Renaissance Flashcards
Thomas van Aquino
De Italiaanse filosoof en theoloog Thomas van Aquino (ca.1225-1274) is na Augustinus van Hippo (354-430) de invloedrijkste denker uit de katholieke theologiegeschiedenis. Zijn gedachtegoed had in de Middeleeuwen beperkte invloed, maar vanaf de zestiende eeuw stempelde Aquino’s denken het katholicisme. Belangrijk was dat hij een synthese tot stand bracht tussen de filosofie van Aristoteles en het christendom.
Thomas van Aquino ging als empirist uit van de zintuiglijk waarneembare wereld: de schepping is wel zichtbaar, maar God niet. God is immaterieel en dus is over hem geen directe kennis verkrijgbaar. Thomas van Aquino meende het bestaan van God te kunnen bewijzen via het denken van Aristoteles. Centraal hier staat dat alles een oorzaak heeft, zoals de oerknal, en die oorzaak moet wel God zijn.
Thomas van Aquino’s hoofdwerk was Summa Theologiae (ca.1273).
Thomas van Aquino - kritiek andere filosofen
Een keur aan filosofen – onder wie David Hume (1711-1776), Immanuel Kant (1724-1804) en Bertrand Russell (1872-1970) – keerden zich later tegen de ‘godsbewijzen’ van Anselmus en Thomas van Aquino, door aan te tonen dat Aquino uitgaat van vooronderstellingen en cirkelredeneringen. Net als Anselmus veronderstelde Aquino in zijn argumentatie reeds datgene wat hij wilde aantonen. Zie bij beiden bijvoorbeeld stap 1 in hun denkproces – die er beide al vanuit gaan dat God bestaat, terwijl dat nu net het punt is dat beide filosofen graag willen bewijzen.
Scholastiek
Scholastiek is de middeleeuwse filosofie met een sterk metafysisch karakter die in de 11e eeuw als onderwijsmethode tot ontwikkeling kwam in de stedelijke scholen en verder uitgebouwd werd in de 12e en 13e eeuw aan de universiteiten.
Net als de methodiek van het onderricht aan de middeleeuwse kloosterscholen wilde de scholastiek God vinden door middel van de wetenschap. De scholastieke theologie werd mettertijd een zelfstandige wetenschap die steeds meer betekenis ging toekennen aan rationele processen van het denken. De kloostercultuur daarentegen bleef bij haar meer mystiek georiënteerde methode.
Humanisme ontstaan
De Renaissance staat bekend als een periode in de cultuurgeschiedenis van Europa, die duurde van grofweg de veertiende eeuw tot de zestiende eeuw. Op allerlei terreinen – zoals de literatuur, muziek, architectuur en schilderkunst – vond, globaal tussen 1350 en 1620, een sterke oriëntatie plaats op de klassieke oudheid. Verder kenmerkte de Renaissance zich door een focus op de mens als individueel en uniek wezen: het humanisme. Renaissancisten noemden zich dan ook humanistae (humanisten).
Humanisme leer
De individuele mens en zijn lichamelijke schoonheid kwamen centraal kwamen te staan. Dit leerde men van de Klassieke Tijd (denk aan het Griekse schoonheidsideaal in de beeldhouwkunst). Tegelijk verdween religie meer naar de achtergrond. Niet voor niets bloeide immers het humanisme, waarin het begrip ‘mens’ al opgesloten zit.
Hierbij greep men vooral terug op het humanitas-ideaal van Cicero: de vorming van de mens en het menselijke, het leren mens te worden. Cicero hechtte ook veel belang aan studie. Een kamer zonder boeken vergeleek hij eens met een lichaam zonder ziel, aldus een Cicero-citaat.
Erasmus
“Het is de hoogste wijsheid soms een dwaas te spelen.”
“De dieren die het minst op de mens lijken, zijn het gelukkigst.”
