Skilgreiningar og kenningar

Question 1

Heilasjúkdómur

Answer 1

Framfarir í taugafræði heilans sem snýr að vímuefnaröskun hafa leitt til uppgvötunnar á taugaboðefnum sem skapa umbunaráhrif við inntöku vímuefnis og er mikivægt með tiliti til fíknar.
Boðefni dópamín örvar vellíðunarstöðvar heilans og gegnir stóru hlutverki í ásókn í vímuefni.
Taugabrautir í heilastarfseminni sem hvert vímuefni virkjar sérhæft og einnig taugabrautir sem þau virkja.
Hvert vímuefni hefur sína verkun en öll eiga þau það sameiginlegt að hafa áhrif á ákveðið heilaboðkerfi.
Neyslan getur haft varanlegar breytingar á starfsemi og byggingu heilans.

Question 2

Líkan Gorski og Miller

Answer 2

Byggir á kenningum Jellinek.
Frumstig, miðstig og krónískt stig
Fíkn er líkamleg, sálræn og félagsleg
Fíkninni fylgir þráhyggja, árátta og stjórnleysi.
Neysla oft til að sefa sársauka sem skapast af neyslunni.

Question 3

Kenning Jellinecks

Answer 3

Fyrsta stig: aukið þol og sækir oftar í aðstæður sem tengjast neyslu áfengis.
Annað stig: minnisleysi, áfengi nauðsyn, þambar drykki og eftirköst versna.
Þriðja stig: algjört stjórnleysi á magn og tíðni drykkju.
Fjórða stig: allt snýst um vímuna, drekkur mikið með hverjum sem er.

Question 4

Sjúkdómskenningar

Answer 4

Ólæknandi sjúkdómur þar sem ítrekuð neysla áfengis og/eða annarra vímuefna á sér stað þrátt fyrir neikvæðar afleiðingar neyslunnar.
Mögulegt að lýsa þróun sjúkdómsins.
Sálfræðilegir og félagslegir þættir spila ekki stærra hlutverk en í öðrum krónískum sjúkdómum.
Umfang erfðafræðilegs móttækileika hefur áhrif.
Sértækur sjúkdómur.
Stigversnandi sjúkdómur.
Krónískur og banvænn sjúkdómur.
Hægt að meðhöndla sjúkdóminn og halda niðri.
Bati er þróun, vænta má bakfall.

Question 5

Félagsmenningarkenningar

Answer 5

Rannsóknir á sögulegum og menningarlegum hliðum áfengisneyslu til að bera saman hvernig mismunandi þjóðfélög líta á áfengisneyslu.

Question 6

Persónukenningar

Answer 6

Samkvæmt persónukenningunum er ekki til sérstakur persónuleikii sem orsakar þróun áfengisröskunar meira en annar.
Galli á rannsóknum, rannsakaðir voru eingöngu einstaklingar sem greinda áfengisröskun.
Rannsóknir sýndu fram á að þeir sem voru með áfengisröskun mældust með marktækt meira þunglyndi en þeir sem ekki voru með áfengisröskun.
Upplifðu ofsóknahugmyndir og árásagirni.
Höfðu minni sjálfsvirðingu en samanburðarhópar sem og í meira tilfinningarlegu ójafnvægi.

Question 7

Félagsnámskenningar

Answer 7

Samverkan einstaklings og umhverfis.
Félagsmótun.
Mikilvægt hvernig enstaklingurinn lærir að fást við umhverfið sitt.
Áfengisneysla þáttur félagslegs þroskaferils.
Norm og gildi samfélags.
Herminám

Question 8

Námskenningar

Answer 8

Neysla áfengis er lærð hegðun.
Námið á sér stað með skilyrðingu sem varðar til með umbun og refsingu.
Í upphafi er áfengi notað vegna vellíðan og losun spennu.
Ávani þróast og áfengi notað til að forðast fráhvörf.

Question 9

Spennulosunar tilgátur

Answer 9

Áfengi er notað til að draga úr streitu og kvíða.
Þ.eþ neikvæð styrking dregur úr spennu.
Einstaklingar tengja neysluna við spennulosun og vellíðan.
Þeir sem eru með áfengisröskun hafa meiri væntingar um áhrif áfengis en þeir sem ekki eru með áfengisröskun.
Endurtekin neysla áfengis, þrátt fyrir að neyslan ýti undir spennu, streitu og kvíða.

