Malarstwo niemieckie XV i XVI wieku Flashcards
Najwybitniejszym malarzem renesansu na północ od Alp był Albrecht Dürer
(1471–1528).
Artysta pochodził z Norymbergi. Bardzo duży wpływ na jego twórczość
miały podróże do Wenecji, gdzie miał okazję skonfrontować się z malarstwem włoskiego
renesansu. Dürer łączył wpływy włoskie – znajomość perspektywy linearnej i tradycji
antycznej – z realizmem i precyzją malowania detali, których źródła tkwią w malarstwie
północnej Europy. Stosował szeroką gamę barwną, a nasycone barwy, szczególnie
czerwień i błękit, często kontrastował temperaturowo. Głębię swych obrazów budował
perspektywą linearną i powietrzną, a także wyrazistym i konsekwentnym modelunkiem
światłocieniowym. Motyw główny w jego obrazach umieszczony jest zawsze centralnie,
na pierwszym planie i wyraźnie odcina się od tła, które w obrazach Dürera wypełniają
pejzaże lub neutralna czerń. Tworzył on przede wszystkim obrazy olejne na desce i staranne studia akwarelowe – przedstawienia floralne i animalistyczne, np. Zając, ale
pozostawił po sobie także rysunki węglem (np. portret matki). Wykonał też
kilka autoportretów malarskich i rysunkowych. Do najważniejszych należą
Autoportret w rękawiczkach i Autoportret
w szubie. Jawi się w nich już nie jako rzemieślnik, ale arystokrata pędzla o statusie równym artystom włoskim tego czasu. Dürer pisał też traktaty teoretyczne,
głównie poświęcone sposobom obliczania
idealnych proporcji.
Albrecht Dürer Zając
Dzieło zostało namalowane w roku 1502 farbami
akwarelowymi i gwaszem na papierze o wymiarach
23 x 25 cm. Zając, widoczny lekko z góry, został ukazany
z wręcz fotograficzną precyzją. Malarz bardzo
pieczołowicie oddał zróżnicowaną długość i umaszczenie
sierści zwierzątka. Zainteresowanie światem fauny
i flory było typowe dla artystów renesansu. Dürer swoje
akwarele traktował często jako studia przygotowawcze
do obrazów olejnych. Opatrzenie tej pracy sygnaturą
i datą może jednak wskazywać na to, że dla artysty
nie była ona studium, ale finalną formą dzieła. Obraz
przechowywany jest w galerii Albertina w Wiedniu
Albrecht Dürer, Ołtarz Paumgartnerów
powstał na zlecenie przedstawicieli bogatej rodziny kupców norymberskich. W części centralnej przedstawia Boże Narodzenie w formule Adoracji
Dzieciątka. Po bokach, w myśl średniowiecznej zasady hierarchizacji, ukazano pomniejszone postacie fundatorów i ich rodzinę. Scena rozgrywa się w scenerii architektonicznej,
która w środkowej części otwiera się na pejzaż. W obrazie obok tendencji do wnikliwego
studiowania detalu widoczne są starania artysty, by wszystkie elementy malowanej rzeczywistości podporządkować prawom perspektywy linearnej oraz konsekwentnie stosować
modelunek światłocieniowy
Albrecht Dürer, Adam i Ewa
dowodzą fascynacji artysty rzeźbą antyczną. Źródłem
inspiracji dla idealizowanych ciał biblijnych bohaterów były posągi Apolla Belwederskiego
i Wenus Medycejskiej, które malarz mógł oglądać podczas podróży do Włoch.
Albrecht Dürer Pokłon Trzech Króli
Obraz został namalowany w 1504 roku
farbami olejnymi na desce
o wymiarach 114 x 99 cm. Powstał
najprawdopodobniej na zamówienie
elektora saskiego Fryderyka III
Mądrego. W dziele są wyraźnie
widoczne wpływy włoskie, np. we
wkomponowaniu sceny głównej
w trójkąt i eksponowaniu motywu
ruin. Z kolei drobiazgowość,
z jaką oddane zostały poszczególne
kamienie, a nawet rośliny
w szczelinach między nimi,
ma genezę niderlandzką. Dürer,
by stworzyć iluzję głębi, posłużył
się perspektywą linearną, dzieląc
przestrzeń na mniejsze, wyraźnie
wyodrębnione fragmenty. Postać
jednego z monarchów to autoportret
artysty. Dzieło znajduje się w Galerii
Uffizi we Florencji we Włoszech.
