Letterkunde Drama Flashcards
Begripsverklarings oor die drama
Drama is ’n oorkoepelende term wat gebruik word om na ’n spesifieke literêre genre te verwys. Naas die prosa en die poësie is die drama een van die drie vormsoorte (genres) binne die literatuur wat ons in die literatuurwetenskap bestudeer.
Die dramateks word spesifiek geskryf om opgevoer te word. Daar is ’n sterk verband tussen die teks en die opvoering daarvan. Ons verwys dus na die opvoeringsgerigtheid van die drama
Die opvoering van ‘n dramateks is die verwerkliking van die potensiaal van die geskrewe dramateks. Die opvoering is met ander woorde die voorstelling van karakters, gebeure, tyd en ruimte op ‘n verhoog voor toeskouers (Keuris, 1996: 1-4)
Struktuurelemente van die drama
In die drama onderskei ons meestal tussen handeling, karakters, ruimte en tyd as die belangrikste struktuurelemente van die drama.
Die drama besit dus die meeste van die struktuurelemente wat ’n mens ook in die prosa aantref, maar ’n vraag in die eietydse dramateorie is of daar wel ’n verteller in ‘n drama is wat sy/haar visie op sake afstempel (Richardson 2007). Wanneer ’n verteller ontbreek, moet die toeskouer of leser van die dramateks sy/haar eie gevolgtrekkings maak.
Gevalle waar ’n karakter vir ’n korter tyd ’n vertelfunksie gegun word
’n akteur/aktrise lewer kommentaar oor die handeling en die karakters in die drama;
’n akteur/aktrise vertel die gehoor wat hulle moet weet wat tussen tonele in die drama gebeur het;
’n karakter lees of skryf ’n dagboekinskrywing of brief waarmee die gehoor oor die handeling ingelig word.
Kyk ook na die volgende videogreep oor die koor in Griekse dramas wat dikwels ’n vertelfunksie het: https://www.youtube.com/watch?v=MlXi8LfKv-0
In die drama tree die verteller dus meestal as ’n karakter op indien daar hoegenaamd sprake van ’n verteller is.
Handeling
Die handeling in die drama is gekoppel aan die gebeure wat uitgebeeld word.
Die handeling verwys na sowel uiterlike handeling as innerlike gemoedsbewegings (byvoorbeeld groeiende jaloesie, groter begrip en insig) wat in die karakters plaasvind en op verskillende maniere op die verhoog uitgedruk word. Uiterlike handeling verwys na die fisieke gebeure wat die karakters uitbeeld of wat deur die invoering van ‘n eksterne ingryping (‘n deus ex machina: bo-natuurlike ingryping of natuurgebeurtenis) plaasvind
Die handeling in ‘n drama word ingedeel in handelingsegmente. Hierdie segmente dui op kleiner eenhede binne die verloop van die drama wat as ‘n min of meer afgeronde handelingsgeheel binne die drama aangedui kan word.
Die segmente val meestal saam met die op- en afgaan van karakters, maar alleenlik indien dit die ontwikkeling van die gesprek in ‘n ander rigting stuur.
Karakters en karakterisering
Tradisioneel word daar by karakters tussen twee botsende magte onderskei.
Die protagonis is die hoofspeler(s) rondom wie die dramatiese handeling wentel, die een wat voor ‘n dilemma of krisis te staan kom.
Die antagonis is die botsende mag wat die dilemma of krisis by die protagonis veroorsaak of kompliseer.
Die tritagonis is ‘n derde rolspeler wat die verloop van sake kan verander en spanning of ontspanning kan veroorsaak.
Hiernaas is daar ook baie ander karakters in dramas wat nie binne enige van die bogenoemde drie funksies inpas nie, maar wat wel noodsaaklik is vir die verloop van die dramatiese handeling.
Wanneer ons van karakterisering praat, verwys ons meestal na eksplisiete en implisiete karakterisering.
