Hoorcollege 1 Flashcards
Groenhuijsen: 4 factoren die van belang zijn geweest in het kader van emancipatie van slachtoffers in het rech
- Toegenomen mondigheid burgers → gevolg jaren 60 - 70
- Terroristische acties → Molukse gemeenschap
- Vrouwenbeweging → vooral nu ook weer opgekomen (Voice en Ajax)
- Toename criminaliteit → 70 - 80 meer slachtoffers geconfronteerd
Ook zijn er kenmerken die bijdragen aan een succesvolle slachtofferbeweging
- Geschikte aanleiding
- Vertolker(-s) met aanzien (“law of the few”)
Belangrijk rijtje - Wetenschappelijke onderbouwing
- Juiste timing en politiek klimaat
- media aandacht
Er zijn 6 cases belangrijk; bij de emancipatie van deze verschillende catechumeen slachtoffers spelen telkens, in
meerdere of mindere mate, één of meer kenmerken van een succesvolle slachtofferbeweging een rol.
- WOII
- Vietnam
- De Molukse acties
- De vrouwenbeweging
- Fysieke kindermishandeling
- Sekstoerisme en Vrouwenhandel
WOII
Vlak na de oorlog: slachtoffermarginalisatie
Op de foto zie je de Neurenbergprocessen. Tijdens de Neurenbergprocessen waren geen slachtoffers (van de
Holocaust) als toehoorders aanwezig. Wel waren enkele overlevende van de vernietigingskampen als getuigen
ondervraagd tijdens de zittingsdagen
Uitzondering in de slachtoffermarginalisatie waren de verzet strijders
Al vóór het einde van de Tweede Wereldoorlog bundelden verschillende verzetsorganisaties de krachten om na de
oorlog erkenning te krijgen. Dit werd gedaan onder de naam “Stichting 1940-1944”. De eerste groep slachtoffers
waarvoor de overheid compensatieregelingen in het leven riep, waren verzetsstrijders.
Resultaten slachtofferbewegingen
Hulpverlening slachtoffers WOII
Tot jaren ‘70
➢ Hulpverlening gericht op praktische (huisvesting, kleding, voedsel) en medische zorg
➢ De hulpverlening na de oorlog werd in eerste instantie gekenmerkt door een opdeling van de hulp voor
slachtoffers. Komt enerzijds door gebrekkige communicatiemiddelen. Veel telefoonlijnen en andere middelen
functioneerden niet (goed), hierdoor verliep de coördinatie van hulpverleningsacties slecht. Anderzijds zorgde de manier waarop hulpverlening toentertijd geregeld was voor deze opdeling. Na de oorlog was Nederland nog geen verzorgingsstaat, waardoor ondersteuning van hulpbehoevende vaak plaats vond via particuliere initiatieven (bv armen zorg) of de kerk (die later zelf als slachtoffer maker bekend werd
Begin jaren ‘70
➢ Lobby Bastiaans: Opkomst psychosociale hulpverlening (bv. Oprichting Stichting Centrum
Postconcentratiekamp Syndroom, de voorloper van de Stichting Centrum ‘45)
➢ Opmerkelijk is dat Bastiaans zelf controversiële methodes gebruikte bij de behandeling van patiënten met oorlog trauma’s. hij diende hun bv lsd toe zodat het ophalen van herinneringen aan hun trauma gemakkelijker ging tijdens therapie sessies
Schadevergoeding slachtoffers WOII
Kort na de Tweede Wereldoorlog
➢ 1947: Wet buitengewoon pensioen (uitsluitend verzetsslachtoffers) → vergoeding actief slachtofferschap
Eind jaren ‘40 tot begin jaren ‘60
➢ Rijksgroepsregelingen (als onderdeel Algemene Bijstandswet) → vergoeding passief slachtofferschap
Begin jaren ‘70 tot helft jaren ‘80
➢ 1971: Omkering bewijslast Wet buitengewoon pensioen
➢ 1972: Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers
➢ 1984: Wet uitkering burger-oorlogsslachtoffers 1940-19
1994: Tijdelijke vergoedingsregeling psychotherapie naoorlogse generatie (transgenerationeel slachtofferschap)
➢ Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen actief en passief slachtofferschap. Bij actief
slachtofferschap gaat het om verzetsstrijders. Zij hadden zich, als het ware als werknemers van de
Nederlandse staat, ingezet voor het vaderland en dienden daarom te worden gecompenseerd voor hun
diensten (een soort loonbetaling achteraf). Bij passieve slachtoffers gaat het om mensen die zijn blootgesteld
geweest aan de verschrikkingen van het Naziregime. Zij hadden aanvankelijk alleen recht op zorg of een
overheidsbijdrage die zorgverlening mogelijk maakte.
