Gaeilge - Bearla Flashcards

0
Q

priacal, m.

A

priacal, m. (gs. & npl. -ail, gpl. ~). Peril, risk. 1. Bhí sé i b~ a anama, he was in peril of his life. Ar do phriacal féin, at your own risk. 2. (In phrase) Bean i b~, woman in childbirth. (Var: priacail f)
don chineál sin priacail.
for that kind of risk.
Tá a fhios ag an saol gurb í an Nua-Shéalainn (mar aon leis an Astráil) an áit is fearr don chineál sin priacail. ►
measúnú priacail. =. risk assessment
Scríobh mé measúnú priacail sa choláiste agus chuir mé cóip chuig an mhaor slí sa chomhairle contae, John Street.
. ►measúnú priacail. =. risk assessment
Bhí tuairisc uimhir 5 ar an chlár fógraí an mhí seo agus measúnú priacail Al Capone scríofa air: “If nobody moves, nobody gets hurt”. ►

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
1
Q

feasacht. NOUN, FEMININE

A

3rd DECLENSION
Singular, NOMINATIVE. = feasacht ; an fheasacht
GENITIVE. = feasachta. na feasachta

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

de bharr chúrsaí díolacháin.

A

“Tá beartaithe gur nuachtán saor ó tháille, in-íoslódáilte a thiocfaidh in áit Gaelscéal, a cuireadh deireadh leis an gconradh ag tús na bliana seo de bharr chúrsaí díolacháin. “

“The newspaper, which will replace Gaelscéal, will be available for download free of charge. Foras na Gaeilge ended the Gaelscéal contract at the beginning of the year due to low sales. “

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

chrónáin ghorm, goman

A

gormán » Bluebottle, cornflower.

cuil »
~ chrónáin, ghorm, bluebottle.
lus »
~ gormáin, bluebottle, cornflower.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

drong

A

drong NF; Gin= droinge, Iol dronganna, Gin iol dronganna, = gang
Anois, tuigim nach dtuigeann sibh an dóigh a bhfuil sé sin ina chomhrac aonair, má tá drong fealltóirí fealltacha im’ éadan, ach cuimhnígí, a chlann dhílis na léine goirme, gur mór an méid rudaí a thuigimse agus nach dtuigeann sibhse. ►I mí Feabhra, i mbruachbhaile eile na príomhchathrach, thug drong fear óg ruathar faoi scoil sa cheantar agus thóg siad i leataobh duine de na scoláirí. ►

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Gluais Tí

A

Gluais Tí · = House Glossary ; Gluais ‘Beo!’ · ‘Beo!’ Glossary ▼
Gluais phearsanta atá á bailiú leis na blianta anuas ag údar an tsuímh seo. = A personal glossary collected over several years by this website’s author.
INNEACHAR: breis is 5,000 ceannfhocal = CONTENTS: over 5,000 headwords

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

urchóid

A

urchóid FEMININE NOUN
GENITIVE urchóide, NOMINATIVE PLURAL urchóidí,
GENITIVE PLURAL urchóidí
»harm

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

airí

A

airí MASCULINE NOUN, GENITIVE airí,
NOMINATIVE PLURAL airíonna, GENITIVE PLURAL airíonna
»attribute, property, symptom
Ba mhaith an airí í .

áirí1, f. (gs. ~, pl. -rithe). 1. (a) Milking-place. (b) Herd (of cows). 2. Ground manured in previous year; ground from which potatoes have been cropped.
áirí2 = AIRÍ3.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

airí , m. (gs. ~, pl. ~onna).

A

airí1, m. (gs. ~, pl. ~onna). Symptom; attribute, characteristic, property.
airí2, f. (gs. ~). (In phrases) Airgead, prátaí, etc., na h~, plenty of money, of potatoes, etc.
airí3, f. (gs. ~). 1. Desert. An rud is ~ air, what he deserves. Is maith an ~ air é, he deserves it well. Ní hé is ~ air, it is not what he deserves. Más ~ air é, if he deserves it. ~ an mhagaidh, laughing-stock. Is ~ sheachanta é, he is one to be avoided. 2. Deserving person.
PHRASES:maith »Ba mhaith an airí orthu é, = they well deserved it.
airí1, m. (gs. ~, pl. ~onna). Symptom; attribute, characteristic, property.
airíonna »dea-airí »dearbh-airí »neamh-airí » maith »
Ba mhaith an airí orthu é, = they well deserved it.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

míréadúil

A

míréadúil , = unrealistic , unattainable
“Cáineadh Foras na Gaeilge go láidir ag an am, le leithéidí Doiminic Ó Brolcháin MLA ag cur i leith an Fhorais ag an am gur thuig siad go raibh na figiúirí díolacháin a d’éiligh siad ó Gaelscéal míréadúil ón tús. “
Foras na Gaeilge were heavily criticised at the time, with people such as Doiminic Ó Brolcháin MLA accusing Foras na Gaeilge of having knowingly agreed unattainable targets with Gaelscéal at the outset of the contract.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

í gcomharba

A

scaipeadh an leagan úr mar fhorlíonadh san Irish Independent agus é dírithe go príomha ar lucht foghlamtha na Gaeilge. Tháinig casadh eile ar an scéal nuair a chur an Irish Independent tús le nuachtán nua Gaeilge, Seachtain, ag deireadh Mhí Mheán Fómhair le foireann eagarthóireachta agus iriseoireachta nua le teacht i gcomharba ar Foinse.
when Foras na Gaeilge discontinued funding in 2009, the paper was remodelled and remarketed as a supplement in the Irish Independent aimed specifically at Irish language learners. Another twist in the tale came when the Irish Independent unexpectedly launched a successor to Foinse, Seachtain, a new supplement with a different team of editors and journalists.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

míréadúil

A

míréadúil , = unrealistic
Tá scála ama míréadúil curtha i bhfeidhm ar an atheagrú, agus tá eagla orm nach chun leas na Gaeilge é. ►
Ní nach ionadh gur i ndomhan falsa, míréadúil na meán cumarsáide a thiteamar dá dheasca. ►
leisciúil míréadúil, = lazy and lackadaisical

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

falsa ,

A

▼ i ndomhan falsa , =. in a false world; falsa , = lazy
Ní nach ionadh gur i ndomhan falsa na meán cumarsáide a thiteamar dá dheasca. ►leisciúil míréadúil, lazy and lackadaisical
Agus b’fhéidir go bhfuil breabaireacht agus a léitheid ag dul ar aghaidh i ngach áit, ach déanfaidh an tsoiniciúlacht falsa, leisciúil muid. ►léitheoirí falsa. , = lazy readers.
Tá léitheoirí maithe aici agus tuigeann sí an margadh ar a bhfuil sí féin (agus Cois Life) ag freastal – foghlaimeoirí fásta agus daoine ar cainteoirí líofa iad ach léitheoirí falsa. ►
B’fhalsa an staraí , = it would be a lazy historian
B’fhalsa an staraí a thabharfadh neamhaird ar a leagan athbhreithnithe siúd d’imeachtaí na tréimhse brónaí sin. ►

Is iontach an turas é, chuile lá agus chuile oíche, ar cheithre chearn na cruinne, don duine nach bhfuil falsa. ►
tóiteag bheag fhalsa
lazy little fat girl
“ Bhí Áine ag coinneáil súil mhaith ar Bhríd nó bhí a fhios aici gur tóiteag bheag fhalsa a bhí inti. ►

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

gabhálacha scáileáin

A

Tá ráite i gcló beag na scéime nach mór d’iarratasóirí gabhálacha scáileáin / leagan amach samplach a chur ar fáil in éineacht leis an iarratas. Seans go dtugann seo an-bhuntáiste do dhreamanna atá ar an bhfód cheana féin agus a bhfuil na córais deartha ar fáil dóibh cheana féin.
The small print of the scheme requires applicants to include screen grabs or mock-ups of the paper, which at first glance would appear to give an advantage to those already up and running who would therefore have access to the design tools required.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

sámhnas, m.

