Przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych: przestępczość rzeczywista, ujawniona, ciemna liczba Flashcards
Przestępczość rzeczywista
- zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa) w danym okresie czasu, na danym terenie
- czyny naruszające porządek prawa karnego materialnego
Pojęcie czynu zabronionego pod groźbą kary
nie tylko przestępstwa lecz np. także wykroczenia —> osobna kategoria —> osobna statystyka przestępstw i wykroczeń
wykroczenia mają znamiona przestępstwa (gdzie)
prawo holenderskie
Przestępczość ujawniona (zarejestrowana)
zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa)
a) wiadomość o przestępstwach dotarła do organów ścigania
b) uznanie zdarzeń za przestępstwa i zarejestrowanie ich jako przestępstwa
Przestępczość nieujawniona (ciemna liczba przestępstw)
dark figure/dark number
zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa)
a) wiadomość nie dotarła do organów ścigania lub dotarła i nie zostały one przez nie jako przestępstwa zarejestrowane
Przestępczość rzeczywista =
Przestępczość ujawniona + Przestępczość nieujawniona (Ciemna liczba)
Relacja pomiędzy przestępczością ujawnioną i nieujawnioną
zależy od wagi przestępstwa—> im poważniejsze przestępstwo tym mniejsze rozmiary ciemnej liczby
a) Hipoteza A —> czyny stanowiące przestępstwo zaliczają się w przeważającej części do przestępczości ujawnionej -np. zabójstwo
b) Hipoteza B —> połowa czynów stanowiących przestępstwo stanowi przestępczość ujawnioną, a druga połowa nieujawnioną
c) Hipoteza C —> czyny stanowiące przestępstwo zaliczają się w przeważającej części do przestępczości nieujawnionej -np. kradzież
Problem z niemożliwością zakwalifikowania niektórych zdarzeń
do zabójstwa (zaginięcie)
Efekt lejka
selekcja przyjmowanych zgłoszeń przez policję (podejście realistyczne co do szans złapania sprawcy)
przestępstwa wykryte (przestępczość wykryta)
liczba przestępców („ujawnieni” przestępcy)
Przestępstwo niewykryte
niewykrycie sprawcy
stopień zakłócenia porządku prawnego przez przestępczość
przestępczość ujawniona
stopień kryminalizacji społeczeństwa
przestępczość wykryta
jaki odsetek społeczeństwa jest zaangażowany w popełnianie przestępstw
Relacja pomiędzy przestępczością ujawnioną i wykrytą
a) sytuacja optymalna - wykrywalność 100%
- ujawnienie przestępstwa jest równoznaczne z wykryciem sprawcy -np. jazda samochodem w stanie nietrzeźwości, posiadanie narkotyków
b) sytuacja optymistyczna - 50% < wykrywalność < 100%
c) sytuacja pesymistyczna - wykrywalność < 50%
fałszowanie współczynnika wykrywalności
PRL
raptowny spadek wykrywalności
1990
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej
a) czynniki o charakterze normatywnym (co prawo karne uznaje za przestępstwo)
b) czynniki wpływające na gotowość obywatela do meldowania o fakcie pokrzywdzenia
c) czynniki wpływające na praktykę przyjmowania przez policję zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa oraz ich rejestrowanie
d) czynniki związane z polityką ścigania i strategiami działań policyjnych
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej - czynniki o charakterze normatywnym (co prawo karne uznaje za przestępstwo)
- zakres kryminalizacji i penalizacji
- rozszerzanie lub zawężanie pojęć przestępstwa
- dekryminalizacja/kryminalizacja—> wpływ na rozmiary przestępczości
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej - czynniki wpływające na gotowość obywatela do meldowania o fakcie pokrzywdzenia
- stosunek do czynu (np. kradzież małej ilości pieniędzy)
- stosunek do sprawcy (np. pokrewieństwo, groźba)
- stosunek do organów ścigania (negatywny stosunek do policji)
- postawienie ofiary w niekorzystnej sytuacji moralnej, piętno w społeczeństwie lokalnym -im mniejsza gotowość społeczeństwa do meldowania władzom o fakcie pokrzywdzenia tym większe rozmiary ciemnej liczby i mniejsza przestępczość ujawniona