Question 10

Sálgreiningakenningar

Answer 10

Kenning um að áfengissýki byggð á kenningu Freuds um þroskaferli persónuleikans.
Sá áfengissjúki sækir í ofsagleði og vellíðan. Misnotkun á áfenginu er einkenni um sálræn vandamál, þ.e. birtingarmynd undirliggjandi sálrænna vandamála.
Notar áfengi til að deyfa sársauka.
Líta til bernsku, ómeðvitað, óuppgerður tilfinningalegur vandi sem veldur sársauka.
Orsök sjúklegrar hegðunar að finna í umhverfinu eða aðstæðum í frumbernsku sem hindrar eðlilegan þroska persónuleikans.

Question 11

Mögulegir þættir sem hafa áhrif á áfengis og vímuefnaneyslu (4)

Answer 11

Umhverfisáhrif
Samfélagslegir þættir
Nærumhverfi
Einstaklingurinn sjálfur

Question 12

Fyrsta stig forvarnir

Answer 12

Áhersla á undrstöðu forvörnum fyrir unglinga er að efla sjálfstraust, sjálfsvirðingu og sjálfsmynd þeirra sem skilar sér aftur í aukinni samskiptahæfni og betri lífsgæðum

Question 13

Annars stigs forvarnir

Answer 13

Eru fyrir unglinga sem byrjaðir eru að drekka eða hugsa um drykkju og önnur vímuefni.
Markmiðið er að unglingarnir þekki sjúkdóminn og hvernig neyslan kemur niður á einstaklinginn andlega, líkamlega og félagslega.

Question 14

Þriðja stigs forvarnir

Answer 14

Eru fyrir einstaklinga sem eru í neyslu annað hvort við það að missa stjórn á henni eða þegar búnir að missa stjórn á neyslunni og farnir að upplifa fíkn og fráhverfseinkenni.

Question 15

Ferill neyslu

Answer 15

Notkun áfengis- og vímuefna er lærð hegðun sem fellur á samfellu allt frá bindindi, takmarkaðri notkun til óhóflegrar notkunar vímuefna.
stig 0: Algjört bindindi
stig 1: vímuefni sjaldan notað og þá helst til félagslegrar notkunar
stig 2: Mikil notkun vímuefna í félagslegum tilgangi/snemma blönduð neysla.
stig 3: vandamál komin upp vegna vímuefnanotkunnar/fíkn kemur fram snemma.
stig 4: fíkn í vímuefnið þýðir að einstaklingurinn er komin á það stig að þróa með sér vímuefnaröskun.

Question 16

Samkvæmt skilgreiningarkerfum DSM-5 og ICD11 eru eftirfarandi atriði til staðar við þróun vímuefnaröskunar

Answer 16

Skert stjórn á notkun efnisins
Félagsleg skerðing vegna vímuefnaneyslu
Efni notuð við áhættusamar aðstæður
Einstaklingurinn þróar með sér líkamlegt þol og upplifir fráhvarseinkenni eftir að neyslu er hætt.

Question 17

Hófleg áfengisneysla karlar (20-65 ára):

Answer 17

Tveir drykkir eða minna á dag að jafnaði.
Aldrei meira en fimm drykkir í hvert sinn
Samanlegt fjórtán drykkir á viku eða minna.

Question 18

Hófleg áfengisneysla konur (og karla eldri en 65 ára):

Answer 18

Einn drykkur eða minna á dag að jafnaði.
Aldrei meira en fjórir drykkir í senn.
Samanlagt minna en sjö drykkir á viku.

Question 19

Grundvöllur skilgreininga/greiningarviðmiða

Answer 19

Hve mikið magn er drukkið.
Tíðni
Neyslumynstur.

Question 20

DSM-5

Answer 20

Viðmiðin eru 11 en þeim er skipt í 4 flokka:
Skert stjórn á vímuefnanotkun (viðmið 1-4)
Félagsleg skerðing (viðmið 5-7)
Áhættusöm notkun á vímuefni (viðmið 8-9)
Lyfjafræðileg viðmið (viðmið 10-11)

Question 21

Til að greinast með SUD

Answer 21

Þurfa að minnsta kosti 2 einkenni að hafa verið til staðar á síðustu 12 mánuðum og því fleiri einkenni því alvarlegri er röskunin.
DSM-5 skiptir alvarleika vímuefnaröskunar í milda, miðlungs og alvarlega.

