architektura Flashcards
W krajach na północ od Alp architektura nie występowała w czystej postaci renesansowej ani manierystycznej.
Można jednak mówić tam o recepcji renesansu w architekturze.
W Niderlandach, gdzie styl gotycki miał ugruntowaną pozycję, wznoszono nowe budowle,
zwłaszcza świeckie, takie jak: ratusze, hale targowe, zbrojownie (arsenały), domy cechowe
i kamienice mieszczańskie o strukturze nadal gotyckiej. W ich dekoracji wprowadzano
jednak nowe elementy: poziome gzymsy, zdobienie elewacji boniowaniem lub rustyką,
prostokątne zwieńczanie okien. Coraz częściej stosowano też typowe dla renesansu i manieryzmu w krajach południa Europy ornamenty, jak groteska i girlanda, a także charakterystyczny dla północy ornament zwijany (rollwerk), ornament okuciowy oraz ornament
kandelabrowy. Woluty zdobiły schodkowo zwężające się ku górze szczyty, a portale wień-
czono półkolistym łukiem. Popularnym materiałem budowlanym w Niderlandach była cegła.
Kamień stosowano natomiast w dekoracji budynków do ozdoby narożników oraz obramień otworów okiennych i drzwiowych.
Ze względu na dominującą gotycką
strukturę budowli tamtejsza architektura cechowała się smukłością,
stromymi dachami o wysokich
kominach, a także trójkątnymi lub
schodkowymi szczytami i bogatą
dekoracją.
Rollwerk, in. ornament kartuszowo-zwijany
ornament przypominający przestrzenne komponowanie form wyciętych z blaszanej taśmy o podgiętych lub spiralnie zwiniętych zakończeniach.
ornament okuciowy
późnorenesansowy i manierystyczny ornament przypominający płaskie, metalowe okucie, wycięte w kształcie listew i ażurowych plakiet z motywami kaboszonów, rautów, imitacji gwoździ i nitów
ornament kandelabrowy
ornament składający się z motywów arabeski i groteski, ułożonych symetrycznie względem osi pionowej wyrastającej ze statycznej podstawy
El Escorial w Hiszpanii
W Hiszpanii, 45 km od Madrytu, powstał olbrzymi kompleks pałacowo-klasztorny
– El Escorial, który stał się nekropolią hiszpańskich monarchów. Projektantami byli
Juan Bautista de Toledo, Giambattista Castello i Juan de Herrera. Budowa obiektu trwała od 1563 do 1584 roku. Skala przedsięwzięcia była imponująca – mury
zewnętrzne kompleksu mają kształt prostokąta o wymiarach aż 207 na 153 m. Całość została
wzniesiona z szarego granitu w surowym stylu. Plan obiektu miał przypominać kształt rusztu
na pamiątkę męczeńskiej śmierci św. Wawrzyńca. W jego centrum usytuowano kościół.
Także we Francji długo jeszcze utrzymywała się estetyka gotyku.
Podobnie jak
w Niderlandach ze względu na uwarunkowania klimatyczne budowano wysokie i strome
dachy. Reprezentacyjne przykłady architektury XVI wieku wiążą się przede wszystkim
z budownictwem rezydencjonalnym. We wznoszonych zamkach i pałacach,
zwłaszcza w dolinie Loary, pojawiała się renesansowa i manierystyczna dekoracja architektoniczna z zaczerpniętą ze sztuki włoskiej ornamentyką. Wprowadzano
gzymsy, pilastry, spiralne i dekorowane bogatą ornamentyką klatki schodowe oraz
okładziny kamienne w niektórych partiach budynków
W krajach niemieckich o strefach wpływów w architekturze decydował podział na część protestancką
i katolicką.
Na katolickim południu chętnie przyjmowano wzorce włoskie, natomiast na
północy – niderlandzkie. W tej części Europy nadal silna była tradycja gotycka, dlatego
struktura budowli pozostała średniowieczna, a jedynie w dekoracji architektonicznej
zaznaczały się nowe tendencje. W budynkach o wysokich, stromych dachach stosowano
ornamentykę podobną jak w Niderlandach.
Liczne kontakty handlowe sprawiły, że w XVI wieku w architekturze Niderlandów
zaznaczyły się wpływy włoskie – renesansowe i manierystyczne – nie wypierając jednak
tradycji lokalnej.