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej - czynniki wpływające na praktykę przyjmowania przez policję zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa oraz ich rejestrowanie
- większa chęć przyjmowania zgłoszeń od świadków przestępstw
- realistyczne podejście policji do możliwości wykrycia sprawcy—> umorzenie sprawy z racji braku wykrycia sprawcy = obniżenie współczynnika wykrywalności
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej - czynniki związane z polityką ścigania i strategiami działań policyjnych
1) reaktywna strategia przyjmowania zgłoszeń —> czekanie na przyjście ofiary
2) proaktywna strategia działania policyjnego —> typ przestępstw, w których ofiara nie zgłosi się na policję
- akcje policyjne np. art. 178a—> jazda po pijanemu
- prowokacja polityczna, inwigilacja
- przestępstwa bez ofiar—> brak wyraźnego pokrzywdzonego, brak interesu ofiary
Pojęcie mechanizmów selekcji
a) proces karny to poniekąd proces „odpadania”, selekcjonowania, eliminowania spraw na kolejnych etapach postępowania na skutek podejmowania decyzji selekcjonujących -redukcja liczby spraw, którymi na każdym kolejnym etapie postępowania organy ścigania się zajmują—> umarzanie spraw
b) w konsekwencji na skutek działania mechanizmów selekcji liczba przestępstw, przestępców i spraw rejestrowanych przez statystyki na kolejnych etapach postępowania karnego ulega sukcesywnemu zmniejszaniu
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - przestępstwa zameldowane
2 780 000 = 100 %
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - aresztowania
26,2 %
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - oskarżenia
6,4 %
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - skazania
5,8 %
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - uwięzieni
63 000 = 2,3 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - liczba wszczętych postępowań
1 235 239
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba przestępstw stwierdzonych
1 379 962 = 100 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba przestępstw wykrytych
59, 2 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba podejrzanych
43,1 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba oskarżonych
38,5 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba skazanych
36,5 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba skazanych na karę bezwzględnego pozbawienia wolności
42 969 = 3,1 %
Mechanizmy selekcji
a) formalne—> ustawowe kryteria selekcji
b) nieformalne—> pozaustawowe kryteria selekcji - funkcjonują w każdym wymiarze sprawiedliwości
falandyzacja prawa
poruszanie się na granicy prawa
zasada legalizmu ścigania
jeżeli popełniono przestępstwo to należy wnieść akt oskarżenia —> Polska, Niemcy, Austria
zasada oportunizmu ścigania
organy ścigania mogą rozważyć czy mimo naruszenia przepisów prawa karnego wnoszenie aktu oskarżenia do sądu jest racjonalne, zgodne z celem społecznym —> Anglia
podstawowe aspekty ilościowe przestępczości ujawnionej (dotyczące zdarzeń przestępstw)
- Rozmiar przestępczości
- Nasilenie przestępczości
- Dynamika przestępczości
- Struktura przestępczości
Rozmiar przestępczości
a) wskaźnik rozmiaru przestępczości
b) statyczne
Nasilenie przestępczości
a) podzielenie liczby zdarzeń stanowiących przestępstwa przez określoną stałą związaną z liczbą mieszkańców na danym terenie
- liczba ludności podlega zmianie
- mimo zwiększenia rozmiarów przestępczości, nasilenie pozostać może takie samo
b) statyczne
Dynamika przestępczości
a) wskaźnik dynamiki przestępczości
b) stwierdzenie czy przestępczość rośnie, maleje czy pozostaje na tym samym poziomie w określonym przedziale czasowym
c) odsetek, który ilustruje jak przestępczość się zmieniła
Struktura przestępczości