A

sàmhnas aimsire = respite in weather
sámhnas, m. (gs. -ais). 1. Ease, respite. ~ a thabhairt d’othar, to ease a patient. Shíl mé go mbeadh ~ agam, I thought I could rest myself. 2. Lull. Tiocfaidh ~ ar ball, (of wind, rain) it will ease off after a while. ~ ar chaint, lull in conversation.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

fuaimrian

A

fuaimrian, m. (gs. -ain, pl. ~ta). Sound-track.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

ionúin

ionúine, A chairde ~e,

A

90 bliain, tar éis di tinneas a fhulaingt go misniúil, dóchasach faoi chúram a clainne agus a cúntóirí baile. Céile ionúin Liam (nach maireann) agus máthair ghrámhar le Caoimhe
ionúin, a1. Dear, beloved. Leanbh ~, beloved child. A chairde ~e, my dear friends. Is ~ le Dia iad, God loves them. Prov: Más ~ an chráin is ~ an t-ál, love me love my dog.
RELATED MATCHES ansa »ionúine »
amhlaidh » Is ionúin le Dia ~ í, God likes her thus.
le » An té ab ansa léi, =» the one she loved best.
tráth » An ~ den oíche is ansa leo, =&raquo_space;the time of night they like best.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

samhnas, m. (gs. -ais)

A

samhnas, m. (gs. -ais). Nausea; disgust. ~ a bheith ort le bia, to feel queasy at food. Tháinig ~ air lena chuid, he took a distaste for his food. Ná cuir ~ ort féin leis, don’t nauseate yourself with it. ~ a bheith ort le rud, to feel loathing for sth. Chuir a chuid cainte ~ orm, his talk sickened me. (Var: samhlas, samhlás, samhnás)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

sáimhín1, m. (gs. ~)

Ar a sháimhín

A

sáimhín1, m. (gs. ~). 1. Easy, tranquil, mood. Bheith ar do sháimhín só, ar do sháimhín suilt, to feel happy and at ease; to enjoy oneself in comfort. 2 = SÁMHÁN.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

A

EXACT MATCHES IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA
só, m. (gs. ~, pl. ~nna). 1. Comfort, ease. Bheith ar do shó, faoi shó, to be nice and comfortable. Faoi shó agus faoi shuaimhneas, in peace and comfort. S.a. SÁIMHÍN1. 2. Satisfaction, enjoyment (from food, etc.); luxury. Tá ~ agus sult sa bhia sin, there is satisfaction and pleasure in food like that. ~ rósta, the satisfying taste of roast meat. Tá ~ súilíneach aige, he can enjoy his gravy, live in luxury. ~ saolta, worldly comforts. ~ saibhris, the luxury of wealth. Is mór an ~ liom é, I think it is luxurious. 3. Prosperity, fortune. B’fhéidir nár mhó an ~ ná an t-anró, the advantages might not outweigh the disadvantages. 4. Lit: Sufficiency, sufficient cause. ~ mímheanma do mhúchadh, enough to drown despondency.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

cumha

A

TORTHAÍ IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA
cumha1, m. (gs. ~). Loneliness, homesickness, parting sorrow. ~ a bheith ort i ndiaidh duine, to feel lonely after, sad at parting with, s.o. Tá ~ uirthi i ndiaidh an bhaile, she is pining for home, homesick. Bhí ~ air ag imeacht, he felt sad at leaving. Chuir an tseanáit ~ orm, the old place filled me with longing. Bhuail ~ é, he was seized with nostalgia. Ag déanamh ~, repining, sorrowing. Níl cara ag ~ ach cuimhne, memory is grief’s only friend.
cumha 2 = COMHA.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

críoch1, f. gs. -íche, npl. ~a, gpl. ~

A

críoch1, f. gs. -íche, npl. ~a, gpl. ~; ds. crích used in certain phrases). 1. Limit; boundary. (a) ~a na tíre, na feirme, the boundaries of the country, of the farm. Claí, fál, críche, boundary wall, hedge. ~ fhearainn, headland, margin, of field. ~ dhriseacha, bordering of briars; briar thicket. Is í an abhainn an chríoch, the river marks the boundary. Tá siad sa chríoch ag a chéile, their lands adjoin. Ag troid faoi chríocha, quarrelling about land boundaries. Bhí an namhaid ar na ~a, the enemy was on the border. Bun na dtrí g~, where three boundary lines meet. (b) Terminal point. Shuigh siad ~ agus comhartha don rás, they fixed a limit and a mark for the race. 2. Region, territory. ~a Laighean, na nDéise, the territories of Leinster, of the Decies. ~a ciana, coimhthíocha, distant, foreign, lands. ~ an domhain, the territories, countries, of the world. ~a a chineáil, his people’s lands. Ag filleadh chun a chríche agus a chineáil, returning to his country and his people.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

Crot ‘is crích

A
  1. End; completion, conclusion; fulfilment, settlement. (a) Ag teacht chun críche, [g.s after ag teacht ] coming to an end; coming to pass. Is olc an chríoch a bhí orthu, they came to a bad end. Tháinig ~ agus cinneadh a shaoil, his life came to its allotted end. Is é ~ mo scéil (go), the conclusion of my story is (that). Is é ~ agus deireadh an scéil, na mbeart, (go), the upshot of the whole matter is (that). Mar chríoch, in conclusion. A chríoch sin, finis. An chríoch dhéanach, the latter end. (Ceithre) ~a déanacha an duine, man’s last state; the Four Last Things. Tá sé sna ~a déanacha, he is in the last extremities. (b) ~ a chur ar dhuine, to settle s.o. in life. Cuir crot is ~ ort féin, fix yourself up properly. Ba cheart duit ~ éigin a chur ort féin, you should make some plans for yourself. Níl mórán críche orthu, they are poorly circumstanced. Is beag ~ atá ann, he is rather aimless. Chuir sé ~ mhaith ar a chlann, he settled his family well. Is olc an chríoch a chuir sé air féin, he finally left himself in a bad way. Chuir sé ~ fhliuch ar an airgead, he spent all the money on drink. (c) (ds. form crích) Rud a chur i gcrích, to complete, accomplish, sth. Do bheart a chur i gcrích, to achieve one’s purpose; to finish one’s job. Cuir do ghnóthaí i gcrích, put your affairs in order. Chuir siad an margadh i gcrích, they closed the bargain. Chuir sé a chlann i gcrích, he settled his family. Tá triúr iníonacha aige le cur i gcrích, he has three daughters to marry off. An rud a bhí sé a chur i gcrích, what he was set to accomplish. Tá an obair i gcrích aige, he has completed the work. Tháinig sé i gcrích, chun críche, it came to pass. Tá an scéim ag teacht i gcrích, the scheme is coming to fruition. Do bheatha a thabhairt i gcrích, to gain one’s livelihood. Duine a chur ó chrích, to ruin the prospects of s.o. Chuir sé an saol ó chrích air féin, he ruined his prospects in life. Chuir siad an scéim ó chrích, they wrecked the scheme. Cailín a chur ó chrích, to ruin, seduce, a girl. Tá sí ag dul ó chrích, her prospects of marriage are fading. Duine gan chrích, aimless person.
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
23
Q

