Przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych: przestępczość rzeczywista, ujawniona, ciemna liczba Flashcards
Przestępczość rzeczywista
- zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa) w danym okresie czasu, na danym terenie
- czyny naruszające porządek prawa karnego materialnego
Pojęcie czynu zabronionego pod groźbą kary
nie tylko przestępstwa lecz np. także wykroczenia —> osobna kategoria —> osobna statystyka przestępstw i wykroczeń
wykroczenia mają znamiona przestępstwa (gdzie)
prawo holenderskie
Przestępczość ujawniona (zarejestrowana)
zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa)
a) wiadomość o przestępstwach dotarła do organów ścigania
b) uznanie zdarzeń za przestępstwa i zarejestrowanie ich jako przestępstwa
Przestępczość nieujawniona (ciemna liczba przestępstw)
dark figure/dark number
zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa)
a) wiadomość nie dotarła do organów ścigania lub dotarła i nie zostały one przez nie jako przestępstwa zarejestrowane
Przestępczość rzeczywista =
Przestępczość ujawniona + Przestępczość nieujawniona (Ciemna liczba)
Relacja pomiędzy przestępczością ujawnioną i nieujawnioną
zależy od wagi przestępstwa—> im poważniejsze przestępstwo tym mniejsze rozmiary ciemnej liczby
a) Hipoteza A —> czyny stanowiące przestępstwo zaliczają się w przeważającej części do przestępczości ujawnionej -np. zabójstwo
b) Hipoteza B —> połowa czynów stanowiących przestępstwo stanowi przestępczość ujawnioną, a druga połowa nieujawnioną
c) Hipoteza C —> czyny stanowiące przestępstwo zaliczają się w przeważającej części do przestępczości nieujawnionej -np. kradzież
Problem z niemożliwością zakwalifikowania niektórych zdarzeń
do zabójstwa (zaginięcie)
Efekt lejka
selekcja przyjmowanych zgłoszeń przez policję (podejście realistyczne co do szans złapania sprawcy)
przestępstwa wykryte (przestępczość wykryta)
liczba przestępców („ujawnieni” przestępcy)
Przestępstwo niewykryte
niewykrycie sprawcy
stopień zakłócenia porządku prawnego przez przestępczość
przestępczość ujawniona
stopień kryminalizacji społeczeństwa
przestępczość wykryta
jaki odsetek społeczeństwa jest zaangażowany w popełnianie przestępstw
Relacja pomiędzy przestępczością ujawnioną i wykrytą
a) sytuacja optymalna - wykrywalność 100%
- ujawnienie przestępstwa jest równoznaczne z wykryciem sprawcy -np. jazda samochodem w stanie nietrzeźwości, posiadanie narkotyków
b) sytuacja optymistyczna - 50% < wykrywalność < 100%
c) sytuacja pesymistyczna - wykrywalność < 50%
fałszowanie współczynnika wykrywalności
PRL
raptowny spadek wykrywalności
1990
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej
a) czynniki o charakterze normatywnym (co prawo karne uznaje za przestępstwo)
b) czynniki wpływające na gotowość obywatela do meldowania o fakcie pokrzywdzenia
c) czynniki wpływające na praktykę przyjmowania przez policję zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa oraz ich rejestrowanie
d) czynniki związane z polityką ścigania i strategiami działań policyjnych
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej - czynniki o charakterze normatywnym (co prawo karne uznaje za przestępstwo)
- zakres kryminalizacji i penalizacji
- rozszerzanie lub zawężanie pojęć przestępstwa
- dekryminalizacja/kryminalizacja—> wpływ na rozmiary przestępczości
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej - czynniki wpływające na gotowość obywatela do meldowania o fakcie pokrzywdzenia
- stosunek do czynu (np. kradzież małej ilości pieniędzy)
- stosunek do sprawcy (np. pokrewieństwo, groźba)
- stosunek do organów ścigania (negatywny stosunek do policji)
- postawienie ofiary w niekorzystnej sytuacji moralnej, piętno w społeczeństwie lokalnym -im mniejsza gotowość społeczeństwa do meldowania władzom o fakcie pokrzywdzenia tym większe rozmiary ciemnej liczby i mniejsza przestępczość ujawniona
