Malarstwo niderlandzkie Flashcards
Najważniejszym ośrodkiem malarstwa w XVI-wiecznych Niderlandach była Antwerpia.
Dzięki opiece cesarza i dynamicznemu rozwojowi handlu miasto liczyło ponad 100 tys.
mieszkańców. Prężnie rozwijała się tam myśl humanistyczna inspirowana m.in. wydaniem
zbioru dzieł Erazma z Rotterdamu. Na terenie Antwerpii, podobnie jak w innych ośrodkach
miejskich, działały liczne pracownie malarskie. Rozwój kartografii oraz podziw dla podróży
i odkryć geograficznych wpłynął na popularność pejzażu kosmicznego. Specjalizował się
w nim Joachim Patinir.
Joachim Patinir
Jego obrazy cechowała wysoko umieszczona linia horyzontu i wyraź-
nie wydzielone plany dzięki zastosowaniu zasad perspektywy powietrznej. Na pierwszym
planie dominowały oliwkowe zielenie, dalej turkusy, a w tle przeważały sinawe błękity. Sztafaże
figuralne ze scenami biblijnymi lub mitologicznymi na jego obrazach domalowywali już
inni artyści.
Joachim Patinir Łódź Charona
Obraz został namalowany ok. 1520 roku farbami olejnymi na dece o wymiarach 103 x 64 cm.
To typowy dla Niderlandów pejzaż kosmiczny ze sztafażem o tematyce mitologicznej. Patinir
zaprezentował w nim wizję, która łączy elementy zaczerpnięte z mitologii (Charon i Cerber)
z obrazem zaświatów typowym dla wyobraźni chrześcijan – niebo zaludniają aniołowie, a piekło
jawi się jako pole ruin spustoszonych przez pożar. Taki sposób ukazywania piekieł (łac. infernum)
został zaczerpnięty z malarstwa Hieronymusa Boscha. Patinir wyeksponował też w tym obrazie
motyw czterech żywiołów. Dzieło znajduje się w Muzeum Prado w Madrycie
Pieter Aertsen
tworzył sceny rodzajowe z wyeksponowanym na pierwszym planie motywem martwej natury. W jego obrazach często pojawiały się stoły lub lady targowe całe
zapełnione wiktuałami. Obrazy te były skomponowane zgodnie z tendencją horror vacui. Dzieła Aertsena, np. Kram rzeźniczy, mają charakter moralizatorski. Stanowią
przestrogę przed grzechami chciwości i obżarstwa. Typowe dla Pietera Aertsena
malowanie na pierwszym planie scen rodzajowych, a dopiero na drugim mniej widocznych
scen religijnych zainspirowało w czasach baroku hiszpańskiego malarza Diego Velázqueza.
Pieter Aertsen Kram rzeźniczy
Obraz został namalowany
farbami olejnymi na desce
o wymiarach 1,65 x 1,16 m
w 1551 roku. Przedstawia na
pierwszym planie kram rzeźniczy
z wyjątkowo realistycznie
ukazanymi różnymi rodzajami
mięsa. W tle pojawia się wnętrze
gospody oraz scena ze Świętą
Rodziną w trakcie ucieczki
do Egiptu. Gospoda odnosi się
do sfery grzechu i pokus
związanych z doczesnością.
Jej przeciwwagę stanowi postać
Marii, która uosabia cnotę
miłosierdzia, ponieważ – mimo
swego ubóstwa – daje datki
żebrakom. Obraz znajduje się
w Muzeum Sztuki Karoliny
Północnej w Raleigh (Stany
Zjednoczone)
Do malarzy niderlandzkich pierwszej połowy XVI wieku należą
Quentin Massys oraz Jan Gossaert, zwany Mabuse.
W twórczości obu tych artystów widać
wpływy sztuki niderlandzkiej XV stulecia i inspiracje zaczerpnięte z malarstwa włoskiego
Najwybitniejszą postacią malarstwa niderlandzkiego XVI wieku był Pieter Bruegel,
zwany Starszym lub Chłopskim (ok. 1525–1569), ze względu na to, że jeden z jego
synów nosił to samo imię.