a) Ag teacht chun críche,

A

(a) Ag teacht chun críche, =. coming to an end; coming to pass.
Is olc an chríoch a bhí orthu, they came to a bad end. Tháinig ~ agus cinneadh a shaoil, his life came to its allotted end. Is é ~ mo scéil (go), the conclusion of my story is (that). Is é ~ agus deireadh an scéil, na mbeart, (go), the upshot of the whole matter is (that). Mar chríoch, in conclusion. A chríoch sin, finis. An chríoch dhéanach, the latter end. (Ceithre) ~a déanacha an duine, man’s last state; the Four Last Things. Tá sé sna ~a déanacha, he is in the last extremities. (b) ~ a chur ar dhuine, to settle s.o. in life. Cuir crot is ~ ort féin, fix yourself up properly. Ba cheart duit ~ éigin a chur ort féin, you should make some plans for yourself. Níl mórán críche orthu, they are poorly circumstanced. Is beag ~ atá ann, he is rather aimless. Chuir sé ~ mhaith ar a chlann, he settled his family well. Is olc an chríoch a chuir sé air féin, he finally left himself in a bad way. Chuir sé ~ fhliuch ar an airgead, he spent all the money on drink. (c) (ds. form crích)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Rud a chur i gcrích,
Rud a chur i gcrích, to complete, accomplish, sth. Do bheart a chur i gcrích, to achieve one's purpose; to finish one's job. Cuir do ghnóthaí i gcrích, put your affairs in order. Chuir siad an margadh i gcrích, they closed the bargain. Chuir sé a chlann i gcrích, he settled his family. Tá triúr iníonacha aige le cur i gcrích, he has three daughters to marry off. An rud a bhí sé a chur i gcrích, what he was set to accomplish. Tá an obair i gcrích aige, he has completed the work. Tháinig sé i gcrích, chun críche, it came to pass. Tá an scéim ag teacht i gcrích, the scheme is coming to fruition. Do bheatha a thabhairt i gcrích, to gain one's livelihood. Duine a chur ó chrích, to ruin the prospects of s.o. Chuir sé an saol ó chrích air féin, he ruined his prospects in life. Chuir siad an scéim ó chrích, they wrecked the scheme. Cailín a chur ó chrích, to ruin, seduce, a girl. Tá sí ag dul ó chrích, her prospects of marriage are fading. Duine gan chrích, aimless person.
25
Cuir crot is críoch ort féin | Tá sé sna críocha déanacha
Cuir crot is ~ ort féin, fix yourself up properly. | Tá sé sna críocha déanacha, he is in the last extremities.
26
Níl mórán críche orthu gs.
Níl mórán críche orthu, = they are poorly circumstanced.
27
bairéad, m. (gs. & npl. -éid, gpl. ~).
bairéad, m. (gs. & npl. -éid, gpl. ~). 1. Biretta. 2. Cap. ~ cúil, skull-cap. ~ píce, peaked cap. Anat: ~ sonais, caul. ~ spéire, white linen cap. Beidh bairéid ar iarraidh, there will be wigs on the green. 3. Hat.
28
Imgabháil canach
Imgabháil canach = tax evasion
29
míréiteach [ fir1 ] tuistí | tuistí
parental friction "dhaoine atá ag tógáil clainne le Gaeilge, grúpaí tuistí is leanaí " An bhfuil tú ag lorg grúpa Tuistí & Leanaí? = Are you looking for an Irish language Parent & Toddler group? Torthaí beachta · tuistí parental Téarmaí gaolmhara · Related terms (1) míréiteach fir1 tuistí
30
míréireach
míréireach, a1. Disobedient, insubordinate, unruly. | Mathematics: incongruent ; Oideachas · Education= unruly
31
míriar b2
míriar1, f. (gs. míréire). 1. Mismanagement. 2 = MÍRÉIR. | míriar2, v.t. (pp. ~tha). Mismanage.
32
riarachán, m. (gs. -áin).
riarachán, m. (gs. -áin). Administration. Cúrsaí, foireann, riaracháin, administrative matters, staff. PHRASES : banna » ~ cláraithe, morgáiste, riaracháin, seachadóra, Stáit, registered, mortgage, administrative, bearer, Government, bond. cairt » ~ eacha riaracháin, letters of administration. deonú » ~ maoine, probháide, riaracháin, grant of property, of probate, of administration. litir »Litreacha riaracháin, letters of administration. oifigeach » 2. ~ cléireachais, foirne, feidhmiúcháin, riaracháin, clerical, staff, executive, administrative, officer. ordú » ~ riaracháin, = administrative order. teoranta ». Riarachán ~, limited administration.
33
inniúlacht
inniúlacht, f. (gs. ~a). Ability, competence, capacity. Deimhniú ~a, certificate of competency. ~ tiomnaithe, testamentary capacity. deimhniú » ~ cáilíochta, inniúlachta, comhlíonta, corpraithe, certificate of qualification, of competence, of conformity, of incorporation. "Le linn an phlé, chuir an Coimisinéir síos ar lagú chóras na scéimeanna teanga, idir chur i bhfeidhm agus chaighdeán na bpolasaithe, easpa inniúlacht Ghaeilge an státchórais, agus cinneadh an Rialtais cumhachtaí agus feidhmeanna reachtúla an Choimisinéara Teanga a aistriú chuig Oifig an Ombudsman, cé nach bhfuil sonraí ina leith curtha ar fáil ó mhí na Samhna 2011. Cháin an Coimisinéir beartas úr lochtach earcaíochta na Státseirbhíse agus mheas sé go dtógfadh sé thart ar 28 bliain le líon na foirne riaracháin sa Roinn Oideachais agus Scileanna le líofacht i nGaeilge a mhéadú ón 1.5% atá ann faoi láthair go dtí 3%.
34
mugadh, m. (In phrase) ~ magadh, humbug, farce.
Ag tagairt d’fholús i dtaobh athbhreithniú Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 a fógraíodh i mí na Samhna 2011, dúirt an Coimisinéir gur gá don Stát aghaidh a thabhairt ar dhá mhórghné, is é sin úsáid na Gaeilge i mbun cumarsáide le pobal na Gaeltachta gan cheist, gan choinníoll, agus cinntiú go mbeadh dóthain foirne le cumas sa Ghaeilge sa chóras riaracháin phoiblí. Dúirt sé mura dtabharfaí aghaidh ar na gnéithe áirithe seo “gur mugadh magadh, briolla brealla nó bréaga a bheas i gceist” le haon leasú. -
35
brille, f. (gs. ~). 1. (In phrase) ~ bhreaille,
brille, f. (gs. ~). 1. (In phrase) ~ bhreaille, nonsensical talk; vulgar gossip. 2 = BREALL1,2. Dúirt sé mura dtabharfaí aghaidh ar na gnéithe áirithe seo “gur mugadh magadh, briolla brealla nó bréaga a bheas i gceist” le haon leasú. -
36
gaotaireacht, f. (gs. ~a)
gaotaireacht, f. (gs. ~a). (Of talk) Wind, vapour; bombast. Níl uainn ach go dtabharfadh an Rialtas a gceart bunúsach do Ghaeilgeoirí chun an Ghaeilge a úsáid agus iad ag plé le comhlachtaí stáit - ní gaotaireacht gháifeach amháin - agus ní mór dóibh cabhair seachas constaicí a chur roimh Oifig an Choimisinéara Teanga ina cuid oibre chun cearta teanga phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta a chosaint”.
37
gáifeach »