Eksplisiete karakterising vind plaas deur kommentaar wat deur ander karakters oor ’n spesifieke karakter gelewer word. Dit dien ter aanvulling van selfkarakterisering in die drama deurdat die karakter in sy monoloog en tersydes ‘n bepaalde beeld van homself skep.
Implisiete karakterisering vind plaas deur
die manier waarop die karakter praat (sy dialek, vloektaal, eenvoudige of verhewe taalgebruik ensovoorts) asook deur die keuse van gespreksonderwerpe wat hy of sy maak (verhoudings, geld, godsdiens ensovoorts).
karakteropenbarende konfliksituasies wat aan die gehoor verdere inligting oor die aard van die karakter bied.
openhartige gesprekke waardeur die karakter hom aan vertrouelinge ontbloot.
nierealistiese eksperimente soos om gedagtes hardop te laat uitspreek.
Ruimte
Inligting oor die ruimte waar karakters hulle bevind en waar die gebeure afspeel, word oorgedra deur
direkte omskrywings van die ruimte in die verhoogaanwysings
direkte verwysings na die ruimte deur die karakters en
op indirekte maniere deur die handelinge van die karakters
Die direkte omskrywings van die ruimte in die verhoogaanwysings is die inligting wat gewoonlik in die toneelaanwysings aan die begin van die eerste bedryf of toneel verstrek word.
Wanneer daar van ruimte verwissel word, moet dit dadelik aan die leser oorgedra word met die invoeging van verdere toneelaanwysings
Direkte verwysings na die ruimte deur die karakters vind plaas wanneer die karakters sê in watter ruimte hulle hulle bevind.
Hierdie direkte verwysings is veral nuttig wanneer daar vinnige verwisselings tussen ruimtes plaasvind of wanneer daar van terugflitse of vooruitwysings gebruik gemaak word.
Indirekte verwysings na die ruimte deur die karakter se handelinge verwys na handelinge wat karakters uitvoer, byvoorbeeld deur mimiek, om ’n bepaalde ruimte op te roep.
’n Rit op ’n trein wat ’n nuwe ruimte in die drama is, kan byvoorbeeld met die beligting en klank opgeroep word tesame met karakters wat met hulle liggame ’n trein opbou en dan verder die skommelbeweging van ’n trein namaak met die gesamentlike gewieg van hul liggame.
Tyd
Anders as in verhalende tekste waar die verteller spronge in die tyd kan maak, beleef die karakters die gebeure skynbaar direk in die hier-en-nou.
Die kronologiese volgorde van gebeure wat tipies van die tydstruktuur in die drama is, kan egter deurbreek word deur middel van terugflitse wat afgelope gebeurtenisse vir ’n tyd lank aanwesig stel.
Vooruitwysings kan ook die kronologiese tydstruktuur deurbreek wanneer ’n sprong na gebeure in die toekoms gemaak word.
Nog twee tydsaspekte wat by die drama van belang is, is die opvoeringstyd en die fiksionele / voorgestelde tyd.
By ’n opvoering staan die tyd wat dit in beslag neem om ‘n opvoering te laat afspeel (meestal een tot twee ure), bekend as die opvoeringstyd. Wanneer ’n mens ’n drama lees, kan dit vergelyk word met die leestyd wat die drama in beslag neem.
Die tyd wat deur die gerepresenteerde fiksionele gebeure gedek word, staan bekend as die voorgestelde tyd. In sommige dramas kan dit ’n periode van ’n enkele middag of aand wees; in ander dramas kan dit ’n periode van talle dekades of selfs eeue wees.
Dialoog en didaskalia
In die dramateorie onderskei ons tussen dialoog en didaskalia as twee komponente waaruit die dramateks bestaan.
Die dialoog is dit wat die karakter kommunikeer deur alles wat hy of sy sê. Die dialoog word soms die hoofteks van ‘n dramateks genoem. ’n Karakter se woorde en optrede kan met mekaar in ooreenstemming wees of daar kan ‘n teenstrydigheid wees tussen die woorde en die handelinge van die karakter.