Szkolił się u jednego z cechowych artystów, by w wieku dwudziestu pięciu lat stać się samodzielnym twórcą przyjętym do cechu malarzy w Antwerpii.
Podróżował na Półwysep Apeniński i do Francji, ale jego życie było związane z miastami
niderlandzkimi, najpierw Antwerpią, a później Brukselą. Nie ulegał wpływom włoskim.
Stąd jego malarstwa nie można w pełni zakwalifikować ani do renesansu, ani do manieryzmu. Z tego powodu o twórczości Bruegla mówi się, że przypada na czas renesansu. Artysta malował głównie pejzaże ze sztafażem oraz sceny rodzajowe i alegoryczne.
Interesowała go natura, którą przedstawiał w odmiennych odsłonach, np. w różnych porach roku. Człowieka traktował jako nieodłączną jej część, mając świadomość jego przywar
i słabości. Obrazy Bruegla wypełniają liczne i drobne jak mrówki postacie, które pokazane
są w scenach z życia codziennego: na weselach, w trakcie biesiad, zabaw i przy pracy. Obrazy
te nie są jednak tylko ilustracją życia i procesów zachodzących w przyrodzie, ale mają też
wymowę moralizatorską. Artysta, by przekazać wartości etyczne, operował skomplikowanym przekazem alegorycznym. Bruegel przyjaźnił się z humanistami niderlandzkimi
i interesował ich myślą. Krytykował ludzkie wady i śmiesznostki w sobie właściwy sposób,
który sprawiał, że było to malarstwo z pogranicza realizmu i groteski. Sposób przekazu jego obrazów niewątpliwie nawiązywał do stylu Hieronymusa Boscha.
Bruegel ukazywał nie tylko życie codzienne, ale też tragizm i komizm ludzkiej egzystencji.
Nawet sceny religijne prezentował we współczesnych mu realiach. Artysta przedstawiał
rzeczywistość najczęściej z perspektywy lotu ptaka. W jego obrazach ludzkie sylwetki
wyglądały jak kukiełki w teatrze codzienności. Malarz często pozbawiał swoich bohaterów
cech indywidualnych, gdyż nie to było najważniejsze w przekazie. W niektórych obrazach, np. w dziele Chrystus niosący krzyż, artysta ukazywał tytułową
scenę na dalekim planie. W obrazie Wesele chłopskie malarz, przedstawiając ucztę weselną
w stodole, pokazał zainteresowanie ludem i jego obyczajowością. Bruegel zawdzięczał temu
drugi ze swoich przydomków – Chłopski. Przez kilkaset lat dzieła artysty były odczytywane powierzchownie i dosłownie, gdyż
widziano w nich jedynie sceny rodzajowe o zabarwieniu satyrycznym, dopiero w wieku
XIX – po kolejnych analizach – badacze odkryli ich bogaty przekaz intelektualny
Pieter Bruegel, Walka karnawału z postem
Obraz można czytać jako wizję egzystencji ludzkiej w obliczu dwóch
postaw, które toczą swoistą psychomachię. Karnawał ma się kojarzyć z bezmyślną wegetacją,
nastawioną jedynie na przyjemność, a post – z podszytą hipokryzją pogardą dla radości życia.
Dzieło zostało namalowane
w 1559 roku farbami olejnymi na
desce o wymiarach 1,64 x 1,18 m.
Jego główna scena rozgrywa
się na rozjaśnionym światłem
placu miejskim otoczonym przez
budynki – po lewej stronie stoi
karczma, a po prawej – kościół.
Kompozycję, z perspektywą
z lotu ptaka, wypełniają liczne
postacie wykonujące różne
czynności. Na pierwszym planie
otyły mężczyzna siedzący
na beczce jest uosobieniem
karnawału z jego hucznymi
zabawami, obżarstwem
i opilstwem. Naprzeciwko niego
wychudzona staruszka, która
jedzie na wózku ciągniętym
przez zakonnika i kobietę,
uosabia post i życie ascetyczne.
Podział obrazu na dwie części
jest bardzo wymowny. Każda
z personifikacji ma swój orszak.