gáifeach ». Caint gháifeach, exaggerated talk. " agus iad ag plé le comhlachtaí stáit - ní gaotaireacht gháifeach amháin - agus ní mór dóibh cabhair seachas constaicí a chur roimh Oifig an Choimisinéara Teanga ina cuid oibre chun cearta teanga phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta"
38
suíomh, m. (gs. & npl. -ímh, gpl. ~).
Agus é ag ceistiú an Aire Stáit Gaeltachta Donnchadh Mac Fhionnlaoich T.D., sa Dáil ar an gCéadaoin, dúirt Éamon Ó Cuív, T.D. de chuid Fhianna Fáil, gur thuig sé do shuíomh an Aire Stáit ach gur léir nach bhfuil sé ag fáil na tacaíochta ón Rialtas i leith chás na Gaeilge mar is ceart. 1. Site, location; settlement, arrangement; establishment. ~ foirgnimh, site of building. ~ na talún, the lie of the land. ~ coirp, posture of body. ~ cloig, position of clock. ~ scéil, scene of story. ~ ingearach, vertical position. ~ cúise, establishment of case. Tá ~ breá air, it is nicely situated. Caithfimid ~ a chur ort, we must fix you up. 2. Var. vn. of SUIGH.;:coibhneasta » Suíomh ~, relative positions. ;:tiarna » ~ suímh, ground-landlord.
39
a shuíomh vb | cúis a shuíomh
set »To set a scene, radharc a shuíomh. show »To show cause, reason, fáth a thabhairt, cúis a shuíomh. cause » To show cause, cúis a shuíomh. compose » Art: To compose the figures in a picture, na fíoracha a shuíomh i bpictiúr. establish » Jur: To establish one's right, do cheart a shuíomh. fix » To fix a camp, campa a bhunú, a shuíomh. geography » I studied the geography of the place, chuireas eolas ar shuíomh na háite. hang ». To hang a bell, clog a chur suas, a shuíomh.
40
faomh, v.t. (pp. -ofa). faomhadh, m. (gs. -ofa).
faomh, v.t. (pp. -ofa). Accept; agree to; concede. Rud a fhaomhadh ó dhuine, = to accept sth. from s.o. D'fhaomh sé an baisteadh, he agreed to be baptized. ~aim gach ní a deir tú liom, I accept everything you say to me. D'fhaomh sí a phósadh, = she consented to marry him. D'fhaomh siad an tiarnas dó, = they yielded the lordship to him. faomhadh, m. (gs. -ofa). 1. vn. of FAOMH. 2. Acceptance; agreement; concession.
41
Is gairid ár gcart ar an saol seo,
our lease of life is short. cairt1, f. (gs. ~e, pl. ~eacha). 1. Chart. ~ aimsire, ghaoithe, weather-, wind-, chart. ~ loingseoireachta, loingseora, navigator's chart, sea map. 2. Charter. ~ baile, cathrach, comhlachta, town, city, company, charter. Is gairid ár g~ ar an saol seo, our lease of life is short. 3. Parchment, deed. ~eacha riaracháin, letters of administration.
42
iarghaois, f. (gs. ~e).
iarghaois, f. (gs. ~e). Hindsight. 'Ní gaois iarghaois’, de réir an tseanfhocail, ach is féidir a lán a fhoghlaim ón stair, agus b’fhéidir fadhbanna a sheachaint san am atá le teacht dá bharr. gaois, f. (gs. ~e). Wisdom, sagacity; shrewdness, intelligence.
43
tadhlach ADJ
tadhlach1, a1. 1. Touching, adjoining. 2. Tactile. tadhlach2 = TÁLACH. "go dtí 14 Márta 2014 ag eagraíochtaí agus grúpaí pobail, atá lonnaithe sna Limistéir éagsúla atá i gceist nó tadhlach leo, chun iarratais a dhéanamh chuig Údarás na Gaeltachta. Bíodh na critéir pleanála teanga san áireamh in aon phlean teanga a ullmhófar amach anseo sna Limistéir Pleanála Teanga. "
44
deiseal
deiseal1, m. (gs. -sil). 1. Righthand direction, direction of sun. (a) (As adv.) Dul ~, to follow direction of sun, to go clockwise. Casadh, iompú, ~, ar ~, to turn right. Fad is a bheas grian ag dul ~, whilst the sun follows its course, to the end of time. S.a. LÚB1 4, TREISEAL. (b) (As int.) ~! (to person with obstruction in throat, or sneezing) Bless you! (c) (gs. as attrib.a.) An taobh deisil, the right-hand side; the right side (de rud, of sth.). 2 = DEISIÚR. Fad is a bheidh ~ ar an aer, ag dul deiseal, "whilst the sun remains in the sky, on its course', to the end of time. lúb » ~ shleamhain, ~ ar deiseal, plain stitch. scriú » ~ deisil, tuathail, tadhaill, right-hand, left-hand, tangent, screw. taobh » An ~ deisil, tuathail, de rud, the right, wrong, side of sth. treiseal »
45
deisiúr, m. (gs. -úir)
deisiúr, m. (gs. -úir). 1. Southerly aspect. Ar dheisiúr na gréine, facing the sun. 2. Facing position. Ar dheisiúr an ghairdín, overlooking the garden.
46
cnuasach,
cnuasaigh2, v.t. & i. (vn. -ach). 1. Gather food (from woodland, sea-shore); pick (potatoes, etc.). 2. Collect, store. = Ag cnuasach drochaigne, gathering ill will.;:cnó » ~ cnuasaigh, garnered nut; Pota cnuasaigh, pot for cooking shell-fish, etc. cnuasach »Ag déanamh cnuasaigh, gathering shell-fish, dulse, etc. corrán » ~ cnuasaigh, long-handled sickle (for cutting seaweed). sméar » ~ mhullaigh an chnuasaigh, = the pick of the bunch.
47
cóireáil1, f. (gs. -ála).
cóireáil1, f. (gs. -ála). 1. vn. of CÓIREÁIL2. 2. Treatment. cóireáil2, v.t. (pres. -álann). Med: Ch: Treat. dochtúir » Cóireáil dochtúra, medical treatment. ionad cóireála. = treatment plant
48
suntas, m. (gs. -ais).
1. Notice, attention. ~ a thabhairt do rud, to notice sth. Ná tarraing ~ orainn, don't draw attention to us. Cuid suntais iad, they are worthy of remark. 2 = SUAITHEANTAS. (Var: sundas) "Rinne mé suntas de.. = thug mé faoi ndheara"
49
Cuíchóiriú | próiseas cuíchóirithe
rationalization » Cuíchóiriú "Tháinig próiseas cuíchóirithe a tionscnaíodh in 2008 chun críche an tseachtain seo caite, le fógra ó Fhoras na Gaeilge maidir leis na sé cheanneagraíocht a bheidh le maoiniú acu amach anseo. " "A rationalisation process initiated in 2008 came to a conclusion last week with the announcement by Foras na Gaeilge of the six lead-organisations chosen for future ."
50
Deir
shingles, s. Med: Deir f.
51
spin-doctoring
iarracht casadh dearfach a chur ar an scéal = SPIN
52
Ardú Feasachta, Cosaint Teanga, agus Ionadaíocht | feasach, a1.
Awareness Raising, Language Protection and Representation feasach, a1. Knowing, knowledgeable, well-informed. Go ~, knowingly, wittingly. Is ~ mé, dom, é, I am aware of it. Ar feadh gur ~ mé, as far as I know. Is ~ mé, dom, (go), I know (that). Más fiafraitheach is ~, knowledge comes from inquiry.
53
faonfhleasc
faonfhleasc, s. (In phrase) Ar fhaonfhleasc a dhroma, on the flat of his back.
54
iosta, m. (gs. ~, pl. ~í)
iosta, m. (gs. ~, pl. ~í). 1. Lit: Abode, dwelling. 2. Store, depot; keep, treasury. DEPOT ordanás ». => Iosta, stórais, ordanáis, ordnance depot, stores. iosta na rinne ( g.sing.) = POINT DEPOT [ rinn (tíre), point of land, cape, promontory. Na reanna liatha, the grey headlands]
55