Question 22

Viðmiðin 11 samkvæmt DSM-5

Answer 22

1. Vímuefnisins er neytt í meiri mæli eða í lengri tíma en ætlað var
2. Vilji er til að minnka eða hætta neyslu en án árangurs.
3. Mikill tími fer í að útvega vímuefnið, neyta þess eða að ná sér eftir að áhrif þess dvína.
4. Sterk löngun í vímuefnið.
5. Skyldum skól, starfs eða heimilis er ekki sinnt á fullnægjandi hátt.
6. Notkun vímuefna viðhaldið þrátt fyrir langvarandi eða endurtekin félags- eða samskiptavanda sem vímuefnaneyslan annað hvort eykur eða á sök á.
7. Vímuefnanotkun leiðir til þess að einstaklingur annað hvort minnkar eða hættir ástundun tómstunda eða áhugamála.
8. Endurtekin vímuefnanotkun í aðstæðum sem eru líklamlega hættulegar.
9. Endurtekin vímuefnanotkun þrátt fyrir sálfræðilegan eða líkamlegan vanda sem rekja má til notkunar á vímuefninu.
10. Þollmyndun. Einstakliingur þarf að auka skammtinn til að ná tilætluðum áhrifum.
11. Fráhvörf.

Question 23

Greiningarviðmið ICD-10/11

Answer 23

1. Sterk löngun eða átáttukennd þörf fyrir efnið
2. Stjórnleysi á neyslu vímuefnisins. Neysla verður tíðari, meiri eða varir lengur en gert var ráð fyrir.
3. Líkamleg fráhvarfseinkenni þegar dregið er úr neyslu eða vímuefni notað til að draga úr fráhvarfseinkennum.
4. Aukið þol gagnvart vímuefninu. Aukið magn þarf til að ná sömu áhrifum og áður fengust.
5. Sífellt meiri tími fer í að nálgast vímuefni, neyta þeirra eða ná sér eftir neyslu og þá á kostnað frístunda eða annars sem veitir velllíðan.
6. Neyslu er haldið áfram þrátt fyrir augljósan líkamlegan eða sálrænan skaða.

Question 24

Afneitun

Answer 24

Afneitun kemur í veg fyrir að hinn vímuefnasjúki komi auga á vandamál tengd á vímuefnum. Afneitun er varnarháttur sjálfsins en samkvæmt Freud eru varnarhættir sjálfsins ósjálfráð sálræn viðbrögð sem hafa það hlutverk að vernda sjálfið fyrir óþægilegum og ósættanlegum hugsunum, tilfinningum og reynslu. Afneitun hefur kosti og galla.

Question 25

Stig eitt í afneitun.

Answer 25

Á fyrsta stigi er afneitun skortur á upplýsingum eða vðkomandi hefur fengið rangar upplýsingar varðandi vímuefnaröskun og vandamál tengd neyslu vímuefna. Viðkomandi hefur einnig rangar upplýsingar varðandi bata.

Question 26

Stig tvö afneitun

Answer 26

Á stigi tvö er vörnin meðvituð. Alltaf þegar viðkomandi bryjar að hugsa eða tala um vímuefnaneyslu notar viðkomandi innri rök sem brjótast út íhuga viðkomandi. Rökin eru á milli þátta í persónu viðkomandi sem vill halda áfram að nota vímuefni og þátta sem vill hætta neyslu.

Question 27

Stig þrjú afneitun.

Answer 27

Afneitun á þriðja stigi er ómeðvituð vörn. Ósjálfráð og ómeðvituð vörn sem forðar og rangfærir upplýsingum á þann hátt að viðkomandi finnur ekki fyrir sársaukanum sem fylgir því að kannast við vímuenfasýki/röskun.

Question 28

Stig fjögur afneitun

Answer 28

Fjórða stig er blekking. Viðkomandi viðheldur trú sinni á það að hann sé hófmanneskja hvað varðar neyslu vímuefna þrátt fyrir augljós vandamál tengd neyslunni. Blekkingin kemur í veg fyrir að viðkomandi sýni viðbrögð vegna íhlutunar á fyrri stigum afneitunar. Blekking er talin tengjast skertri starfshæfni heilans vegna vímuefnaneyslu eða vegna persónuleikaröskunnar af öðru tagi.