➢ Overigens heeft het overzicht geen betrekking op slachtoffers die op zee of in Nederlands-Indië of Nieuw
Guinea zijn getroffen. Hiervoor werden aparte regelingen in het leven geroepen. Een andere beperking van het
overzicht is dat het uitsluitend betrekking heeft op letselschade. Voor materiële schade (anders dan het gevolg
van lichamelijk of geestelijk letsel) zijn andere regelingen in het leven geroepen.
➢ De lobby voor erkenning van Holocaustslachtoffers is nog steeds niet gestopt. Begin 2017 maakte de Nederlandse regering bekend bijna 8 miljoen euro voor een nationaal holocaust museum in de Hollandse Schouwburg en een nieuw herdenkingsmonument beschikbaar te zullen stellen (dit is in September dit jaar
gereed). Verschillende Joodse maatschappelijke organisaties hebben hier een belangrijke rol in gespeeld. En
begin 2020 werd bekend dat ook Duitsland 4 miljoen gaat bijdragen aan de realisatie van het museum
Omkering bewijslast
Ziekte of gebrek gevolg van verzet in de oorlog?
➢ Tot 1971: bewijslast causaal verband bij slachtoffer
➢ Vanaf 1971: bewijslast ontbreken causaal verband bij Buitengewone Pensioenraad
➢ Het thema “omkering bewijslast” is een typisch forensisch victimologisch thema. Slachtoffers hoefden vanaf
1971 niet langer te bewijzen dat hun lichamelijke of psychische klachten het gevolg waren van blootstelling
aan de oorlog. Vanaf dat moment werd een causaal verband voorondersteld, tenzij de verantwoordelijke
uitkeringsinstantie het tegendeel kon bewijzen. Mocht je hier meer over willen weten, dan raad ik je aan het
boek “Op zoek naar grenzen” van historisch antropologe Elly Touwen-Bouwsma te lezen. De causaliteitskwestie
schadevergoedingsregelingen voor de overheid met zich mee brachten.
Vietnam tijdens en vlak na de oorlog
➢ Weinig tot geen maatschappelijke steun
➢ Vietnamvets werden gezien als gevaarlijke gekken; meest bekende vb voor mij is Murdock – The A-Team, gast
met de pet en echt van het pad af, maar wel vb van de leuke gevaarlijke gek
➢ In de Verenigde Staten was weinig publieke steun voor de oorlog in Vietnam. De belangrijkste reden daarvoor
was de beeldvorming in de media. De media berichtten van moordpartijen op onschuldige burgers n lieten gruwelijke beelden zien op de televisie. Teruggekeerde
Vietnamveteranen konden dan ook niet rekenen op een warm onthaal en werden gezien als bloeddorstige
“baby killers”. Ook in de filmwereld werden Vietnamveteranen neergezet als gevaarlijke gekken. Een goed
voorbeeld daarvan vormt de film Taxi Driver uit 1976. In deze film speelt Robert de Niro de rol van
taxichauffeur Travis Bickle. Bickle lijdt onder andere aan slapeloosheid en opgekropte woede (beide symptomen
van PTSS) als gevolg van zijn ervaringen in Vietnam. Hij probeert een relatie aan te knopen met ene Betsy,
maar die wijst hem af nadat hij haar tijdens een date had meegenomen naar een pornofilm. Daarna raakt Bickle steeds meer in zichzelf gekeerd en koopt hij verschillende wapens. Met een daarvan schiet hij de overvaller neer van een winkel waar hij vaak boodschappen doet. Later beraamt hij een (mislukte) aanslag op
senator Palantine, die in de running is voor het presidentschap van de Verenigde Staten. Betsy werkte voor Palentine. Tenslotte vermoordt hij de pooier van een jong hoertje dat bij hem in de taxi had gezeten (gespeeld door de jonge Jodie Foster). Bickle vertolkt in de film het tot dan toe (in de eerste jaren na de oorlog)
algemeen gedeelde beeld van de Vietnamveteraan: dat van een gevaarlijke gek. Een soortgelijk beeld van
Vietnamveteranen wordt gepresenteerd in de film The Deer Hunter. In deze film worden drie vrienden als
soldaten gevangen genomen door Noord-Vietnamese soldaten. Tijdens hun gevangenschap moeten zij Russisch
roulette spelen. De drie weten te ontsnappen. Één van hen is zwaar getraumatiseerd en raakt aan de drugs.
Hij overlijdt uiteindelijk onder invloed van drugs aan Russisch roulette in een hoerenbuurt in Saigon. Een
laatste voorbeeld is de film Apocalypse Now. Ook hierin zitten enkele scenes waarin Vietnamsoldaten als bloeddorstige moordenaars neergezet.
Van “babykiller” tot held Eind jaren ’70 tot begin jaren ‘80
➢ Vietnamvets werden gezien als helden
➢ Verdiende erkenning
➢ Begin jaren ‘80 veranderde het beeld van de Vietnamveteraan als gevaarlijke gek in dat van (oorlogs-)held.