a) udział danego przestępstwa, danej grupy przestępstw w ogólnej liczbie przestępstw
b) szeroki katalog przestępstw
c) jaki odsetek stanowią np. przestępstwa przeciwko mieniu, gospodarcze
d) kwestia kategoryzacji przestępstw wg kryteriów kryminologicznych np. czemu gwałt jest przestępstwem z użyciem przemocy, a nie przeciwko wolności
e) czyny/zdarzenia—> sprawcy
Podstawowe mierniki dotyczące przestępstw (czynów)
a) liczba przestępstw
b) współczynnik nasilenia przestępczości
c) liczba skazań
- wskaźnik dynamiki skazań
- struktura skazań
d) współczynnik skazań na 10 tys. ludności w wieku odpowiedzialności karnej
e) współczynnik skazań na 10 tys. ludności w danej grupie wiekowej
Podstawowe mierniki dotyczące sprawców przestępstw
a) liczba podejrzanych
b) współczynnik podejrzanych na 100 tys. ludności
c) współczynnik podejrzanych na 100 tys. ludności w danej grupie wiekowej - analiza związków przestępczości ze strukturą demograficzną społeczeństwa
d) liczba skazanych
e) współczynnik skazań na 10 tys. ludności w wieku odpowiedzialności karnej
f) współczynnik skazań na 10 tys. ludności w danej grupie wiekowej
Główne rodzaje statystyk przestępczości
a) policyjna
b) prokuratorska
c) sądowa
d) penitencjarna
możliwość wystąpienia negatywnej przesłanki procesowej
umorzenie sprawy ze względu np. na immunitet (przestępstwo zarejestrowane jako stwierdzone)
Miary oparte o statystykę policyjną
a) współczynnik przestępczości
b) współczynnik wykrywalności—> bardzo ważny w Polsce - stosunek procentowy liczby spraw, w których sprawcę ujawniono w stosunku do liczby przestępstw stwierdzonych
c) wskaźnik dynamiki
najbliższe przestępczości rzeczywistej
Dane statystyk policyjnych
- dane uzyskane w kolejnych etapach zniekształcane są przez mechanizmy selekcji
Statystyka policyjna —> jednostki obliczeniowe
a) postępowanie przygotowawcze
b) przestępstwo stwierdzone
c) liczba podejrzanych
Statystyka sądowa —> jednostki obliczeniowe
a) sprawa—> rejestrowane pod określonymi sygnaturami
b) osądzenie osoby (uniewinnienie jest także osądzeniem)
c) skazanie osoby (skazanie może mieć charakter prawomocny lub nieprawomocny)
Statystyka sądowa jako źródło informacji o polityce karnej
a) skazanie na karę bezwzględnego pozbawienia wolności
b) skazanie na karę pozbawienia wolności z warunkiem zawieszenia wykonania
c) skazanie na karę ograniczenia wolności
d) skazanie na karę grzywny
e) orzeczone środki karne i inne środki
Populacja więzienna
a) liczba osób przebywających w zakładach karnych (pozbawionych wolności)
b) aspekt statyczny (ile osób siedzi w takim, a takim dniu)
c) aspekt dynamiczny (wejścia do populacji więziennej i zwolnienia z zakładów karnych)
- długoterminowe kary pozbawienia wolności—> mały ruch w zakładach karnych
- krótkoterminowe kary pozbawienia wolności—> duży ruch w zakładach karnych
jeden z najwyższych współczynników prizonizacji w Europie
Polska
Jednostki obliczeniowe - statystyka penitencjarna
a) osoba skazana
b) osoba tymczasowo aresztowana—> środek zapobiegawczy (stosunkowo niski odsetek jeśli chodzi o porównanie na arenie europejskiej)
c) osoba ukarana (w przypadku wykroczeń)
Miary oparte o statystykę penitencjarną
a) współczynnik prizonizacji (liczba osób pozbawionych wolności przypadających na 100 tys. mieszkańców)
b) wskaźnik zaludnienia (przeludnienia)
podstawowy ilościowy instrument oceny punitywności wymiaru sprawiedliwości w Europie
współczynnik prizonizacji
częstotliwość i intensywność posługiwania się najsurowszą sankcją karną pozbawienia wolności
- najwyższe współczynniki—> USA, Rosja, Chiny
- Polska ma średnią 220 na 100 tys.—> dwukrotne przekroczenie średniej europejskiej (tylko kraje bałtyckie mają wyższą średnią)
wskaźnik zaludnienia (przeludnienia) więzień
- Polska—> mniej więcej 100 % (łamanie norm unijnych)
przeludnienie statystyczne w zakładach karnych