roinn1, f. I. (gs. & npl. ranna, gpl. rann).
EXACT MATCHES IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA 1. Share, portion. Mo ~ den talamh, my apportioned share of the land. Fuair sí ~ óna hathair, she got a portion, a dowry, from her father. Tá do ~ agat, you have your share. Cion, cuid, ranna, allotted portion. Níl cuid ranna ann, it is not worth dividing. ~ iomairí, rundale. 2. Distribution; dealing, trading. Fear ranna, distributor; dealer, trader. Teach ranna, dealing-house, shop. Tá tú os cionn ranna, it is impossible to deal with you. Ní bheidh ~ agam leo, I will have no truck with them. Lit: ~ agus dáil, serving of food and drink. S.a. LÁMH 15. II. (gs. ~e, pl. ranna). 1. (a) Divided, partitioned, portion. ~ talún, divided portion of land. ~ de sheomra, partitioned portion of room. (b) Part, area. An ~ seo tíre, this part of the country. (c) Geog: An R~ Eorpa, the continent of Europe. Ceithre ranna an domhain, the four quarters of the globe. 2. Adm: Department. Ranna stáit, state departments. An R~ Oideachais, the Department of Education. 3. Gram: Ranna cainte, parts of speech. 4. (a) Biol: Division. (b) Anat: Part. Ranna an choirp, the parts of the body.
56
rinn1, f. (gs. ~e, npl. reanna, gpl. reann).
1. Point, tip. ~ sleá, claímh, point of spear, of sword. ~ saighde, arrow-head. S.a. 6. ~ triantáin, vertex of triangle. ~ bachaille, tip of staff. Tá sé i ~ aon mhéire aige, he has it at his finger-tips. 2. Top, apex; culmination. Ó ~ go sáil, from head to heel. I ~ an choimheascair, at the height of the struggle. I ~ a oirircis, at the peak of his renown. 3. ~ (tíre), point of land, cape, promontory. Na reanna liatha, the grey headlands. 4. Pointed weapon; sharp-pointed instrument. Reanna agus faobhair, pointed and bladed weapons, spears and swords. Trí ~ agus fhaobhar, "by point and edge,' by force of arms. Bás de ~, death by the sword. 5. Fig: Tá ~ ar an lá, the day is piercingly cold. Tháinig ~ ar a shúile liom, he looked daggers at me. 6. Bot: ~ roisc, eyebright. ~ dhearg, red-hot poker. ~ saighde, arrowhead. 7. Pros: Last word of verse-line. ~ agus airdrinn, stressed syllable at end of line rhyming with unstressed syllable of longer word at end of following line. rinn2, m. (gs. & npl. reanna, gpl. reann). Star, planet. Na reanna neimhe, the heavenly, celestial, bodies. rinn3 = rinne : DÉAN2. rinn4 = linn : LE1.
57
BACHALL
bachall ( g.s ) bachaille : . los »bachaille, trostáin, tip of crozier, of staff. rinn ». bachaille, tip of staff.
58
los, m. (gs. & npl. ~a, gpl. ~).
1. Lit: (a) Point, tip. los bachaille, trostáin, = tip of crozier, of staff. (b) Tail. ~ luchóige, mouse's tail. 2. Lit: Natural increase, produce; result. Beodhíle gona los, = livestock with their produce. 3. El: Terminal. ~ caibe, spade terminal. 4. (In phrases) As ~, ar ~, de ~, i ~, as a result of, on account of, by virtue of. Ba chara dóibh é as ~ a mhná, he was friendly with them on account of his wife. As ~ a nirt, by reason of his strength. I ~ croiche Críost, in virtue of the cross of Christ. As a los sin, on that account. Lit: Ar aon los, = on purpose.
59
beodhíle
beodhíle, f. (gs. ~). Livestock. los » Beodhíle gona los , = livestock with their produce.
60
goin
1. goin. f. (gs. & pl. ~e). Bit, scrap. ~e olla, coarse bits of wool, wool-waste. Má tá ~goin ~ ar bith de fágtha, = if there is any little bit of it left. Tá ~ goin ~ éigin maitheasa ann, there is some bit of good in him. 2. goin f. (gs. gona, pl. gonta). 1. vn. of GOIN3. 2. Wound; stab, sting, hurt. ~ bháis, death-wound. ~ chléibh, chroí, body-, heart-, wound; piercing sorrow. ~ teasa, heat-stroke. Fuair sé ~ ghréine, he got sunstroke. ~ ocrais, pang of hunger. Bhí ~ air chun a dhinnéir, he was hungry for his dinner. ~ choinsiasa, twinge of conscience. 3. ~ ré, waning of moon. B: Tinn le ~ na ré, moonstruck. 4. Fish: Bite. goin3, v.t. (pp. gonta). 1. (a) Lit: (Mortally) wound; slay. (b) Wound; stab, sting, hurt. ~eadh le piléar, sa ghualainn, é, he was wounded by a bullet, in the shoulder. Ghoin sé go croí mé, it stabbed me to the heart. Ghoin sé an beo ann, it cut him to the quick. Ghoin an focal é, the remark stung him. Ghoin mo choinsias mé, my conscience pricked me. S.a. AIRE1 2. 2. Ó ghointear an ré, from the time the moon begins to wane. goin4, v.t. (vn. ~t f, gs. ~te). Cards: Cluiche a ghoint, to win game outright, to jink.
61
iaróg, f. (gs. -óige, npl. ~a, gpl. ~)
1. (Resultant) quarrel; row, disturbance. ~ a thógáil, a chothú, a chur ina suí, to cause, promote, stir up, a quarrel. Lucht iaróige, trouble-makers. Ná hoscail doras na hiaróige, let sleeping dogs lie. Ós tú a tharraing ort, íoc olc agus iaróg = aggressor must take the consequences. 2. After-effect, complication; mark (of blow). ~ shlaghdáin, after-effect of cold. An ~ a bhaint as rud, to remove the bad effect of, take the sting out of, sth. B'fhéidir go bhfágfainnse, go gcuirfinnse, ~ air, I might leave my mark on him. iaróg2 = EIREOG. suí » Chuir sé an iaróg ina ~, =. he started a row.
62
los, m. (gs. & npl. ~a, gpl. ~).
los, m. (gs. & npl. ~a, gpl. ~). 1. Lit: (a) Point, tip. ~ bachaille, trostáin, tip of crozier, of staff. (b) Tail. ~ luchóige, mouse's tail. 2. Lit: Natural increase, produce; result. Beodhíle gona ~, livestock with their produce. 3. El: Terminal. ~ caibe, spade terminal. 4. (In phrases) As ~, ar ~, de ~, i ~, as a result of, on account of, by virtue of. Ba chara dóibh é as ~ a mhná, he was friendly with them on account of his wife. As ~ a nirt, by reason of his strength. I ~ croiche Críost, in virtue of the cross of Christ. As a ~ sin, on that account. Lit: Ar aon los = on purpose. =. d'aon gnó
63
CIAN1. »cianta
cairbreach » Na cianta ~a ó shin, in remote ages.NA CIANTA CAIRBREACHA cairbreach »Tá sé na cianta ~a ó chonaic mé é, I haven't seen him for ages.cianta: CIAN1. cairbreach » Na cianta ~a ó shin, in remote ages. cairbreach » Tá sé na cianta ~a ó chonaic mé é, I haven't seen him for ages. a ó shin, in remote ages. Tá sé na cianta ~a ó chonaic mé é, I haven't seen him for ages.»
64
cairbreach, a1.
1. Ridged, rugged. Béal ~, rugged mouth; jaw set with rugged teeth. Aill chairbreach, rugged cliff. 2. (In phrases) Na cianta ~a ó shin, in remote ages. Tá sé na cianta ~a ó chonaic mé é, = I haven't seen him for ages. cian » Sna cianta cairbreacha, in remote ages.