Początkowo nowe tendencje pojawiły się w architekturze obronnej,
a zwłaszcza we wznoszonych przez artystów włoskich fortyfikacjach takich miast, jak
Amsterdam, Antwerpia i ‘s-Hertogenbosch. Architektura wewnątrz murów miejskich pozostawała średniowieczna, jednak w bramach uwidoczniły się formy wzorowane na antyku,
co otworzyło drogę do wprowadzania ornamentów włoskich
Najwcześniejszą budowlą w stylu renesansowym w Niderlandach był pałac regentki
Małgorzaty w Mechelen,
dzieło Rombouta II Keldermansa, który przebudował także ratusz
w Gandawie. Jego budowle cechują wyraziste podziały horyzontalne, wydatne gzymsy,
półkolumny oraz typowo włoskie ornamenty, takie jak medaliony i groteski. Całość jest
zwieńczona trójkątnym szczytem typowym dla architektury tej części Europy
pochodzący
z Antwerpii Cornelis de Vriendt, znany jako Cornelis Floris –
architekt, rytownik i rzeź-
biarz. Opracował on wzorniki, które były źródłem inspiracji dla jego następców i przyczyniły się do spopularyzowania ornamentów, zwłaszcza okuciowego i kartuszowego.
Najważniejszym dziełem Florisa jest ratusz w Antwerpii. Zapoczątkowany przez niego styl dekoracyjny, charakterystyczny dla północnej Europy, przyjął się nie tylko
w Niderlandach, ale też w krajach środkowej Europy. Stosowany był zwłaszcza w projektach
kamienic, których charakterystycznymi cechami były: wertykalizm łagodzony liniami
gzymsów oraz schodkowy szczyt ozdobiony obeliskami i wolutami. W takim kształ-
cie styl ten przyjął się w Gdańsku.
Lieven de Key,
działający na północy Niderlandów na przełomie wieków
XVI i XVII. Był on projektantem m.in. hal mięsnych w Haarlemie, ceglanej budowli
o kamiennej dekoracji narożników i wysokich szczytach dekorowanych obeliskami.
Cornelis Floris,
ratusz w Antwerpii w Belgii
Budowla powstała w latach
1561–1565 we współpracy
z innymi architektami. Uznawana
jest za jeden z najwybitniejszych
przykładów oddziaływania
renesansu i manieryzmu
w Niderlandach. Wpływy włoskie
widoczne są w wysokim cokole
budynku – z kamienną rustyką
i licznymi otworami zwieńczonymi
łukiem – nad którym wznoszą się
dwa piętra oddzielone od siebie
gzymsami i belkowaniem.
W elewacji widoczne są okna
podzielone kamiennymi
szprosami. Ratusz ma
wyeksponowaną część centralną,
zwaną ryzalitem, nieznacznie
wysuniętą przed lico budowli.
Jest ona zwieńczona trójkątnym
szczytem z obeliskami. Okna
środkowego ryzalitu zakończone
są półkoliście, tak samo jak
okna umieszczone w cokole, co
nadaje całości spójny charakter,
a jednocześnie wprowadza
urozmaicenie w fasadzie
budynku. W podziałach
wertykalnych fasady
zastosowano półkolumny
i pilastry o klasycznych
głowicach, ustawione zgodnie
z zasadą spiętrzenia porządków
Renesans i manieryzm w architekturze francuskiej wią-
żą się przede wszystkim z
rozbudową, przebudową i budową
licznych zamków – siedzib królewskich i arystokratycznych
– zwłaszcza w dolinie Loary.
przebudowa zamku w Blois
Pierwszych włoskich architektów
Giovanniego Gioconda oraz Domenica da Cortonę zaprosił
Karol VIII. Giocondo dobudował w zamku w Blois tzw. Trakt
Królewski, w którym dominują wpływy gotyckie. Architekt
wkrótce wrócił do Rzymu, a w zamku został da Cortona, który
za czasów Franciszka I objął urząd generalnego intendenta
(nadzorcy) budowli królewskich. Pod jego kierunkiem zbudowano od strony dziedzińca nowe skrzydło zamku ze spiralną klatką
schodową na planie ośmioboku, z której słynie Blois. Porównanie dwóch skrzydeł zamku – Gioconda i da Cortony – pokazuje,
jak w ciągu kilkunastu lat formy dekoracyjne zaczerpnięte
z włoskiego renesansu zaczęły wypierać gotyckie.
Skrzydło z klatką schodową zamku w Blois we Francji
W latach 1515–1525 dobudowano nowe skrzydło. Poszczególne
kondygnacje jego elewacji zostały podzielone gzymsami
i rozczłonkowane pionowymi pilastrami na modłę włoską.
