Rozpad układu bipolarnego w MSP – skutki regionalne i globalne. Flashcards
W okresie zimnej wojny układ bipolarny opierał się na pięciu poziomach
a) strategiczna konfrontacja między USA i ZSRR(rywalizacja między tymi potęgami była prowadzona na płaszczyznach: politycznej i militarnej(głównie nuklearna)
b) konflikt ideologiczny między kapitalizmem i komunizmem
c) rywalizacja geopolityczna(połączona ze ścieraniem się stref wpływów wojskowych, przez niemal 40 lat utrzymująca podział Europy i Niemiec na dwie części. Największe skumulowanie sił utrzymywało się w Europie, więc rywalizacja mocarstw przenosiła się na peryferia systemu, czyli Trzeci Świat(tzw. wojny zastępcze)
d) walka o zdobycie kontroli nad Trzecim Światem
e) sprzeczności między dwoma cywilizacjami
Układ sił po wojnie wykrystalizował się na dwóch płaszczyznach:
1) . Formalno – prawna w ramach ONZ, tworząca system bezpieczeństwa zbiorowego. Za skuteczne i sprawne funkcjonowanie tego systemu obarczano odpowiedzialnością wielkiego mocarstwa, które mogły korzystać z prawa weta w RB. W założeniu twórców porządku międzynarodowego te 5 państw posiadało władzę, siłę i autorytet, dzięki którym mogły podjąć się zadania byciem gwaranta i strażnika ładu międzynarodowego.
2) . Polityczna – stworzona w ramach systemu jałtańsko – poczdamskiego i opierała się na względnej równowadze sił dwóch największych ówczesnych potęg oraz podziale stref wpływów.
…
Mimo tej wielorakiej logiki konfrontacyjnej, zimna wojna wytworzyła też regulacje działań konfrontacyjnych a ponadto system ten wzmocniono traktatowymi zasadami postępowania i zmniejszającymi ryzyko użycia sił zbrojnych. Rozwiązania te stabilizowały wzajemne relacje, co było ważne w epoce broni jądrowej. Regulacje te wprowadzały w całokształt sm pewien ład, nieobecny przed rozpoczęciem zimnej wojny.
…
Cechą powojennego ładu międzynarodowego była KONCENTRACJA SIŁY POLITYCZNEJ I MILITARNEJ WOKÓŁ DWÓCH OŚRODKÓW, które ze wzgl. na swój potencjał i możliwości oddziaływania uzyskały status przywódcy. Pozostałe składniki(państwa) były pośrednio lub bezpośrednio podporządkowane liderom. RÓWNOWAGA SIŁ między dwoma blokami OPIERAŁA SIĘ NA PARYTECIE STRATEGICZNO-MILITARNYM I POLITYCE ODSTRASZANIA. Amerykanie oceniali, że powstały system kontroli przebiegu rywalizacji był skuteczny, stabilny ale też niebezpieczny i kosztowany.
Sojusznicy jednej strony starali się osłabić drugą. Obie strony mimo wielu napięć i kryzysów nie przekroczyły nieformalnej granicy antagonizmu i nie doszło do bezpośredniego starcia.
Wydarzenia z okresu 1989-91, które doprowadziły do upadku załamania systemu dwubiegunowego:
a. Rozpad systemu dwubiegunowego
b. Zmiany na poziomie państw narodowych(kryzys systemu komunistycznego wywołał reakcję łańcuchową):
1. ZSRR
2. Czechosłowacja
3. Jugosławia
4. Niemcy
Poza Europą istniały jednak państwa(Chiny, Kuba, Korea Płn., Wietnam), którym udało się utrzymać system komunistyczny, choć musiały się zmierzyć z nowymi problemami, m.in. narastającą marginalizacją.
Sytuacja dostosowania się do nowego ładu dot. też jednak i USA a także państw Trzeciego Świat, które były wcześniej klientami supermocarstw. Po zimnej wojnie państwa te musiały zredefiniować swoje interesy narodowe
c. Powstanie nowej przestrzeni dla funkcjonowania organizacji międzynarodowych i odgrywanie przez nie ról(upadek układu sił uwolnił potencjał ONZ, jako organizacji międzynarodowej. Zostały zniesione pewne ograniczenia: nowe możliwości wypracowywania konsensusu w najważniejszych kwestiach podejmowanych przez RB. Zniknęła kwestia problemu ideologicznego, co blokowało prace RB. Zakończenie zimnej wojny miało też konsekwencje dla innych organizacji, m.in. upadła RWPG, Układ Warszawski. Unia Zachodnioeuropejska oraz KBWE musiały dostosować się do nowej rzeczywistości. UE rozpoczęła debatę nt. możliwości rozszerzenia o członków wcześniejszego bloku komunistycznego.