w zakładach karnych siedzi więcej niż jest miejsc
przeludnienie penitencjarne
liczba osadzonych może być niższa niż 100 %, ale przekracza 80/90 % miejsc, brak możliwości strategicznego rozmieszczania określonych więźniów (np. palący nie z niepalącymi)
statystyka policyjna nie obejmuje
wykroczeń
Inna gotowość do przyjmowania i rejestrowania zgłoszeń—> PRL i lata 90-te
niska gotowość do zgłoszenia pokrzywdzenia—> osoby obawiały się zgłosić pokrzywdzenie policji
Przestępczość zarejestrowana w PRL
wyraźnie niższa niż powinna być (wysoka ciemna liczba)
wyż demograficzny PL
1996/1997
pojawienie się większej ilości mężczyzn w młodym wieku —> znaczny wzrost przestępczości
spadek przestępczości PL
2005
przekroczenie 25 roku życia przez znaczną liczbę mężczyzn
Wpływ zmian zakresu kryminalizacji na statystyki
a) 2000—> przekwalifikowanie prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu z wykroczenia na występek—> rejestracja jako przestępstwo
b) 2000—> posiadanie narkotyków stało się przestępstwem
zabójstwo
przygotowanie, usiłowanie, dokonanie (przestępstwo usiłowania zabójstwa nie jest różnicowane i jest rejestrowane jako zabójstwo)
rozbój
kradzież z użyciem przemocy
1998/99—> zmiana ustawodawcza kradzieży
szczególnie zuchwałej (np. kieszonkowa)—> zakwalifikowanie przestępstwa jako rozbój lub kradzież—> wzrost w statystykach
jedyny rodzaj przestępstwa, które zachowywało się niezależnie od wszystkich „trzęsień” społecznych i politycznych
gwałt
Tryby ścigania
a) z oskarżenia publicznego—> prokurator
- z urzędu
- na wniosek (prokurator nie ma możliwości wszczęcia postępowania dopóki pokrzywdzony nie wniesie formalnego wniosku)
b) z oskarżenia prywatnego (wniesienie prywatnego aktu oskarżenia)
Gwałt od 2012 roku teoretycznie nie zależy już od wniesienia wniosku przez pokrzywdzonego
lecz ofiara musi wyrazić rzeczywistą chęć ścigania sprawcy (możliwość cofnięcia ścigania sprawcy)
Gwałty w 70 % są wykonane przez
osoby ofierze znane (np. koledzy, mężowie)
kradzież z włamaniem
- kompletnie inna dynamika niż u innych przestępstw -nieustanny spadek od 1990 r.
- gwałtowny wzrost pod koniec PRL
- kwestia działań prewencyjnych
trzon przestępczości w Polsce (problem ilościowy)
przestępczość przeciwko mieniu
drugie miejsce w piramidzie przestępczości
przestępstwa drogowe
Struktura przestępczości ujawnionej w Polsce - odwrotnie proporcjonalna zależność
im poważniejsze przestępstwo tym ich mniej w piramidzie przestępczości
niski odsetek w piramidzie przestępczości
przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (problem jakościowy—> godzenie w najbardziej wartościowe dobra prawne)
odwrócona piramida przestępczości
media (przestępstwa przeciw życiu i zdrowiu stanowią trzon przestępczości)
Przestępczość ujawniona w mieście i na wsi w Polsce
a) nierównomierność dystrybucji terytorialnej
b) koncentracja przestępczości w miejscach o wysokim współczynniku urbanizacji - zjawisko miejskie
c) dynamika przestępczości wiejskiej różni się od miejskiej
d) dane dotyczące miejsca popełnienia przestępstwa
- dużo przestępstw w miastach popełniane są przez osoby pochodzące ze wsi -duża anonimowość społeczna w miastach w przeciwieństwie do wsi -inny typ kontaktów międzyludzkich w miastach
Terytorialny rozkład przestępczości w Polsce
przesuwanie się przestępczości ze wschodu na zachód
najwyższy współczynnik przestępczości ujawnionej w
Europie
kraje skandynawskie i anglosaskie
niższy współczynnik przestępczości ujawnionej niż w krajach zachodnich
Europa Środkowo-Wschodnia i Wschodnia
rozbój—> najwyższy współczynnik w
krajach romańskiego kręgu systemu prawnego
Francja, Hiszpania, Portugalia
zabójstwo—> najwyższy współczynnik
w Estonii i na Litwie
włamania—> najwyższy współczynnik
Holandia, Dania, Anglia (najwyższy odsetek ludności zamieszkuje we własnych domach)