65
gábh, m. (gs. gáibh, npl. ~a, gpl. ~).
1. Danger, peril. Bheith i n~, to be in a dangerous situation. Teacht (slán) as ~, to survive danger, get out of a difficult situation. Is iomaí ~ a raibh sé ann, he came through many dangers, was in many a tight corner. 2 = GÁ1. (Var: gs. ~a) téarnaigh » Téarnamh as gábh, to escape from danger.
66
puinn, s. 1.
(a) (Used negatively) Not much. Níl ~ céille aige, he hasn't much sense. Níl sé ~ níos fearr leis, he is not much the better for it. Níl ~ air, there is little the matter with him. Ní raibh ~ dá bharr agam, I gained little by it. (b) (Interrogatively) Much, any. An bhfuil ~ airgid agat? Have you much money? 2 = POINN 1. maith ». Ní mhaithfinn puinn (ás, bonn, orlach) dó, I would let nothing go with him; I wouldn't yield an inch to him.
67
beartas, m. (gs. & npl. -ais, gpl. ~)
Policy. ~ poiblí, public policy. páirt » Beartas ~e, joint undertaking. = BEARTAS PÁIRTE "Ag cruinniú den Fhochoiste Oireachtais um Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge agus Rudaí Gaolmhara a tionóladh an mhí seo caite ardaíodh neart ceisteanna maidir le beartais agus cur chuige an Rialtais i dtaca le ceist na Gaeilge ag leibhéal an stáit."
68
Ag eascairt ; vn. of EASCAIR eascairt, f. (gs. -artha, pl. ~í)
eascairt, f. (gs. -artha, pl. ~í). 1. vn. of EASCAIR. 2. (Of plants, etc.) Shooting, sprouting; rapid growth. 3 = ATHSCARADH. "Ag eascairt as caint cháinteach a thug an Coimisinéir Teanga, Seán Ó Cuirreáin, agus é ag tuairisciú don Fhochoiste den uair dheireanach sula n-éiríonn sé as a ról ar 23 Feabhra 2014, agus ag tagairt don easpa ionadaíochta ó pháirtithe an chomhrialtais ag an gcruinniú, léiríodh an-imní maidir le staid reatha na Gaeilge agus na himpleachtaí tromchúiseacha atá i ndán do phobal na Gaeilge mar thoradh ar dhrochsheasamh na n-údarás ina leith.
69
drochmheas, m. (gs. ~a).
Contempt. ~ a bheith agat ar dhuine, ar rud, to despise s.o., sth. ~ drochmheas a tharraingt ar dhuine, to bring s.o. into contempt. ~drochmheas a chaitheamh ar dhuine, le duine, to cast aspersion on s.o. Fuair sé ~ orainn, he belittled us. Is mairg a thugas ~ don óige, one should not disparage youth. Le ~ air, in contempt of him. séideán » Chuir sé ~ as le drochmheas ar mo chuid cainte, =. he snorted with contempt at what I said. sraoth » Chuir sé ~ as le drochmheas, he snorted in contempt.
70
sraoth1, m. (gs. ~a, pl. ~anna).
1. Sneeze. ~ sraoth a dhéanamh, a ligean, to sneeze. 2. Snort. Chuir sé sraoth as le drochmheas, he snorted in contempt. (Var: f) sraoth2, m. (gs. ~a, pl. ~anna). 1. Race, channel. ~ muilinn, mill-race. 2. Flow. (Var: npl. ~a, gpl. ~)
71
rabhadh
thug ball sinsearach “rabhadh” do Phrotastúnaigh ag foghlaim na Gaeilge gur chuid den “chlár poblachtánach” atá ann. -
72
Mháigh
Mháigh George Chittick, atá mar Ardmhaistir an Oird i mBéal Feirste, go bhfuil i gceist ag pobal na Gaeilge go mbeadh an stádas dlíthiúil céanna ag an nGaeilge is atá ag an mBéarla -
73
díomách, a. (gsm. ~, gsf. & comp. -áiche, npl. ~a)
díomách, a. (gsm. ~, gsf. & comp. -áiche, npl. ~a). Disappointed, sorry. (Var: diomách)
74
diaga ADJ
diaga, a3. Divine. 1. Godly, godlike. Nádúr ~, divine nature. Ceart ~, divine right. 2. Sacred, holy. An Scríbhinn Dhiaga, Holy Scripture, the Scriptures. Seirbhís dhiaga, divine service. Ceol ~, sacred music. Amhrán ~, spiritual. Stair dhiaga, scriptural history. 3. Theological. Suáilcí ~, theological virtues. dán » diaga, sacred poetry.; díograis »dhiaga, divine fervour. eagnaíocht » dhiaga, divine wisdom. react ». Dé, an ~ diaga, the law of God, the divine law. rún » diaga, divine mystery. scríbhinn » An S~ Dhiaga, Holy Writ. seirbhís » dhiaga, speisialta, divine, special, service. suáilce » Na suáilcí diaga, the theological virtues.
75
Roocht reachta
comhall » crábhaidh, rialach, reachta, observance of piety, of rule, of law. dúchas »De réir dúchais agus reachta, by traditional custom and law. foráil » Forálacha reachta, provisions of an enactment. leasú » reachta, amendment of statute. réabóir » reachta, violator of law.; smacht » reachta, rule of law.
76
riocht, m. (gs. reachta, pl. ~aí; dpl. reachtaibh used in certain phrases). ríocht = kingdom
1. Form, shape, guise. I reacht; i reachtaibh, aingeal, in the form of angels. Chuaigh sí i reachteala, she assumed the form of a swan. Dul i ~ duine eile, to masquerade as s.o. else. An fhírinne a chur as a ~, to distort the truth. Tháinig sé ina ~ féin arís, he regained his former appearance, became his old self again. 2. State, condition, plight. Sa ~ sin, in that condition. Tabhair ar ais na leabhair sa ~ ina bhfuair tú iad, bring back the books in the same condition as you got them. Is olc an ~ a bhfuil sé ann, he is in a bad state; he looks awful. I ~, i reachtaibh, báis, looking like, on the point of, death. I ~ pléascadh, ready to explode. Bhí sí i ~ dul i laige, she looked as if she was about to faint. Tá siad i ~ a chéile a mharú, they are fit to kill each other. 3. Capacity, capability. Ól do ~ de, drink your fill of it. Tá mo ~ ite agam, I have eaten enough. Líon é chomh fada lena ~, fill it to capacity. Is é atá ina ~, he is well able to do it. Ní raibh sí i ~ éirí, she wasn't able to rise. Dul thar do ~ le rud, to exceed one's capacity for sth. Ná cuir thú féin thar do ~ leis, don't overtax yourself with it. Faoi ~ seoil, carrying full sail; going full blast. 4. I ~ (agus) go, in such a way that, so that. I ~ is go ndéanfar in am é, in such a way that it will be done in time. I ~ is go raibh mé déanach, with the result that I was late.
77
lóchán, m. (gs. -áin). 1
Chaff. 2. Light, wind-blown, grass, etc. 3. Worthless matter, gabh » Ní ghabhtar seanéan le lóchán, "an old bird is not caught with chaff', we learn from experience.
78
chur chuige
fágadh litir ann don Aire Stáit Donnchadh Mac Fhionnlaoich T.D., ag impí air seasamh a thógáil ar son phobal na Gaeilge agus Gaeltachta agus athrú meoin, athrú polasaí, agus athrú chur chuige a lorg ag leibhéal an Rialtais. . ►cur chuige = approach " an cur chuige a bhí acu ná dul ar an ionsaí mar bhealach cosanta agus níos mó cúl a fháil ná an freasúra. ► cur chuige = approach
79
aisghairm, f. (gs. as s. ~e, as vn. -rthe; pl. ~eacha) | aisghairm; f. (gs. as s. ~e, as vn. -rthe; pl. ~eacha). 1