Question 29

Skilgreining á bata

Answer 29

Bati frá vimuefnafíikn er flókið ferli sem er mismunandi eftir einstaklingum en hefut ekki verð mikið rannsakað þrátt fyrir að lengi hafi verið mikill áhugi á bata meðal margra sem koma að meðferð við vímuefnafíkn.

Question 30

Ferli breytinga

Answer 30

1. Stig áhugaleysis. Ekki hugleitt að breyta hegðun sinni gagnvart vanda sem snýr að neyslu vímuefna.
2. Hugleiðingarstig. Einstaklingurinn byrjar að íhuga vandann, kosti og galla á væntanlegum breytingum á hegðun varðandi vímuefnavanda.
3. Ákvörðunarstig þar sem viðkomandi tekur ákvörðun um að breyta sínum lífsstíl.
4. Athafnastig.
5. Viðhaldsstig
6. Bakfall - viðkomandi þarf að fara aftur á byrjunarreit.

Question 31

Aðferð Marlatt og Gordon

Answer 31

Er byggð í meginatriðum á félagsnámskennignum sem fela í sér að fíknihegðun sé lægð eða sem vandi sem hægt er að breyta.
Í þeim kenningum er talið að hægt sé að hafa áhrif á hegðun með tilliti til skilyrðinga, væntinga, viðhorfa og afleiðingum hegðunar.
Einnig byggir aðferðin á hugrænum atferlismeðferðum.
Marlatt og Gordon telja að mikilvægt sé að leggja áherslu á að bryeta hegðun en leggja ekki sérstaka áherslu á bindindi.

Question 32

Batalíkan Gorski og Miller með bakfallsvörnum

Answer 32

Hefur verið í þróun frá 1970, heildræn aðferð með bakfallsvörnum. grundvölluð á sjúkdómslíkani.
Bindindi er forsenda þess að viðkomandi geti breytt viðhorfum sínum og hegðun.
Felur í sér grundvallar þætti AA-hugmyndafræði, hugræn atferlisfræði og félagsnámskenningar

Question 33

Ferill meðvirkni í samskiptum

Answer 33

1.stig: Afneitun
2.stig: Stjórnun
3.stig: Einangrun
4.stig: Upplausn

Question 34

Hugtakið vímuefni

Answer 34

Vímuefni er samheiti yfir lyf og efni sem valda ávana og fíkn. Þau breyta starfsemi miðtaugakerfisins þannig að skynjun mannsins á umhverfinu og viðbrögð við því breytast. Þessu ástandi fylgir breytt líðan.

Question 35

Þroskastig unglinga

Answer 35

10-14 ára: kynþroski, sterk tengsl við foreldra, sterk viðhorf gegn vímuefnaneyslu
15-17 ára: áhrif vina aukast, uppreisn, viðhorf til vímuefnaneyslu breytast.
18-21 ára: Meira sjálfsöryggi, vðhorf til heilsu breytast.

Question 36

Skert stjórnun á vímuefnunum (1-4)

Answer 36

1. Vímuefnisins er neytt í meiri mæli eða í lengri tíma en ætlað var
2. Vilji er til að minnka eða hætta neyslu en án árangurs
3. Mikill tími fer í að útvega vímuefnið, neyta þess eða að ná sér eftir að áhrif þess dvína
4. Sterk löngun í vímuefnið

Question 37

Félagsleg skerðing (5-7)

Answer 37

5. Skyldum skóla, starfs eða heimilis er ekki sinnt á fullnægjandi hátt
6. Notkun vímuefna viðhaldið þrátt fyrir langvarandi eða endurtekin félags- eða samskiptavanda sem vímuefnaneyslan annað hvort eykur eða á sök á
7. Vímuefnanotkun leiðir til þess að einstaklingur annaðhvort minnkar eða hættir ástundun tómstunda eða áhugamála

Question 38

Áhættusöm notkun á vímuefni (8-9)

Answer 38

8. Endurtekin notkun vímuefna í aðstæðum sem eru líkamlega hættulegar
9. Endurtekin vímuefnanotkun þrátt fyrir sálfræðilegan eða líkamlegan vanda sem rekja má til notkunar á vímuefninu

Question 39

Lyfjafræðileg viðmið (10-11)

Answer 39

10. Þolmyndun. Einstaklingur þarf að auka skammtinn til að ná tilætluðum áhrifum
11. Fráhvörf.