Glossarium_Hoofdstuk_10 Flashcards
analytisch a priori
proposities van logica en wiskunde; zij leren ons niets over de wereld.
analytische filosofie
hoofdzakelijk Angelsaksische wijze van filosoferen waaronder in de twintigste eeuw ondermeer het logisch empirisme, Popper en de Britse taalanalytische filosofie ressorteren.
angst (Heidegger)
grondstemming die ontstaat uit de ervaring dat de totale contactname tussen mens en wereld geen noodzakelijk of blijvend karakter heeft, en dat het ‘zijn’ een ‘Sein zus Tode’ is.
angst (Sartre)
gevolg van ons gedoemd zijn ook ons verleden te ‘nietigen’ om vrij te zijn, wat ons ertoe kan brengen onszelf wijs te maken dat we gedetermineerd zijn; maar we kunnen onszelf nooit volledig bedriegen over onze vrijheid.
antipositivisme (Husserl)
Husserls opvatting dat er verschillende wetenschappen bestaan en er ook een wijsbegeerte met een eigen object mogelijk is, i.e., het zoeken naar de diepere eenheid van die verschillen in de fenomenologische analyse van de intentionele acten.
‘Aufbau’
Carnaps poging om aan te tonen dat alle wetenschappen herleidbaar zijn tot een gemeenschappelijke grondslag, namelijk de meest elementaire ervaringen van het subject.
Austin
Brits taalanalytisch of linguistisch filosoof die het onderscheid maakt tussen constaterende uitspraken die waar of vals kunnen zijn, en performatieve uitspraken die iets realiseren.
betekenis (Wittgenstein II)
gebruik in een taalspel.
betekeniscriterium
criterium om zinvolle uitspraken duidelijk te onderscheiden van zinledige.
Carnap
analytisch wetenschapsfilosoof van de Wiener Kries die ondermeer het begrip verificatie verving door confirmatie en een eenheidswetenschap nastreefde.
confirmeerbaarheid
mogelijkheid dat observaties de betrouwbaarheid van een oordeel zouden verhogen of verlagen.
continentale filosofie
wijze van filosoferen waaronder in de twintigste eeuw ondermeer de fenomenologie en het existentialisme ressorteren.
corroboratie
het doorstaan van (pogingen tot) falsificatie.
Dasein (Heidegger)
het subject, een ‘in-der-Welt-sein’.
demarcatiecriterium
criterium om wetenschappelijke duidelijk te onderscheiden van niet-wetenschappelijke.
être en soi (Sartre)
het ervaren zijnde, het op zich zijnde, dat ‘dicht’ is.
être pour soi (Sartre)
het bewustzijn dat er voor zich is en voortdurend op het en-soi inwerkt, maar zelf niet tot die wereld behoort.
falsifieerbaarheid
mogelijkheid dat geobserveerde feiten een bewering weerleggen.
feit (Wittgenstein I)
het zich voordoen van een of meer toestanden, i.e., aaneenschakelingen van dingen.
fenomenologie
het analyseren van intentionele acten.
Frege
Duits analytisch filosoof die de geformaliseerde logica tot een eerste voltooiing bracht.
Heidegger
Duits continentaal filosoof die de intentionele relatie tussen het subject en zijn objecten niet, zoals Husserl, beperkt tot de kenact, maar het veeleer heeft over de totale contactname tussen mens en wereld.
hermeneutiek
de methode van het interpreteren van teksten die Heidegger gebruikt voor een fenomenologisch onderzoek naar het zijn van het zijnde.
Husserl
Duits continentaal filosoof en grondlegger van de fenomenologie, die zowel antirelativist als antipositivist was.
intentionaliteit
gerichtheid van elke bewustzijnsact op een bepaald object.