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej - czynniki wpływające na praktykę przyjmowania przez policję zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa oraz ich rejestrowanie
- większa chęć przyjmowania zgłoszeń od świadków przestępstw
- realistyczne podejście policji do możliwości wykrycia sprawcy—> umorzenie sprawy z racji braku wykrycia sprawcy = obniżenie współczynnika wykrywalności
Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej - czynniki związane z polityką ścigania i strategiami działań policyjnych
1) reaktywna strategia przyjmowania zgłoszeń —> czekanie na przyjście ofiary
2) proaktywna strategia działania policyjnego —> typ przestępstw, w których ofiara nie zgłosi się na policję
- akcje policyjne np. art. 178a—> jazda po pijanemu
- prowokacja polityczna, inwigilacja
- przestępstwa bez ofiar—> brak wyraźnego pokrzywdzonego, brak interesu ofiary
Pojęcie mechanizmów selekcji
a) proces karny to poniekąd proces „odpadania”, selekcjonowania, eliminowania spraw na kolejnych etapach postępowania na skutek podejmowania decyzji selekcjonujących -redukcja liczby spraw, którymi na każdym kolejnym etapie postępowania organy ścigania się zajmują—> umarzanie spraw
b) w konsekwencji na skutek działania mechanizmów selekcji liczba przestępstw, przestępców i spraw rejestrowanych przez statystyki na kolejnych etapach postępowania karnego ulega sukcesywnemu zmniejszaniu
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - przestępstwa zameldowane
2 780 000 = 100 %
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - aresztowania
26,2 %
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - oskarżenia
6,4 %
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - skazania
5,8 %
Mechanizmy selekcji w amerykańskim procesie karnym (1967) - uwięzieni
63 000 = 2,3 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - liczba wszczętych postępowań
1 235 239
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba przestępstw stwierdzonych
1 379 962 = 100 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba przestępstw wykrytych
59, 2 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba podejrzanych
43,1 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba oskarżonych
38,5 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba skazanych
36,5 %
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym (2005) - Liczba skazanych na karę bezwzględnego pozbawienia wolności
42 969 = 3,1 %
Mechanizmy selekcji
a) formalne—> ustawowe kryteria selekcji
b) nieformalne—> pozaustawowe kryteria selekcji - funkcjonują w każdym wymiarze sprawiedliwości
falandyzacja prawa
poruszanie się na granicy prawa
zasada legalizmu ścigania
jeżeli popełniono przestępstwo to należy wnieść akt oskarżenia —> Polska, Niemcy, Austria
zasada oportunizmu ścigania
organy ścigania mogą rozważyć czy mimo naruszenia przepisów prawa karnego wnoszenie aktu oskarżenia do sądu jest racjonalne, zgodne z celem społecznym —> Anglia
podstawowe aspekty ilościowe przestępczości ujawnionej (dotyczące zdarzeń przestępstw)
- Rozmiar przestępczości
- Nasilenie przestępczości
- Dynamika przestępczości
- Struktura przestępczości
Rozmiar przestępczości
a) wskaźnik rozmiaru przestępczości
b) statyczne
Nasilenie przestępczości
a) podzielenie liczby zdarzeń stanowiących przestępstwa przez określoną stałą związaną z liczbą mieszkańców na danym terenie
- liczba ludności podlega zmianie
- mimo zwiększenia rozmiarów przestępczości, nasilenie pozostać może takie samo
b) statyczne
Dynamika przestępczości
a) wskaźnik dynamiki przestępczości
b) stwierdzenie czy przestępczość rośnie, maleje czy pozostaje na tym samym poziomie w określonym przedziale czasowym
c) odsetek, który ilustruje jak przestępczość się zmieniła