Desiderius Erasmus is filosoof en een van de belangrijkste humanisten van de Renaissance. Hij breekt met de ernst die zo kenmerkend is voor de Middeleeuwen en bepleit een levenshouding zonder dogma’s: niets is namelijk zeker in het leven, en dat ontkennen is ijdelheid en hoogmoed. In zijn klassieker Lof der zotheid neemt hij priesters, pausen en geleerden van zijn tijd op de hak. Het boekje maakt hem zo populair dat hij als eerste schrijver in Europa kan leven van de pen.
Erasmus overlijdt op 70-jarige leeftijd in Bazel. Laatste woorden: ‘Lieve God.’
Erasmus - Kritiek op kerk
Omdat volgens Erasmus de gangbare Latijnse bijbelvertaling (de Vulgaat) vol fouten zit, brengt hij een nieuwe, tweetalige bijbel uit, zodat mensen zelf de vertaling kunnen controleren. Ook schrijft hij een vernietigend boek over Paus Julius II, de oorlogspaus die met legers steden binnentrok.
Erasmus’ kritiek op de katholieke kerk maakt de weg vrij voor de Reformatie. Toch doet hij zijn best om een kerkscheuring te voorkomen. Met Luther raakt hij in een stevige discussie over de vrije wil. Luther meent dat de menselijke wil een slaaf is van de zonde, totdat God ons redt; volgens Erasmus is de mens in staat een eigen keuze te maken voor het goede.
Lof der zotheid
Lof der Zotheid (Latijn: Laus stultitiae, Oudgrieks: Morias enkomion) is een satirisch werk van de Nederlandse humanist Desiderius Erasmus uit 1509. In het boek houdt de godin Zotheid een lofrede op zichzelf en prijst haar algemene weldaden. Dankzij haar worden de zotten vrolijk en gelukkig; de wijzen zijn somber en ongelukkig.
Tevens had Erasmus de zotskap aangetrokken om kritiek te spuien op een aantal milieus die hij goed kende: theologen, geestelijken, vorsten en de Rooms-katholieke Kerk. Hij verdedigde de vrome christelijke levenswijze die een zekere verwantschap vertoonde met de zotheid. Later grepen de protestanten terug naar de argumenten van Erasmus om de Reformatie te rechtvaardigen.
In zijn satirische Lof der Zotheid laat Desiderius Erasmus de Dwaasheid van alles prijzen wat niet prijzenswaardig is. Deze paradoxale lofrede is uniek omdat de lezer voortdurend op het verkeerde been wordt gezet: moet hij alles serieus nemen of is alles ironie? Geen klassieker uit de wereldliteratuur heeft zo veel generaties aan het denken gezet en geleerd met open blik en gezond verstand de wereld te bezien.
Maarten Luther - Reformatie
De Duitse theoloog en protestant Maarten Luther behoort tot de belangrijkste figuren uit de kerkgeschiedenis. Hij was dé leidende persoonlijkheid van de Reformatie in het Duitse Rijk.
Maarten Luther is niet te spreken over het aflaatsysteem dat de katholieke kerk heeft ingesteld. Gelovigen kunnen door een geld bedrag aan de kerk te betalen vergeven worden van hun zonden. De katholieke kerk gebruikt de opbrengsten onder meer om de bouw van de Sint Pieter in Rome mee te betalen. Het systeem druist in tegen Luthers overtuiging dat God zonden vergeeft na getoond berouw en niet na het betalen van geld.
Op 31 oktober 1517 doet Luther iets met zijn ongenoegen. Hij schrijft 95 stellingen waarin hij de wantoestanden aan de kaak stelt. Deze daad wordt gezien als het begin van de reformatie. In deze reformatie kwam de klemtoon van het geloof veel meer te liggen op de bijbel en werd het gezag van bijvoorbeeld de paus en de kerk minder. De stellingen van Luther worden wijd verspreid. De komst van de drukpers maakt dit mogelijk.
Luthers kritiek op het aflaatsysteem valt bij de kerk niet in goede aarde. In 1521 wordt hij in de ban gedaan. Enkele jaren eerder werd de monnik door kardinaal-legaat Th. Cajetanus de Vio in Augsburg verhoord. Tijdens dit verhoor weigert Luther zijn stellingen te herroepen. Keizer Karel V doet hem ook in de rijksban.