Klatkę schodową zdobią umieszczone na wspornikach posągi
ze strzelistymi baldachimami – elementy wywodzące się
z architektury gotyckiej. Wszystko to jest przykładem syntezy
stylów, która cechowała architekturę francuską XVI wieku
Zamek w Chambord we Francji
Zamek w Chambord, położony nad rzeką Cosson, dopływem Loary, został zbudowany
w czasach Franciszka I. Uczeni nie ustalili jednoznacznie, kto był jego głównym projektantem. Jedni przypisują wstępne założenie Domenicowi da Cortonie, inni uważają, że jest on
dziełem architektów francuskich. Niektórzy sądzą, że wpływ na jego ostateczny kształt miał
również przebywający na dworze francuskim Leonardo da Vinci. Sylwetka zamku z licznymi pionowymi akcentami ma charakter gotycki, ale elementy architektoniczne: gzymsy
i pilastry, zostały zaczerpnięte z dokonań architektury włoskiej. Ażurowa, dwubiegowa główna klatka schodowa, zakończona smukłą latarnią, lukarny, czyli okna doświetlające poddasze,
a przede wszystkim większy nacisk położony na formę budowli niż na jej funkcjonalność
to cechy świadczące o manierystycznym charakterze rezydencji. Zamek w Chambord
jest więc doskonałym przykładem krzyżowania się wpływów włoskich oraz francuskich
– gotyckich, renesansowych i manierystycznych. Zbudowany w latach 1519–1559 zamek jest
jednym z najważniejszych arcydzieł architektury
renesansu we Francji. Jego konstrukcja
przypomina średniowieczną twierdzę otoczoną
fosą. Powstał na planie prostokąta, w którego
narożach stoją potężne okrągłe wieże o średnicy
20 m. Centralna część zamku, zwana we Francji
donżonem, została zaprojektowana na planie
kwadratu przylegającego do głównej elewacji,
która ma charakter parawanowy i stanowi
fasadę budowli o 128 m długości. Wieże
w narożach donżonu zwieńczono spadzistymi
dachami. Wewnątrz znajduje się klatka
schodowa w kształcie podwójnej spirali,
od której odchodzą 4 przedsionki tworzące
krzyż grecki wpisany w kwadrat donżonu.
W wieżach i w narożach kwadratu znajdują się
apartamenty dworskie. Zamek ma aż
440 komnat i 84 klatki schodowe. Budowlę
cechuje też bardzo rozbudowane poddasze
z wysokimi kominami i lukarnami
Działający we Francji architekci wykazywali się doskonałym kunsztem kamieniarskim,
dlatego budowle tamtych czasów charakteryzują się znakomicie opracowanymi elementami
rzeźbiarskimi i architektonicznymi. Początkowo nad otworami okiennymi i drzwiowymi
występowały nieco spłaszczone w porównaniu do łuków pełnych łuki koszowe, ale z czasem zastąpiono je łukami pełnymi. Trzony kolumn i pilastrów zdobiły głębokie żłobki
(kanele), ściany często dekorowano płaskim boniowaniem, a elewację urozmaicano licznymi ornamentami: medalionami, girlandami i kartuszami z herbami. Na ostateczny efekt
wpływało też zróżnicowanie materiału, czyli różne odmiany kamienia stosowane w detalach
architektonicznych.
nawet budowle, które powstawały od podstaw
w okresie renesansu we Francji, nie miały charakteru ściśle renesansowego
Względy klimatyczne
wymuszały zachowanie stromych dachów, a praktyczne wiązały się z potrzebą zagospodarowywania obszernych poddaszy pomieszczeniami mieszkalnymi, np. dla służby dworskiej.
Wszystko to wpłynęło na synkretyczny charakter architektury francuskiej XVI wieku
Łuk półkolisty (pełny)
zbudowany z połowy koła, ma strzałkę równą połowie rozpiętości łuku
Łuk koszowy
to zespół krzywych. składający się z dwóch, trzech lub więcej łuków kołowych o różnych promieniach
Kanelury (żłobki, kanele)
płytkie, wklęsłe pionowe wyżłobienia, zdobiące na całej długości trzon kolumny lub pilastra
Kartusz
ozdobne obramowanie tarczy herbowej, emblematu, monogramu, napisu lub malowidła[1], a także motyw ornamentowy w postaci ozdobnej tarczy
Medalion
owalny lub okrągły element dekoracyjny umieszczany na fasadzie lub na ścianie wewnątrz pomieszczenia oraz na meblach. Wewnątrz medalionu znajdowała się płaskorzeźba lub obraz
rozbudowa Luwru
W połowie XVI wieku działali już architekci lokalni, wśród których wyróżniał się
Pierre Lescot, związany głównie z Paryżem. Wraz z innym francuskim architektem i rzeźbiarzem, Jeanem Goujonem, pracował on przy rozbudowie Luwru. Ich dziełem jest fasada
pałacu – będąca przykładem francuskiego renesansu – ozdobiona manierystyczną
dekoracją rzeźbiarską
