Iconografie van het laatste oordeel

Question 1

Welke literaire bronnen bestaan er voor christelijke iconografie?

Answer 1

Bijbel, legende Aurea, evangeliën, Ripa iconologie, etc
De bron is niet altijd alleen de bijbel.

Question 2

Wat is het laatste oordeel?

Answer 2

Het is een concept die in alle Abrahams’ religies voorkomt.
Bij het einde der tijden zullen alle mensen herrijzen uit de dood en beoordeeld worden, Jezus zal terugkeren.
Er werd geloofd dat dit in het jaar 1000 zou plaatsvinden.

Question 3

Het laatste oordeel in het oude testament;

Answer 3

Bevat veel abstracte verwijzingen
Daniël 21:1 geeft een duidelijke uitleg over de gebeurtenis

Question 4

Het laatste oordeel in het nieuwe testament;

Answer 4

Evangelies (apostelen beschrijven het leven van Jezus) benoemd het LO in iedere.
Matheus 25;31-33; lijst met dingen om in de hemel te komen. De werken van barmhartigheid.

Question 5

Wat zijn de kenmerken van het laatste oordeel volgens de Bijbel?

Answer 5

• Visioen van apocalyps, openbaringen 20;11-15
  o 24 ouderen, 4 beesten
  o Lam opent verzegelde boek met regels
  o 4 ruiters, eclips, zeven engelen
  o Laatste oordeel

Question 6

Hoe ontwikkeld het laatste oordeel zich in de vroege middeleeuwen?

Answer 6

• Voor 1000 kom het vrij weinig voor
• Vrij letterlijke verbeelding van de teksten
• Zoektocht naar beeldtaal
  o Jezus in een mandorla
  o Eerste verbeelding van hoe men het zich voor zich ziet
  o Tekstrollen vastgehouden door engels
  o Doden

Elementen die zich ontwikkelen
o St. michael als uitvoerder (jezus bepaald)
o De hellemond
o Hemelport (architectonisch gebouw), petrus/engel > mensen krijgen kleding
o Verrijzenis van (naakte) lichamen uit kisten

Question 7

Hoe ontwikkeld het laatste oordeel zich in de romaanse periode?

Answer 7

• Vaak op oostelijke of westelijke muur in de kerk
   Iconografie licht niet vast
• Byzantijnse invloed
  o In ‘strip-verhaal’
• Timpanen
  o Vooral kerken op bedevaart routes
  Verdere ontwikkeling iconografische structuur
  o Weegschaal van st. Michael
  o Maria en Johannes
  o Christus met ontbloot bovenlijf (wonden van kruisiging)
  o Instrumenten van passie (martelwerktuigen)
   Reminder wat jezus voor je heeft opgeofferd
  o Maiestas Domini (getroonde jezus)
  o Christus in majesteit
   Beeld uit de Apocalyps
   Soms een onderdeel van laatste oordeel

Question 8

Hoe ontwikkeld het laatste oordeel zich in de hoge middeleeuwen?

Answer 8

• Motieven lopen door in schilderingen
• Vooral op de westelijke muur
  o Wordt een conventie
• Lokale context beïnvloed iconografie
  o Duivel die verdoemden eet
  o Maiestas Domini
• Laatste oordeel als (alles tegelijk) afspelende gebeurtenis
  o Ruimtelijke representatie (vroegrenaissance stijl)
• De nieuwe wereld achter de hemel (Giotto)
• De zeven hoofdzonden worden met bijpassende straf afgebeeld
• Hellescene; afbeelding hel aan de hand van de zonden

Question 9

Wat zijn de 7 hoofdzonden

Answer 9

o IJdelheid/trots
o Gierigheid
o Lust – vooral vrouwen afgebeeld als zondenaar (vooral; lustzonde)
o Jaloezie
o Gulzigheid
o Luiheid
o Woede

Question 10

Hoe ontwikkeld het laatste oordeel zich in de late middeleeuwen?

Answer 10

• Vooral afgebeeld op de westelijke muur, later; boven het koor/mis> kijken de toeschouwers naar
  o Zeker in Nederland (verloren gegaan in reformatie) en Engeland
  Ontwikkelingen iconografische structuur
• Hemel als stad

Question 11

Hoe ontwikkeld het laatste oordeel zich in de renaissance?

Answer 11

• Grote beelden
• Dynamisch, geen structuur overgenomen van voorgaande beeldtaal
  o Wel herhaling van eerdere beeldtaal
   Einde van traditie
  o Nieuwe vormentaal
• Laatste oordeel afbeelden vermindert radicaal

Question 12

Wat is de psychostasis

Answer 12

Aartsengel Michael weegt goed en kwaad in een weegschaal
- Dit grijpt terug van pre-christelijke iconografie (Egyptenaren en Grieken)
- Dit wordt niet genoemd in de bijbel
Naakte figuren representeren goed en kwaad

Question 13

Wat is de iconografische traditie van de opstand van de doden

Answer 13

Opstanding van de doden
- Byzantijns; de zee
Westers; kisten of tombes
- Romeinen begroeven mensen in sarcofagen
Levende mensen van ca. 33 (ideale leeftijd)

Question 14

Wat is de iconografische traditie van de hellemond en de hemelport?

Answer 14

Hellemond;
- Het monster uit Job; 40-41
- Populair motief in Engeland
- Ook in middeleeuwse passiespelen
Hemelport;
- Architectonisch gebouw, port of bouwwerk in stijl vd tijd
- Petrus met hemelsleutel

Question 15

Wat is de iconografische traditie van Jezus (in het laatste oordeel)

Answer 15

• Maiestas Domini
  o Frontaal op de troon
  o Blote borstkast, wonden
• Lelie; hemels en het zwaard; verdoemd (15e eeuws)

Question 16

Wat zijn motieven die voorkomen in het laatste oordeel?

Answer 16

• Zeven werken van barmhartigheid
• Zeven zonden
• Engelen met passie instrumenten
• Jezus
• Hellemond
• Helleport
• Opstanding van de doden
• Psychostasis

Question 17

Wat is het Beaune altaarstuk en wat is er bijzonder aan diens iconografie? Wat heeft dat te maken met de locatie van het werk?

Answer 17

Het Beaune altaarstuk is een verbeelding van het laatste oordeel met onder andere de helleport (zonder duivels) en de psychostasis.
De psychostasis bevat hier een uitzondering op de iconografische traditie omdat het slechte meer weegt dan het goede.

Het Beaune altaarstuk hangt in een hospice/ziekenhuis voor armen. Beaune richtte dit op als afkoping voor zijn zonden. In het ziekenhuis speelt de dood een belangrijke rol, het moedigt de stervenden aan om een goede dood te sterven, het heeft dus een instructieve functie.