Przestępczość, jako przedmiot badań kryminologicznych—> metody badania ciemnej liczby przestępstw (przestępczość rzeczywista)
Eksperyment
Badania sondażowe
Eksperyment
a) metoda polega na zaaranżowaniu sytuacji stanowiącej przestępstwo albo mogącej potencjalnie prowadzić do przestępstwa i sprawdzenia czy wiadomość o tym dotarła do organów ścigania
b) obserwacja uczestnicząca, niedoważanie produktów w sklepach—> badania archiwalne
c) eksperymentu się raczej nie stosuje, gdyż bardzo trudno to zaaranżować
Metoda badań self-report (samoopis)
a) metoda prowadzi do uzyskiwania informacji od sprawców o przypadkach popełniania przestępstw, o których nie dowiedziały się organy ścigania
b) wypełnianie kwestionariusza przez respondenta (potencjalny sprawca)
c) pytanie respondenta czy popełnił jakieś przestępstwo i czy poniósł za to konsekwencje—> określenie ciemnej liczby
d) kluczową kwestią jest zapewnienie respondentom anonimowości
badania epidemiologiczne
badania dot. brania narkotyków i spożycia alkoholu
szkoła—> ankieta audytoryjna
- tanie
- w miarę reprezentatywne dla danej społeczności lokalnej
problem z ogólnopolskim badaniem losowej próby osób
- wysokie koszty
- anonimowe dotarcie do wszystkich osób
krakowskie badania self-report
1999
wniosek badań self-report
- zakwestionowanie pozytywistycznego stanowiska co do łamania prawa (tylko pewne abnormalne jednostki)
- przestępstwa zdarzają się większości ludzi—> drobne przestępstwa
- w większości wypadków wiadomość o złamaniu przestępstwa nie dociera do organu ścigania
- z części przestępstw się wyrasta
Badania wiktymizacyjne (victimization survey)
a) metoda prowadzi do uzyskiwania informacji od ofiar przestępstw o przypadkach pokrzywdzenia (wiktymizacji), a także o tym czy informacja na ten temat dotarła do organów ścigania
b) realizowanie badań poprzez kwestionariusz
c) bardziej rzetelne wyniki badań
- badania poprzez wywiad bezpośredni (większa wiarygodność)
- możliwość uzyskania ogólnokrajowej próby (stosowanie wywiadu telefonicznego)
- reprezentatywność grupy osób
telescoping
problem z przekręceniem daty przez ofiary—> zawyżanie odsetka wiktymizacji w okresie referencyjnym
równoprawne źródło informacji na temat zjawiska przestępczości obok statystyki policyjnej
sondaże wiktymizacyjne
National Crime Victimization Survey
badania wiktymizacyjne - USA (ogólne badania)
British Crime Survey
badania wiktymizacyjne - (od 1980 r.)—> Wlk. Brytania (ogólne badania)
International Crime and Victims Survey (ICVS)
a) międzynarodowe badania wiktymizacyjne realizowane od połowy lat 80. XX wieku
b) realizowane w wielu krajach Europy i innych kontynentów
c) nie zawsze są to jednak te same kraje, co utrudnia dokonywanie porównań, a przede wszystkim ustalania trendów czasowych badanych zjawisk (dynamiki)
d) problem różnego znaczenia pytań w różnych kręgach kulturowych
e) trudność z porównywaniem wyników badań, z racji różnego sposobu rejestracji przestępstw przez policję i ich katalogiem
ICVS Polska
od 1989 roku (Instytut Wymiaru Sprawiedliwości) -1989 Warszawa, 1992, 1996, 2000, 2004 (5013 respondentów)
Polskie badania wiktymizacyjne
a) Polskie Badanie Przestępczości (Instytut Wymiaru Sprawiedliwości)
b) 2007, 2008, 2009, 2011
c) ogólnopolska próba 17000 respondentów—> struktura przestępczości w każdym województwie
dynamika zjawiska wiktymizacji
od 92’ roku wskaźnik wiktymizacji maleje
dużo sprzeczności badań wiktymizacyjnych i statystyki policyjnej
- uwzględnienie wskaźnika zgłoszeń (przypadki wiktymizacji zgłaszane organom ścigania)
- to co dzieje się z przestępczością ujawnioną zależy nie tylko od przestępczości rzeczywistej lecz także od gotowości zgłaszania faktów wiktymizacji —> statystyki policyjne
Tendencja europejska/państwa uprzemysłowione - wiktymizacja
spadek
zaniżenie wskaźnika wiktymizacji rozbojów (inne rozumienie definicji rozboju)
USA/Norwegia
