toekomst
De aanstormende toekomst:
- Toekomst nadert in snel tempo
- Retoriek van haast
- Bereid je voor of wordt overbodig
Technologiesche voorspellingen als literair ‘genre’ –> Paradoxen
- Kennisparadox: Hoe slimmer, hoe minder we ervan begrijpen
- Gemaksparadox: belofte van minder werk, terwijl werkeisen juist toenemen
- Interactieparadox: Hoe inteligenter het apparaat, hoe onverschilliger we worden en hoe minder we ermee interacteren
- Expansieparadox: het overwinnen van natuurlijke beperkingen terwijl het belang van grenzen wordt vergeten
sheila Jasanoff: sociaal-cultureel perspectief op technologie
Veel internationale vergelijkingen –> socio-technical imaginaries
Socio-technical imaginaries: Kernpunten
Vier kernpunten
- Gedeeld (‘Collectively held’)
- Duurzaam (‘institutionally stabilized’)
- Openbaar (‘Publicly performed’)
- Wenselijk (‘desirable futures’)
Socio-technical imaginaries: relevantie –> Hoe helpt dit concept bij beter begrip van verwachtingen en beloftes rondom nieuwe technologie?
- Inzicht in verschillen tussen landen/groepen
- Inzicht in veranderingen door de tijd heen
- Inzicht in verspreiding van ideeën en praktijken
Socio-technical imaginaries: relevantie –> Wat doen ‘imaginaries’ precies?
- ‘Framen’ en representeren
- Linken verleden aan toekomst
- ‘Naturaliseren’ bepaalde manieren van denken