Albrecht Dürer Czterej święci
Obrazy zostały namalowane farbami olejnymi na
deskach o wymiarach 76 x 215 cm. Przedstawiają
postacie Jana Ewangelisty i Piotra (lewe
skrzydło) oraz Pawła i Marka (prawe skrzydło).
Święci zostali ukazani jako personifikacje
czterech temperamentów: sangwinicznego,
flegmatycznego, melancholicznego
i cholerycznego. Plastyczność figur została
podkreślona wyrazistym modelunkiem
światłocieniowym i ciemnym, neutralnym
tłem. Obrazy stanowią świadectwo przemian
religijnych w XVI-wiecznej Norymberdze.
Pierwotnie tablice były zaplanowane jako część
Sacra Conversazione, czyli przedstawienia Matki
Boskiej w otoczeniu świętych, jednak Dürer
– po poparciu przez władze miasta idei Marcina
Lutra – zdecydował się nie malować kwatery
centralnej, ponieważ kult maryjny był odrzucany
przez protestantów. Postanowił za to wyraźnie
podkreślić rolę osobistej lektury Pisma Świętego
w językach narodowych – święci trzymają księgi,
a u dołu obrazów malarz zamieścił wersety z Biblii przetłumaczonej przez Lutra
na niemiecki. Dzieła znajdują się w Starej
Pinakotece w Monachium w Niemczech
Dürer był świadomy swojego talentu.
Jako jeden z pierwszych artystów czę-
sto sygnował swoje prace.
Znakiem rozpoznawczym jego dzieł są litery A i D,
z których druga wpisana jest w świat-
ło pierwszej.
Albrecht Dürer Autoportret w rękawiczkach
Obraz został namalowany w 1498 roku
farbami olejnymi na desce o wymiarach
41 x 52 cm. Artysta przedstawił się w nim
w kosztownym, niezwykle wyszukanym
biało-czarnym stroju, aby stworzyć
wrażenie, że należy do wyższej klasy
społecznej. Motyw otwartego okna w tle,
za którym rozciąga się odległy górski pejzaż,
został zaczerpnięty ze sztuki włoskiej. Dzieło
znajduje się w Muzeum Prado w Madrycie
Jednym z najważniejszych portrecistów renesansu był pochodzący z Augsburga
Hans Holbein Młodszy.
Artysta początkowo tworzył w Bazylei, gdzie zaprzyjaźnił się
z Erazmem z Rotterdamu. W tym okresie oprócz portretów malował także sceny religijne,
m.in. realistyczne, przejmujące przedstawienie Chrystus w grobie. Malarz zaakcentował
w nim ludzką naturę Chrystusa, którego ciało zdradza już oznaki rozkładu. Od 1528 roku
Holbein przebywał w Londynie, gdzie otoczył go swym mecenatem Henryk VIII. Artysta
wykonał tam liczne portrety króla, jego żon i dworzan. Do najsłynniejszych dzieł Holbeina
należy obraz Ambasadorowie przedstawiający posłów francuskich na dworze Henryka VIII
Jeana Dinteville’a i Georges’a de Selve. Mieli oni namówić króla, by nie zrywał związków
z Kościołem katolickim. Malarz zastosował w nim zabieg anamorfozy. Obrazy Holbeina cechują się też drobiazgową precyzją bliską mistrzom
niderlandzkim XV stulecia. Artysta wiernie ukazuje detale stroju malowanych postaci
i towarzyszących im akcesoriów oraz oddaje fakturę różnorodnych materiałów. Jego uwaga
jest skupiona na pierwszym planie, postacie ukazane są w ciasnych pomieszczeniach lub
na neutralnym, chłodnym tle, a ich twarze nie wyrażają emocji.
zabieg anamorfozy
celowe przekształcenie namalowanego przedmiotu tak, by był on czytelny, tylko gdy jest widziany pod
określonym kątem
Hans Holbein Młodszy
Ambasadorowie
Obraz namalowany w 1533 roku
farbami olejnymi na desce
o wymiarach 2,10 x 2,07 m
przedstawia ujętych en pied,
czyli w całości, młodych posłów
francuskich. Przedmioty
przedstawione na obrazie,
podobnie jak u malarzy
niderlandzkich, mają ukryte
znaczenia. Za kotarą jest
krucyfiks nawiązujący zarówno
do celu misji ambasadorów,
jak i do daty powstania obrazu,
ukończonego w Wielki Piątek
1500 lat po śmierci Chrystusa.