Po stronie karnawału widać
przebierańców z licznymi
atrybutami zabaw, a postacie
wokół postu trzymają kołatki
używane w kościołach w Wielki
Piątek. W centrum obrazu
widać błazna, który oprowadza
przechodniów, oświetlając im
drogę pochodnią, mimo że
jest dzień. Stanowi on symbol
fałszywych przewodników
w życiu duchowym. Obraz
znajduje się w Muzeum Historii
Sztuki w Wiedniu
Pieter Bruegel Wesele chłopskie
Artysta przedstawił ludzi przy stole w czasie posiłku. Bohaterowie piją piwo, oblizują poplamione
jedzeniem palce, trzymają łyżki w ustach – jest to kadr z życia codziennego bez tendencji
do idealizowania. W stodole panuje gwar – grają muzykanci, do środka cisną się coraz to nowi
weselnicy. Trudno wyłowić w tłumie postaci pannę młodą, a pan młody w ogóle nie został
wyróżniony, trwają więc ciągłe spory badaczy o jego tożsamość. Ukazanie głównych bohaterów
sceny poza osią jej symetrii jest typowym zabiegiem malarstwa Bruegla. Uważa się, że artysta
zawarł też w obrazie swój autoportret – to ubrany na czarno mężczyzna siedzący blisko prawej strony
obrazu. Dzieło zostało namalowane farbami olejnymi na desce o wymiarach 1,63 x 1,14 m w 1566
roku. Znajduje się w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Pieter Bruegel, Taniec pod szubienicą
Bruegel przedstawił rozległy krajobraz
z łąką, wzgórzami, wijącą się rzeką i widoczną w oddali wioską. Sylwetki tańczących chłopów są znikome wobec pejzażu i stanowią jedynie sztafaż. Artysta na pierwszym planie
wyeksponował szubienicę. Przedstawił ją w intrygujący sposób, zaprzeczający zasadom
perspektywy linearnej, co sprawia, że wzrok widza koncentruje się na tym elemencie.
Szubienice w czasach artysty kojarzyły się z hiszpańskimi rządami Habsburgów, a śmierć
przez powieszenie była karą dla protestanckich kaznodziejów. Obraz jest więc aluzją do
terroru, jaki wprowadził książę Alba – namiestnik Filipa II. Taniec pod szubienicą można też odczytywać jako alegorię życia ludzkiego, które mija na błahych przyjemnościach
w cieniu nieuświadomionego śmiertelnego zagrożenia
Obrazami o charakterze moralizatorskim są Ślepcy i Kraina lenistwa Bruegela
Pierwszy
z nich to przestroga przed podążaniem za fałszywymi przywódcami religijnymi, drugi to
ostrzeżenie przed grzechem nieumiarkowania. Malarz przedstawił na nim trzy postacie
śpiące wokół drzewa, przy którym znajduje się stół z resztkami jedzenia. Jest wśród nich
rycerz, uczony i wieśniak. Obok nich ukazane są atrybuty identyfikujące postacie z różnych
warstw społecznych – elementy zbroi, książka i cep do młócenia zboża.
Pieter Bruegel Wieża Babel
W Wieży Babel artysta wykorzystał temat zaczerpnięty z Księgi Rodzaju. Wśród wielu interpretacji obrazu jest też taka, zgodnie z którą wieża jest symbolem Antwerpii.
Miasto prężnie rozwijało się gospodarczo w XVI wieku, a w jego murach pojawiali się
mówiący w różnych językach kupcy ze wszystkich stron świata. Byłby to więc wyraz lęku
przed nowoczesnością. Obraz namalowany farbami olejnymi na desce o wymiarach 1,55 x 1,14 m powstał w 1563 roku.
Inspiracją dla artysty była biblijna opowieść, zgodnie z którą pełni pychy ludzie postanowili się
zjednoczyć i pokazać swą potęgę, budując ogromną wieżę bez błogosławieństwa ze strony Boga Ten
ukarał ich, mieszając im języki, przez co nie mogli się porozumieć i dokończyć dzieła. Badacze Biblii
uważają, że nie chodzi w tej opowieści o wytłumaczenie przyczyn wielości języków, ale o motyw
kary zesłanej na ludy, które wierzyły w moc swoich bóstw. Wieża przypomina kształtem rzymskie
Koloseum, co może być wynikiem podróży artysty do Rzymu. Obraz znajduje się w Muzeum Historii
Sztuki w Wiedniu
W 1565 roku Bruegel stworzył cykl obrazów Pory roku, do którego należą m.in.: Zima,
Sianokosy oraz Powrót stada.