Dit blijkt onder meer uit de manier waarop Vietnamveteranen in films en televisieseries werden neergezet.
Denk bijvoorbeeld aan de Rambofilms en de populaire televisieserie The A-team. Telkens werden viatnamveteranen als helden inplaats van gewelddadige gekken neergezet en voor zo ver zij al gek waren, dan toch op een ongevaarlijke en leuke manier (Murdock). Ook in de muziek viel een soortgelijke ontwikkeling te
bespeuren. In 1984 kwam Bruce Springsteen met zijn beroemde song “Born in the USA”. De song is gewijd
aan het leed dat zijn overleden broer en vrienden in Vietnam en bij terugkomst hadden moeten ondergaan.
Springsteen hoefde zelf niet naar Vietnam te gaan vanwege een eerder motorongeluk en zijn geveinsde
ongeschiktheid voor gevechtshandelingen tijdens de keuringsprocedure
VVAW en “street corner psychiatry”
De verandering in beeldvorming was voor een groot deel het gevolg van acties van belangenorganisaties tijdens de
jaren ‘70, zoals Vietnam Veterans against the War. Een belangrijke rol in de succesvolle veteranenlobby werd
gespeeld door de psychiaters Sarah Haley, Chaim Shatan en Robert J. Lifton (foto midden). Zij pleitten voor de
(her-)introductie van PTSS als erkende psychiatrische stoornis in DSM-III bij Robert Spitzer. Dat maakte het
namelijk mogelijk om een arbeidsongeschiktheidsuitkering te krijgen op grond van psychische klachten die waren
veroorzaakt door deelname/blootstelling aan gevechtshandelingen. In 1968 was de “gross stress reaction” – een
voorloper van PTSS – nog uit het DSM geschrapt om dit voorkomen
VVAW en “street corner psychiatry”
De verandering in beeldvorming was voor een groot deel het gevolg van acties van belangenorganisaties tijdens de
jaren ‘70, zoals Vietnam Veterans against the War. Een belangrijke rol in de succesvolle veteranenlobby werd
gespeeld door de psychiaters Sarah Haley, Chaim Shatan en Robert J. Lifton (foto midden). Zij pleitten voor de
(her-)introductie van PTSS als erkende psychiatrische stoornis in DSM-III bij Robert Spitzer. Dat maakte het
namelijk mogelijk om een arbeidsongeschiktheidsuitkering te krijgen op grond van psychische klachten die waren
veroorzaakt door deelname/blootstelling aan gevechtshandelingen. In 1968 was de “gross stress reaction” – een
voorloper van PTSS – nog uit het DSM geschrapt om dit voorkomen
Resultaten slachtofferbeweging
PTSS erkend als stoornis in DSM (1980)
PTSS als grondslag uitkering wegens “combat-related injury”
PTSS als grondslag voor “NGRI”-verweer; NGRI = Not Guilty by Reason of Insanity
(ontoerekeningsvatbaar)
➢ War veterans memorials en onderscheidingen
➢ GGZ-centra voor getraumatiseerde oorlogsveteranen
➢ Een belangrijk gevolg van de erkenning van PTSS als officiële stoornis was dat dit het gemakkelijker maakte
om een uitkering wegens “combat-related injury” te claimen. De DSM-definitie van PTSS gaat namelijk uit
van een causaal verband tussen de klachten die men ervaart en de traumatische gebeurtenis die men heeft
meegemaakt. Dit maakte het voor veel getraumatiseerde veteranen veel eenvoudiger om het causale verband
tussen klachten en gevechtshandelingen ook juridisch aan te tonen. Daarnaast werd het door de erkenning van
PTSS mogelijk om deze stoornis aan te voeren als grondslag voor een NGRI-verweer in strafrechtelijke
procedures. Een keerzijde van deze ontwikkeling was dat veteranen die gecompenseerd wilden worden of straf wilden ontlopen. PTSS symptomen gingen faken dat was niet moeilijk omdat de meeste PTSS symptomen zoals we volgende week zullen zien, subjectief van aard zijn en dus lastig verifieerbaar. Bij het onderwerp faken
zullen we in week 3 uitgebreid stilstaan.
De Molukse acties
n de jaren ‘70 werd Nederland geteisterd door een reeks terroristische aanslagen, onder meer gepleegd door
Molukkers, die streefden naar een vrije republiek der Zuid-Molukken. Met de klok mee (beginnend linksboven):
treinkaping bij De Punt (1977), gijzeling school Bovensmilde (1977), gijzeling van het Indonesisch consulaat (1975)
en treinkaping bij Wijster (1975).
Molukse acties waren een roep voor onafhankelijkheid en zo probeerde Molukkers aandacht te krijgen voor het feit
dat Indonesië wel een onafhankelijke staat mocht worden, maar zij niet.