Na obrazie widoczne są też
liczne odniesienia do podziału
w Kościele. Na półce między
ambasadorami leży lutnia
z pękniętą struną, wiązka
fletów, w której zabrakło
jednego, oraz dwie księgi:
podręcznik arytmetyki otwarty
na rozdziale o dzieleniu i zbiór
hymnów o Duchu Świętym
odnoszących się do idei
jedności. Globusy pokazujące
niebo i ziemię przywołują dwa
porządki – wieczny i doczesny.
Najciekawszym z przedstawionych
na obrazie symboli jest
ukazana w anamorfozie czaszka
widoczna na pierwszym planie.
Odnosi się ona zarówno
do motywu marności
(łac. vanitas), jak i do herbu
Dinteville’a. Dzieło znajduje
się w Galerii Narodowej
w Londynie.
Ważnym zjawiskiem w sztuce krajów niemieckich pierwszej połowy XVI wieku
było malarstwo – nazwane później szkołą naddunajską
– takich artystów, jak m.in.
Lucas Cranach Starszy i Albrecht Altdorfer. Działali oni na terenie południowych
Niemiec i Austrii. Słynęli z zainteresowania północnym pejzażem, który po raz pierwszy wystąpił nie tylko jako tło obrazów, ale samodzielny temat malarski. W scenach
figuralnych rozległe motywy pejzażowe często dominują nad sztafażem biblijnym lub
mitologicznym. Zwracają uwagę realistyczne studia roślinności (głównie drzew iglastych)
i topografii terenu. Malarzy cechuje precyzja rysunku i umiejętność osiągania bogatych
efektów światłocieniowych
Lucas Cranach Starszy
pochodził z Frankonii, a jego dwaj synowie – Lucas, zwany
Młodszym, i Hans też byli malarzami. Działał w Wittenberdze na dworze elektora saskiego Fryderyka III Mądrego. Pełnił też kilkakrotnie funkcję radnego, a nawet burmistrza
miasta. Cranach przyjaźnił się z Marcinem Lutrem, którego idee były w Wittenberdze
niezwykle popularne. Był nawet świadkiem na jego ślubie i ojcem chrzestnym jego dzieci.
Świadectwem tej znajomości są portrety Marcina Lutra i jego żony Katarzyny. Malarz
sporo podróżował wzdłuż doliny Dunaju, dlatego w jego pracach występuje pejzaż naddunajski. Artysta prowadził też duży warsztat, w którym wykonywano obrazy i drzeworyty
upowszechniające jego styl. W malarstwie Cranacha, obok zainteresowania otaczającą rzeczywistością, widoczne są jeszcze wpływy gotyckie przejawiające się w wydłużeniu
malowanych postaci, tanecznym ruchu i delikatnym modelunku. Chętnie tworzył akty,
choć robił to bez dogłębnej znajomości anatomii – postacie są wyraźnie stylizowane
w duchu ideału urody dworskiej. W tłach scen występują idylliczne pejzaże, często pojawiają się skały, lasy, rozlewiska. Artysta malował też sceny mitologiczne, np. Wenus
i Amor, biblijne (liczne wizerunki Madonn z Dzieciątkiem), alegoryczne oraz portrety
Lucas Cranach Starszy Wenus i Amor
Obraz został namalowany ok. 1526 roku farbami olejnymi
na desce o wymiarach 55 x 81 cm. Cranach nawiązał
w nim do sielanki starożytnego greckiego pisarza
Teokryta, w której Amor – usiłujący ukraść plaster miodu
– został dotkliwie pożądlony przez pszczoły.
W ukazanej scenie skarży się on matce, a Wenus poucza
go, że zsyłane przez niego cierpienia miłosne są znacznie
boleśniejsze od użądleń pszczoły. Przedstawienie ma
więc wymowę alegoryczną. Za postaciami rozciąga się
znakomicie namalowany pejzaż ukazujący las, leśne
zwierzęta, jabłoń, rozlewisko i skaliste góry. Wenus
jest naga, jej sylwetka smukła, a karnacja blada,
co jest typowe dla malarza. Cranach często wyposażał
też malowane postacie w elementy stroju lub biżuterii,
np. kapelusz z piórami lub złoty łańcuch, zaczerpnięte
ze współczesnego mu życia dworskiego. Dzieło znajduje
się w Galerii Narodowej w Londynie
Lucas Cranach Starszy Madonna pod jodłami
Obraz został namalowany w 1510 roku farbami olejnymi
na desce o wymiarach 57 x 71 cm. Dzieło przedstawia
Madonnę z Dzieciątkiem ujętą w półpostaci na tle
rozległego pejzażu inspirowanego przyrodą i krajobrazem
terenów alpejskich. Przedstawianie scen biblijnych
w realiach bliskich odbiorcy spopularyzowało się już
w XV wieku na fali przemian w pobożności – chodziło
o nakłanianie wiernych do emocjonalnego przeżywania
prawd wiary i zmniejszenie dystansu między sacrum
a profanum. Dzieciątko trzyma kiść winogron, co
symbolizuje Eucharystię. W lewym dolnym rogu widnieje
pierścień z sygnaturą Cranacha i jego warsztatowym
znakiem – skrzydlatym wężem. Dzieło znajduje się
w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu
Artystą, któremu przypisano namalowanie
pierwszego samodzielnego pejzażu, był działający
w Ratyzbonie Albrecht Altdorfer.