‘le regard’ (Sartre)
de blik van een ander ‘pour-soi’ maakt ons tot object wat zich direct, zonder verdere reflectie, kan uiten in een schaamtegevoel.
leefwereld (Husserl)
de wereld zoals we ze beleefden in een voorwetenschappelijk stadium; het is de wereld die de mens nog niet met wetenschappelijke entiteiten bevolkt had.
liefde (Sartre)
een contradictorische poging om de vrijheid van een ander te bezitten en tevens ze intact te laten.
logisch empirisme
filosofie van de Wiener Kreis, met als wegbereiders Frege, Russell en Wittgenstein I, en als belangrijkste vertegenwoordigers Schlick, Carnap en Neurath.
observatietaal
taal waarin men de protocollen (verslagen) van observaties formuleert, die verbonden wordt met de theoretische taal door correspondentieregels.
‘picture theory’
opvatting van Wittgenstein I dat we via de taal een afbeelding krijgen van de wereld.
Popper
analytisch wetenschapsfilosoof die als demarcatiecriterium falsifieerbaarheid voorstaat.
Russell
Brits analytisch filosoof die in plaats van de traditionele dichotomie van oordelen in ware en valse, een trichotomie introduceerde, namelijk waar, vals en zinledig.
Ryle
Brits taalanalytisch of linguistisch filosoof die mentale termen beschrijft als disposities om onder zekere omstandigheden op een welbepaalde wijze te handelen.
Sartre
Frans continentaal filosoof die een existentialistische versie van de fenomenologie uitwerkte.
Stimmungen (Heidegger)
niet privégevoelens die zomaar ontstaan, uitingen van de wereld tegenover ons die onze fundamentele relatie met de wereld weergeven.
synthetisch a posteriori
proposities van de ervaringswetenschappen die ons betrouwbare informatie (kunnen) geven over de wereld.
taalspelen
contexten of situaties waarin het taalgebruik alleen kan begrepen worden door iemand die erin thuis is.
theoretische taal
taal waarin een theorie axiomatisch wordt opgebouwd, die verbonden wordt met de observatietaal door correspondentieregels.
transcendentaal ego (Husserl)
het ik als kennend, of, meer algemeen, als intentioneel gericht subject, waarbij we ons empirisch ik ‘tussen haakjes’ zetten.
verificatie
controleren van de waarheid of de valsheid van een oordeel op grond van observatie.
verificatiecriterium (Schlick)
een synthetisch a posteriori propositie heeft betekenis als het een observeerbaar verschil uitmaakt (in de waarneembare gegevens) of het al dan niet waar is.
verificatiemethode
betekenis van een oordeel; welke feiten er moeten bestaan opdat het oordeel waar zou zijn en welke opdat het vals zou zijn.
‘vorhanden’ (Heidegger)
de koude tonaliteit van alleen maar de dingen.
vrijheid (Sartre)
de kern van het menselijk bestaan; het pour-soi heeft niet alleen als voorrecht vrij te zijn, het is ook ‘veroordeeld’ tot die vrijheid.
‘Wesensschau’ (Husserl)
een inzicht in de essenties van de dingen door het analyseren van intentionele acten.
‘Wiener Kreis’
groep analytische wetenschapsfilosofen, waaronder Carnap, die een eenheidswetenschap voorstonden en de metafysica wouden elimineren aan de hand van het verificatiecriterium.
Wittgenstein
filosoof wiens denkbeelden in zijn eerste periode zo grondig verschillen van zijn denkbeelden in zijn latere periode, dat het zinvol is Wittgenstein I en Wittgenstein II te onderscheiden.
Wittgenstein I
Wittgensteins denkbeelden in zijn eerste periode, ondermeer dat de wereld de totaliteit van de feiten is, de ‘picture theory’, en dat tautologieën en contradicties empirisch zinledig of betekenisloos zijn.
Wittgenstein II
Wittgensteins denkbeelden in zijn latere periode, ondermeer dat de ‘betekenis’ van een woord het gebruik ervan in een ‘taalspel’ is, en dat schijnproblemen ontstaan zodra filosofen woorden aan hun taalspelen onttrekt om ze in een meer algemene betekenis te gebruiken.
zinledig of betekenisloos (Wittgenstein I)
statuut van tautologieën en contradicties, in contrast met enerzijds, schijnoordelen die onzinnig zijn, en anderzijds, empirisch zinvolle oordelen.
zuhande (Heidegger)
de dingen die zowel affectief als praktisch iets voor mij betekenen.
