Taalkunde Fonetiek Flashcards
Spreektaal (primer) en skryftaal (sekonder):
- Gesproke taal voor skryftaal
- Sommige tale geen geskrewe vorm
- Mens het eers gepraat, toe geskryf
- ‘n Geskrewe taal is slegs om gesroke taal weer te gee
- Ontwikkel en is gebasseer op gesproke taal
Wat bewys spreektaal is primer
1.Taal bestaan uit klanke, nie letters
2.onderskeid tussen spreektaal (klanke) en geskrewe taal (letter) is uiters belangrik in fonotiek
Ortografie (skryftaal) tekortkominge:
- Verskillende klank word deur een letter voorgestel “wet, ek”
- Een klank deur verskillende letters “vaal, fiets”
- Geen klank maar wel ‘n letter “handdoek, wil nie as willie”
- Geen letter, maar hoorbare klank “kalm”
- Spelling van vreemde woorde “Chinees, Sjinees”
Hoekom ortografie onbevredeigend?
- 35 foneme (spraaklanke), 26 letters
- Taal is nie staties nie en veranderinge klink in die spreektaal lank voordat dit op skrif gestel word
- Paralinguitiese faktore (intonasie, stemtoon, handgebare, geluide, ens.) word nie deur ortografie oorgedra nie
Hoe oorkom ons die gebrek van ortografie?
Kombineer letters vir een klank
- Verdubbel vokaal: muur, plaas
- Verdubbel konsonant: ratte, damme
- Kombineer vokale: deur, vlieg
Diakritiese tekens
- kappie: sê
- deelteken:reën
- apostroof:as’t ware
- aksenttekens:
- akuut: dié
- gravis: nè, nòg…nòg, òf…òf
- koppelteken: bo-op
Punktuasie
Vraagteken, uitroepteken, komma, punt ensovoorts om sekere gevoelswaardes oor te dra:
1. Beslis.
2. Beslis?
3. Beslis!
4. Beslis…
5. Beslis, beslis, beslis.
Opsomming spraaktaal vs skryftaal
- Praat eers, dan skryf
- Taal = klanke, nie letters nie
- Skryftaal vs. spreektaal
- 5 tekortkominge van die ortografie
- 3 redes vir hierdie tekortkominge
- Maniere om die gebreke te oorkom
Moontlike toepassings van spraaktaal en skryftaal
- Beskrywing
- Variasie
- Herkenning
- Teksboodskappe
- Teks-na-spraak
- Kunsmatige intelligensie
- Nog voorbeelde?
Klanke groepe
- In watter twee hoofgroepe kan ons die Afrikaanse spraakklanke verdeel?
- Vokale (klinkers)
- Konsonante (medeklinkers)
Beskrywing van klanke
Ons beskryf klanke in hierdie kursus op in “artikulatoriese” grondslag, met ander woorde, op grond van hoe hulle uitgespreek word.
- Konsonante
- Klanke wat gevorm word wanneer die lugbeweging tydens artikulasie op een of
- ander manier veraper word.
- Hoe word dit teweeggebring?
Klank Versperring
- Die versperring word gevorm deur in aktiewe artikulator en in passiewe artikulator teen mekaar te plaas.
- Aktiewe artikulators:
- Tong, onderlip, ondertande
- Passiewe artikulators:
- Monddak, bolip, botande
Sluitklanke
Aard van versperring: algehele afsluiting van lugbeweging
*Drie fases:
* Afsluiting > aktiewe artikulator beweeg tot teen passiewe artikulator en sluit daarteen.
* Sluiting > sluiting word vir ‘n kort tydjie behou, lugbeweging stop heeltemal.
* Ontsluiting > aktiewe artikulator beweeg weer
weg van passiewe articulator
- /p/
- /b/
- /t/
- /d/
- /k/
- /g/ ( nie groen nie, soos “burger”, “garage”)
- /c/ (nie c nie, “bietjie”)
2. Vernouingsklanke
* Aard van versperring: vernouing
* Die lug beweeg dus deur ‘n vernouing in die spraakkanaal/
* Twee subtipes:
2.1. Frikatiewe
* Artikulasie gaan gepaard met ‘n skuurgeluid, ‘n geruis, of wrywing.
* Die geluid ontstan omdat lug deur ‘n vernouing in die spraakkanaal gedruk word.
* Frikatiewe word ook “skuurklanke” genoem.
Afrikaanse frikatiewe:
- /f/ (met stem word “w”)
- /v/
- /s/
- /z/
- /x/
- /ç/
- // (shhhhhh)
- (djjj)
2.2 Resonante
- Mond volledig gesluit, neusdeurgang oop
- Spontane stembandvibrasie
Voorbeelde - /m/
- /n/
- /
- /
2.2.2. Laterale
* Tongpunt teen tandkasse, sye raak nie aan kieste nie. Lug beweeg vrylik oor kant van tong.
* Net een in Afrikaans: /N
2.2.3 Glyklanke
* / j/, /w/(soos eng) en /h/
* Problematies: hoekom?
* Openbaar vokaal en konsonanteienskappe
* Vir ons doeleindes: konsonante
* Minder spanning, minder lug, korter as vokale
* Tree nooit op as sillabekerns nie
2.3 Onderbrekingsklanke
* Aard van versperring: onderbreking in die lugstroom.
* Aktiewe artikulator raak passiewe artikulator vinnig aan, beweeg dan weer weg, ensovoorts. > Vibrasie
* Twee in Afrikaans: /r/ en /R/ (lug raak en stop)
2.3. Affrikate
* Aard van versperring: lugbeweging word eers totaal afgesluit (soos by sluitklanke),
dan beweeg dit deur ‘n vernouing, wat ‘n geruis of skuurge uid veroorsaak (soos by die frikatiewe).
* Slegs drie: /ts/ (in tsaar, tsetsevlieg), ty (in tjek, tjoepstil) en dj (in kollege)
Klanke Samevattend
- Sluitklanke
- Vernouingsklanke
Frikatiewe
Resonante: Nasale, laterale, glyklanke - Onderbrekingsklanke
- Affrikate
Stemspleetstand
- Die tweede klassifikasiebeginsel is die stand van die stemspleet.
- Basies net twee moontlikhede:
– +stem (stemhebbend)
– -stem (stemloos) - Stemhebbende klanke se uitspraak het ’n soort bromgeluid, wat by stemlose klanke afwesig is.