Die handelinge van ’n karakter dra egter groter gewig as sy woorde aangesien daar feitlik altyd aangeneem word dat die optrede van ’n karakter ’n getrouer refleksie van sy ware aard is (Keuris, 1996: 68).
Die didaskalia sluit alles in wat nie die hoofteks (dialoog) in die drama is nie.
Dit sluit in:
die toneelaanwysings wat ook soms die neweteks genoem word
die titel van die drama
die karakterlys wat meestal voor in die dramateks gepubliseer word
die proloë en epiloë wat soms in dramatekste opgeneem word
Die toneelaanwysings is meestal die belangrikste komponent van die didaskalia.
In die neweteks ontvang die leser byvoorbeeld inligting oor die fisieke voorkoms van karakters, hulle gesigsuitdrukkings en ook die gebare en bewegings wat hulle op die verhoog maak. Ook inligting oor die stem en tipiese spraak van die karakter word in die neweteks weergee.
Inligting in die toneelaanwysings oor die karakters in Oorsee (Tertius Kapp)
Almal bars uit van die lag. Hulle lag histeries, trane in hul oë, dit herinner aan Emily Hobhouse se “terrible laughter of the Afrikaner”. Hulle lag so dat hulle daardeur ontstem raak en bedaar dan geleidelik. CANOLA besluit dis haar beurt vir ’n bydrae. Sy vertel die grap in ’n monotone stem sonder om die humor te verstaan.
CANOLA Die oom en die tannie gaat dokter toe: Die oom vra Viagra en die tannie vra antibiotika. Die dokter vra toe hoekom benodig Tannie dan antibiotika. Die tannie antwoord: Weet dokter hoe gevaarlik is ‘n geroeste spyker?
Die toneelaanwysings dra ook inligting oor die ruimte waar die gebeure in die drama afspeel aan die leser oor.
Met die eerste toneel in Kristalvlakte van Amy Jephta word die leser byvoorbeeld soos volg oor die ruimte georiënteer: “Winter. Die Town Centre, ’n informele handelsmark in Mitchells Plain, Kaapstad. Twee mans werf bendelede, hande in sakke. 1980’s. Mongrels se gebied.”
In die toneelaanwysings word aan die begin van tonele ook inligting oor die tyd waarin die gebeure afspeel, oorgedra.
Aan die begin van Môre is ’n lang dag van Deon Opperman word byvoorbeeld die volgende inligting oor die tyd verstrek: “Wanneer die stuk begin, is dit 20:15”. Daar word verder genoem dat dit Sondagaand is en dat die “nagklanke van die kamp” hoorbaar is wat uiteraard bykomenende inligting oor die tyd meedeel.
Die karakterlys is ’n verdere belangrike deel van die didaskalia. In die karakterlys in Oorsee van Tertius Kapp kry ons bv. die volgende inligting oor die karakter Canola Waterboer:
“Yo-landi Vi$$er as sy op Noag se ark was. Sy is intelligent, nukkerig, naïef en oënskynlik onbewus van haar begeerlikheid. Sy dra ’n Voortrekkerkappie, sjoebroekie en ‘n reddingsbaadjie. Die oogappel van haar pa, en die kragopwekker tussen die ander karakters. Sy praat Afrikaans met ‘n effense Kaapse aksent. Mossie se dogter.”
Samevatting studie van ‘n drama
In die studie van die drama as letterkundige genre naas die poësie en die prosa word daar gereeld ingegaan op die strukturele komponente van die drama, naamlik handeling, karakters, ruimte en tyd.
Die aanbieding van hierdie komponente vind in die dramateks plaas binne die hoofteks en die didaskalia.
Al hierdie bogenoemde aspekte dra by tot die drama as ‘n genre wat in die literatuurstudie veral die dramateks as vertrekpunt neem, maar terselfdertyd die opvoeringsgerigtheid van die drama in ag neem.