Jego Krajobraz
naddunajski przedstawia lesistą dolinę, zamek,
rozlewisko i skaliste szczyty w tle. Malarz ukazał
naddunajską przyrodę bez wprowadzania sztafażu
mitologicznego czy biblijnego. Precyzja, z jaką
zostały namalowane poszczególne drzewa, pozwala zaliczyć je do konkretnych gatunków. Dzieła
artysty cechuje niezwykle drobiazgowy rysunek
i styl zaczerpnięty z malarstwa miniaturowego.
Altdorfer sprowadził sceny figuralne do roli niewielkiego sztafażu, często ujmował też krajobraz z lotu
ptaka, tworząc w ten sposób tzw.pejzaż kosmiczny.
Malarz jest twórcą jednego z najbardziej znanych nowożytnych obrazów ze scenami batalistycznymi.
Bitwa Aleksandra Wielkiego z Persami pod Issos
ukazuje zwycięskie starcie wojsk greckich
z armią perską dowodzoną przez Dariusza III.
Albrecht Altdorfer Bitwa Aleksandra Wielkiego z Persami pod Issos
Obraz namalowany w 1529 roku farbami olejnymi na desce o wymiarach 1,20 x 1,58 m przedstawia
scenę batalistyczną wpisaną w krajobraz o nienaturalnie wysoko umieszczonej linii horyzontu. Malarz
ukazał decydującą fazę starcia. Dariusz zrywa się do ucieczki, a Aleksander podejmuje za nim pościg.
Zmagania militarne na ziemi znajdują odzwierciedlenie w przedstawieniu sił przyrody – światło
słoneczne w partii nieba zderza się z ciemnością nocy. W górnej części dzieła widnieje ukazana w skrócie
perspektywicznym tabliczka z opisem zwycięstwa Aleksandra nad Dariuszem. Obraz bywa odczytywany w kontekście ówczesnej polityki: jako nawiązanie do zwycięstwa cesarza Karola V pod Pawią nad armią króla Francji
Franciszka I lub też zmagania sił chrześcijaństwa
z zagrażającymi Europie Turkami. Obraz znajduje się
w Starej Pinakotece w Monachium w Niemczech
Albrecht Dürer Autoportret w szubie
Obraz został namalowany w roku 1500 farbami olejnymi na desce o wymiarach 49 x 67 cm.
Artysta przedstawił się frontalnie, z rozpuszczonymi włosami, w pozie pełnej godności, czym
świadomie nawiązał do wizerunków Chrystusa w typie Salvator Mundi. Stylizacja na Zbawiciela
nie była jednak wyrazem bluźnierstwa, raczej chęcią wskazania, że artysta dysponuje mocą twórczą,
która zbliża go do Boga. Niezwykła jest precyzja, z jaką twórca odmalował takie detale, jak np. futro,
którym obszyta jest jego szata, lub bliki w oczach, w których odbijają się nawet szprosy, czyli okienne
podziały. Zawężenie palety barwnej do czerni, brązów, barw cielistych oraz bieli może wynikać
z chęci konkurowania ze słynnym antycznym malarzem Apellesem, którego chwalono za to,
iż potrafił oddać rzeczywistość przy zastosowaniu zaledwie czterech barw. Dzieło znajduje się
w Starej Pinakotece w Monachium w Niemczech.
Hans Holbein Młodszy Portret Henryka VIII
Obraz został namalowany ok. 1541 roku farbami
olejnymi na desce o wymiarach 75 x 88 cm.
Władca został ukazany en face, w półpostaci,
na neutralnym, niebieskim tle. Artysta wyeksponował
kosztowny strój króla zdobiony haftami i drogimi
kamieniami namalowanymi z niemal fotograficzną
precyzją. Na twarzy monarchy maluje się
wyraz powagi. Dzieło znajduje się w Palazzo
Barberini (pałacu Barberinich) w Rzymie.