Zakończenie zimnej wojny było więc radykalną zmianą na poziomie: systemu międzynarodowego, państwa narodowego i organizacji międzynarodowych.
Upadek systemu wiąże się z niedostosowaniem się ZSRR do zmian rzeczywistości, brakiem możliwości finansowania dalszych konfliktów(swoich sojuszników), wypaleniem ideologicznym itd.
Skutki globalne rozpadu systemu bipolarnego
1) . Przejście ze świata dwubiegunowego do mniej uporządkowanego środowiska wielu państw – pojawił się więc „swoisty” stan nierównowagi. Jako przyczyny tego nowego stanu wymienia się: (1)rozluźnienie sm przez wyłonienie się nowych ośrodków decyzyjnych oraz brak powszechnie akceptowanych norm regulujących stary i nowy typ interakcji w ramach systemu międzynarodowego. (2)Inną przyczyną było osłabienie państwa narodowego na skutek utraty części autorytetu na rzecz nowych aktorów pozapaństwowych (3)oraz wzrost liczby państw demokratycznych, budujących gospodarkę rynkową.
2) . USA pozostały jedynym supermocarstwem(sami Amerykanie nie spodziewali się tego, bo już w latach 80-tych w USA zaczynał się kryzys hegemonii gospodarczej. USA stały się jedynym mocarstwem i zdominowały porządek międzynarodowy, gdy doszło do rozpadu ZSRR, dysponując swobodą działań o wręcz nieograniczonym zasięgu)
3) . Ograniczenie groźny globalnego konfliktu o charakterze nuklearnym.
4) . Wzrost znaczenia procesów globalizacji.
5) . Wzrost znaczenia regionu Azji i Pacyfiku(centrum tego świata stały się, wbrew wcześniejszym prognozom, Chiny a nie Japonia).
6) . Podział świata na bogatą Północ i biedne Południe(po rozpadzie układu syt. jeszcze się pogorszyła)
Skutki regionalne rozpadu systemu bipolarnego:
1) . Rozpad ZSRR i powstanie nowych państw.
2) . Zmiany w Europie(pojawienie się procesów integracyjnych w Europie Zachodniej a z drugiej strony procesy dezintegracyjne w ówczesnej Europie Wschodniej(państwa wyzwalały się spod wpływu ZSRR a także nastąpiła reorientacja ich interesów narodowych, co pociągnęło za sobą zmiany kierunków polityki zagranicznej – z kierunkiem na kraje Zachodu). Pojawiły się nowe państwa(podział Czechosłowacji, rozpad Jugosławii). Europa w okresie zimnej wojny była traktowana jako potencjalne miejsce wybuchu konfliktu zbrojnego a po zakończeniu zimnej wojny Europa stała się regionem najbardziej bezpiecznym(poza Bałkanami)
3) . Wyłanianie się ‘potencjalnych’ nowych mocarstw(np. w Azji)
4) . Wzrost prawdopodobieństwa wybuchu lokalnych konfliktów zbrojnych(wybuchy konfliktów o charakt. lokalnym, Zmienia się tło tych konfliktów na religijne, etniczne, separatystyczne. Jednocześnie powstały warunki do rozwiązania długotrwałych konfliktów m.in. na Bliskim Wschodzi i Afryce Płd. Doszło też do odwilży w Wietnamie, Kambodży. Doszło do rozpadu państw od środka, m.in. w Afryce Subsaharyjskiej. W niektórych państwach konflikty się jednak rozmnożyły. Państwa takie jak USA i Europa Zachodnia zauważyły, że nie mogą się zamknąć na problemy państw Trzeciego Świata. Pojawiły się problemy migracji właśnie do tych państw, wzrost zagrożenia terroryzmem itd.
5) . Marginalizacja państw i całych regionów