Badacze nie potwierdzili, jaka była ostateczna liczba obrazów
z tej serii, ale zachowało się ich 5. W cyklu tym artysta nie tylko realistycznie przedstawił naturę, ale uwzględnił też rytm jej przemian. Ukazał ludzi zajmujących się właściwą
dla każdej pory roku pracą. Pejzaże świadczą o wnikliwym studiowaniu przyrody, której
człowiek jest tylko cząstką i to nie najważniejszą
Pieter Bruegel Zima
Obraz z 1565 roku został namalowany farbami olejnymi na desce o wymiarach 1,62 x 1,17 m. Należy
do cyklu ilustrującego pory roku. Jego kolorystyka wskazuje na wnikliwą obserwację natury. Zimna
tonacja bieli i bladego błękitu oraz ciemne, niemal czarne sylwetki bezlistnych drzew jednoznacznie
kojarzą się z zimą. Kompozycja obrazu jest zbudowana na kilku liniach diagonalnych. Na pierwszym
planie widoczni są myśliwi powracający z polowania, za którymi podążają psy. Po lewej widać grupę
ludzi przy ogniu oczekujących na posiłek. W dali, na zamarzniętym stawie, pokazane są maleńkie
sylwetki ślizgających się ludzi. Zabawy na lodzie mogą symbolizować kruchość i niepewność
ludzkiego losu. Obraz znajduje się w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Obraz Pejzaż z upadkiem Ikara, którego autorstwo nie jest do końca potwierdzone (historycy sztuki uważają, że może to być jedna z kopii dzieła Pietera Bruegla z ok. 1557 roku),
nawiązuje do mitu o Ikarze, ale przedstawia jego osobliwą interpretację. Artysta namalował rozległy pejzaż. Na pierwszym planie ukazał oracza, nieco niżej pasterza ze stadem owiec i rybaka wyławiającego sieci. Na horyzoncie widać zbocza górskie, a w oddali port.
Tytułowy bohater jest prawie niewidoczny, jakby jego dramat pozostał niezauważony
przez nikogo (widać jedynie nogi wystające z wody i kilka piór ze skrzydeł). Wydaje się,
że malarz nawiązał tu do dwóch flamandzkich przysłów: „Żaden oracz nie przerywa pracy
z powodu śmierci człowieka” oraz „Śmierci nic nie powstrzyma”. Obraz jest więc metaforą
ludzkiego życia z nieuchronnością jego końca. Prezentuje też światopogląd stoicki – tragedia
jednostki nie burzy harmonii świata.
Pieter Bruegel Starszy Zabawy dziecięce
Obraz został namalowany w 1560 roku farbami olejnymi na desce o wymiarach 1,61 x 1,18 m.
Stanowi studium ówczesnych obyczajów ukazanych pod pretekstem zabaw dzieci. Z perspektywy
lotu ptaka artysta ukazał 250 postaci dziecięcych, które w zabawach wykorzystują różne rekwizyty,
jak kawałki drewna, kości, obręcze, czyli przedmioty zwykle znajdowane na podwórkach.
Sylwetki dzieci nie są idealizowane, a badacze obyczajów wyróżnili tu aż 100 różnych gier i zabaw.
W rzeczywistości dzieło nie jest sceną rodzajową, ale alegorią. Jego przekaz kierowany jest
do dorosłych, którzy trwonią bezrozumnie czas swojego życia. Niektórzy badacze wiążą symbolikę
obrazu z rozprawą filozoficzną Erazma z Rotterdamu Pochwała głupoty, która była satyrą
na społeczeństwo tych czasów. Obraz znajduje się w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu.
Pejzaż kosmiczny
współczesny obraz pejzażowy