"Moladh chomh maith le linn Ard-Fheis Chonradh na Gaeilge 2014 go ndéanfaí aisghairm ar an Acht um Riar na Córa (Teanga) (Éire) 1737 a chuireann cosc ar úsáid teanga ar bith eile seachas an Béarla in imeachtaí cúirte ó thuaidh, le cearta teanga agus comhionannas sna cúirteanna a chinntiú do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta ar fud an oileáin. - " . vn. of AISGHAIR. 2. Abrogation; repeal.
80
feasacht bain3 | gu: na feasachta
General = aithne bain4 = tuiscint bain3 awareness an Acmhainn bain2 Eorpach um Fheasacht Suímh sa Spás ¶ European Space Situational Awareness Capacity s ¶ an Clár fir1 um Fheasacht Eorpach European Awareness Programme s
81
guaim, f. (gs. ~e).
guaim, f. (gs. ~e). (Self-)control, (self-)restraint. ~ a chur, a choinneáil, ort féin, to control, restrain, oneself. Chuir sé ~ ar a fhearg, he suppressed his anger. Chaill sé ~ air féin, he lost control of himself
82
EXACT MATCHES IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA | gúm, m. (gs. & npl. gúim, gpl. ~). Plan, scheme.
EXACT MATCHES IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA | gúm, m. (gs. & npl. gúim, gpl. ~). Plan, scheme.
83
fánas1, m. (gs. & npl. -ais, gpl. ~). | fánas2, m. (gs. & npl. -ais, gpl. ~).
fánas1, m. (gs. & npl. -ais, gpl. ~). Gap. fánas2, m. (gs. & npl. -ais, gpl. ~). Myth: Faun. fánas fir1 gu: fánais, ai: fánais, gi: fánas = faun Litríocht › Miotaseolaíocht · Literature › Mythology faun = any of a class of ancient Roman deities of the countryside, identified with the satyrs of Greek myth. [1325–75; Middle English (< Old French faune) < Latin faunus; compare Faunus]
84
ceaigín, m. (gs. ~, pl. ~í). 1.
ceaigín, m. (gs. ~, pl. ~í). 1. Dim. of CEAIG. 2. Rotund little person.
85
D'imig sé gan mhasla gan mháchai
imigh ». D'imig sé gan mhasla gan mháchail, = he escaped easily and unhurt. le ». Tá máchail air lena lá, = he is disfigured for life.
86
clibeáil
príosúnach go deonach le clibeáil dá leithéid bheadh sé níos fusa dúinne parúl a mholadh. Mura mian le príosúnaigh a bheith clibeáilte is féidir impleachtaí a bhaint as é seo; clibh = tag clibeanna frithghadaíochta = anti-theft tags Go dtí seo is maighnéid agus comhpháirteanna simplí leictreonacha a bhí in úsáid sna clibeanna frithghadaíochta i siopaí. ►
87
Clibín
clibín, m. (gs. ~, pl. ~í). 1. ~ gruaige, matted hair. 2. Cluster. ~ tithe, cluster of houses. Ina g~, clustered, grouped closely together.
88
cinntiú, m. (gs. -ithe).
cinntiú, m. (gs. -ithe). 1. vn. of CINNTIGH. 2. Confirmation. 3. Phil: Determination. cinntigh »Rud a chinntiú, to make certain of sth., to confirm sth. cinntigh » Cinntiú go, to make sure that.
89
eagar, m. (gs. -air).
EXACT MATCHES IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA eagar, m. (gs. -air). 1. Arrangement, order. (a) Rudaí a chur in ~; ~ a chur ar rudaí, to arrange things systematically, set things in order. Dá mbeadh ~ ar an teach agam, if I had the house in order. Cuir ~ ar do chuid páipéar, arrange your papers. Ní thig liom mo smaointe a chur in ~, I am unable to frame my thoughts. ~ na bhfocal, na litreacha, the arrangement of the words, of the letters. ~ na n-aíonna ag an mbord, the arrangement of the guests at table. ~ troda, fighting formation. A n-~ sa tslí, their route order. Cuireadh ~ catha ar na saighdiúirí, the soldiers were drawn up for battle. In ord agus in ~, in orderly arrangement. Gan ord gan ~, in disorder and confusion. Rudaí a chur as ~, to disarrange things. ~ a chur ar mhí-~, to evolve order out of chaos. Fear eagair, (i) arranger, marshal, (ii) editor. S.a. CRANN 5(a). (b) ~ a chur ar leabhar, leabhar a chur in ~, to edit a book. 2. State, plight. San ~ ina raibh siad, in the way they were fixed, in their plight. Is bocht an t-~ a bhfuil sé ann, he is in a sorry plight. Is olc liom tú a bheith san ~ sin, I am sorry that you are in such a state. 3. Lit: Ornamental, artistic, arrangement; ornamentation. Gona ~ de liaga lómhara, with its artistic arrangement of precious stones. 4. (gs. as attrib. a.) (a) Arranged, orderly, regular. Líne, cath, eagair, ordered line, battle(-formation). Déad eagair, regular (set of) teeth. (b) Ornamented, inlaid, wrought. Corn eagair, ornamented cup. Ficheall eagair, inlaid chess-board. RELATED MATCHES IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA
90
de mo dhóighse
opinion, s. a Tuairim f, barúil f. In my opinion, de mo dhóighse, do réir mo bharúlasa, dar liomsa.
91
míchuíosacha
extreme » He held extreme opinions, bhí tuairimí míchuíosacha aige. view » He holds extreme views, tá tuairimí míchuíosacha aige.
92
umhal
bás »bàs umhal (ola agus aithrí), death with resignation (after penance and extreme unction). bile »Dul, teacht, sa bhile buaice ar dhuine, to take extreme measures against s.o.;: cuimse »As, thar, ~, exceeding, extreme. earr »In ~ a ré, a aoise, in his extreme old age. gob »Ar ghob na cé, at the extreme end of the quay. inn » Ar ~ ar ea, ar ~ ar éigean, barely, by dint of extreme effort. ola »An ~ dhéanach, extreme unction. ola » agus aithrí, (sacraments of) extreme unction and penance. ungadh ». ~ déanach, extreme unction.
93
earr1, f. (gs. eirre, npl. ~a, gpl. ~).
1. End, extremity. (In phrases) In ~ earr a ré, in earr a aoise, = in his extreme old age. Go h~ aimsire, to the end of time. creig »creig is earr, crag and tail. éadach »Bheith gan earra gan ~, = to be destitute.
94
creig, f. (gs. ~e, pl. creaga).
1. Crag; rocky eminence, rock. 2. Stony, barren, ground. 3. Rocky shore. 4. Geog: ~ creig (f) is earr, crag and tail. (Var: pl. ~eacha, ~eanna)
95
earra1, m. (gs. ~, pl. ~í). NM
1. Coll: Goods; ware, merchandise. ~, ~í, a cheannach, a dhíol, to buy, sell, goods. ~í cré, cruachré, stáin, earthenware, stoneware, tinware. 2. Article of trade, commodity. ~ dodhíolta, unsaleable item, commodity. 3. Accoutrement(s), trappings; apparel. Airm agus ~ agus éide, arms and equipment and uniform. 4. Fig: Article, thing. Is olc an t-~ é, he is a 'bad article', a bad lot. Is maith an t-~ an tsíocháin, peace is something worth having.;: cré-earra »crua-earra »
96
cráin1, f. (gs. -ánach, pl. -ánacha).
1. ~ (mhuice), sow. 2. (a) (Breeding) female. ~ róin, cow seal. ~ ghé, female goose. ~ eala, pen. ~ phortáin, female crab. (b) ~ dhubh, grampus. 3. Large female; ageing female. cráin2. (In phrase) ~ mhíolach = grathain mhíolach: GRATHAIN. cráin2, v.t. & i. Suck. An lao ag ~eadh na bó, the calf sucking the cow. Ag ~eadh uirthi, sucking at her.
97
uaibhreach
Proud : " Cé a chreidfeadh go mbeadh an DUP agus Peter Robinson ar ais ar a seanléim i ndiaidh Irisgate? Tá Peter cóir chomh sotalach, uaibhreach is a bhí sé riamh. ►Mar threibh uaibhreach mhaorga = = As a proud dignified tribe Mar threibh uaibhreach mhaorga, goilleann sé ar na *Tūhoe* an chaoi ar chaith na póilíní leo. ►
98
sotalach
sotalach = arrogant, cocky "Ní fhaca tú a dhath ariamh chomh sotalach leis," arsa Áine léi féin agus í ag amharc anonn ar a hathair. ► " An bhfuil *Coke* de dhíth ort nó nach bhfuil?" "Dhéanfaidh sé gnaithe," arsa sise go sotalach. ► go sotalach = impudently
99
gnaithe
MÁNAS: Cá huair a bheidh sé ar ais? Tá gnaithe agam leis. ► gnaithe = business " Ach bhí fios gnaithe ag Aisling í féin agus dhéanfadh sise damanta cinnte nach mbeadh an lá uilig le Nuala. ► common sense, know-how
100
Gnaithe maith déanta
Grád:E John Gormley, Gnaithe maith déanta aige ach tá coimheá leochailleach le socrú idir a dhílseacht chomhghuallaíoch don Rialtas agus mianta a chúlbhinseoirí féin a shásamh. ► Gnaithe maith déanta , = done the business well
101
coimheá leochailleach
Grád:E John Gormley (An tAire Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil) Gnaithe maith déanta aige ach tá coimheá leochailleach le socrú idir a dhílseacht chomhghuallaíoch don Rialtas agus mianta a chúlbhinseoirí féin a shásamh. ► coimheá leochailleach = delicate balance
102
Treiseal
Treiseal = opp of deiseal = tuathal Tá an George Washington Bridge ag teacht isteach ar thaobh thiar thuaidh an oileáin, agus tá do rogha agat an Greenway a thriall deiseal nó tuathal. ► deiseal nó tuathal. = clockwise or anti-clockwise.
103
lascadh sleibhte
lascadh ; burning (rubber) ; mountain fires ( dry weather ) Anois níl aon charr idir mé agus an jíp ollmhór is é ag lascadh chugam ag 60 m. ► é a lascadh le camán, to strike him with a hurl, Tá sé mar chuid den chluiche freisin dorn a bhualadh ar imreoir eile, cic a thabhairt dó, é a lascadh le camán, a gheansaí a tharraingt agus é a tharraingt síos go neamhdhleathach. ► Rinneadh páistí a lascadh = children were whipped Rinneadh páistí a lascadh nuair a labhair siad a dteanga féin. ►
104
Ar mhiste leat | An miste dom
An miste dom dul amach? Ní miste. ‘May/can I go out? You may/can.’ [INTERROG MISTE to-me go-VN out] Ar mhiste leat a rá liom? ‘Would you mind telling me?’ [INTERROG-COND MISTE with-you COMP tell-VN with-me]
105
gealán, m. (gs. & npl. -áin, gpl. ~).
1. Gleam, flash; bright spell. ~ gréine, spell of sunshine. Cith is ~, shower and sunshine. ~ dóchais, flash of hope. Tháinig ~ ar mo chroí, my heart rejoiced. 2. Lit: Saighead gealáin, flash of lightning. S.a. TINE1 4. 3. ~ na súile, white of eye. 4. Com: Whiting. cith » gealáin, sunny shower.;:saighead »ghealáin, bolt of lightning. tine » ghealáin, (i) Will-o'-the-wisp, (ii) (summer) lightning. tine » ghealáin a choinneáil le duine, to keep annoying s.o.
106
réimhaisnéise is déanaí
the latest forecast; Tá an geilleagar ag crapadh thart timpeall orainn, agus de réir na réimhaisnéise is déanaí a d’fhoilsigh an Ciste Airgeadais Idirnáisiúnta (CAI), is chun donachta níos túisce ná a mhalairt a bheas sé amach anseo agus go ceann fada go leor. ►
107
ag crapadh
geilleagar ag crapadh; = economy contracting Tá an geilleagar ag crapadh thart timpeall orainn, agus de réir na réimhaisnéise is déanaí a d’fhoilsigh an Ciste Airgeadais Idirnáisiúnta (CAI), is chun donachta níos túisce ná a mhalairt a bheas sé amach anseo agus go ceann fada go leor. ►
108
bacainn
barrier-free tolling s: Bóithre · Roads = córas fir1 dola gan bhacainn ; dola = toll ; Charge, expense; imposition, burden. An ~ a íoc, to pay the reckoning. Do dholaí a réiteach, to clear one's expenses, meet one's obligations. Níl fiacha ná ~í air, he has neither debts nor expenses. Mo chuid den ~, my share of the cost. 3. Toll; tax, tribute. ~ cathrach, town toll.
109
dola1, m. (gs. ~, pl. ~í). | dola2, m. (gs. ~, pl. ~í).
Thole-pin. 2. (Wooden) peg.1. Harm, damage; loss, distress. ~ a dhéanamh, to do harm; to cause distress. Gníomh ~, doleful deed. Ba mhó a shola ná a dhola, he gained more than he lost. ~í an duine bhoicht, the poor man's difficulties. 2. Charge, expense; imposition, burden. An ~ a íoc, to pay the reckoning. Do dholaí a réiteach, to clear one's expenses, meet one's obligations. Níl fiacha ná ~í air, he has neither debts nor expenses. Mo chuid den ~, my share of the cost. 3. Toll; tax, tribute. ~ cathrach, town toll.
110
hobráid sheach-chonaire croí
hobráid sheach-chonaire croí [ cónra = coffin] heart by-pass operation Strus oibre a deir sé ba chiontach le hobráid sheach-chonaire croí a bheith aige roinnt blianta ó shin agus bhuail an tragóid a lámh ar a shaol chomh maith agus é ina fhear óg. ►
111
fáistine
sa bhfáistine = in the future " is éiginnte fáistine an traonaigh " the corncrake's future is uncertain Braithimíd gur ag dul i dtreise a bheidh na ceangail seo sa bhfáistine. ►
112
brothallach
Is minic na céad seachtainí de mhí an Mheithimh a bheith brothallach, meirbh, rósamhach, an ghrian ag scoilteadh na gcloch, an tarra ag leá ar na bóithre faoi dhianteas na gréine. ► warm; GAEILGE—BÉARLA rósamhach, a1. (Of atmosphere) Hazy. (Var: rosamach)
113
meirbh
measartha meirbh = fairly sultry "Bhí mé bruite san óstán, agus shíl mé mar sin go raibh sé measartha meirbh taobh amuigh. ► Tír mheirbh = humid country Tír mheirbh agus an-ghlan atá inti. ►
114
dola
dola2, m. (gs. ~, pl. ~í). 1. Harm, damage; loss, distress. ~ a dhéanamh, to do harm; to cause distress. Gníomh ~, doleful deed. Ba mhó a shola ná a dhola, he gained more than he lost. ~í an duine bhoicht, the poor man's difficulties. Cén ~ atá ort? What's grieving you? Croí cloiche nach nglacfadh ~ leis, it is a hard heart that would not be moved by it. 2.
115
cliarscoil NF GENITIVE cliarscoile, NOMINATIVE PLURAL cliarscoileanna, GENITIVE PLURAL cliarscoileanna »
seminary ▼ an chliarscoil = the seminary ” Thug Ó Ciardha aghaidh ar an chliarscoil i Má Nuad tar éis na hArdteiste, mar ba nós le go leor fear óg a d’fhreastail ar Choláiste Iarfhlatha, áit a ndearna sé céim sa Léann Ceilteach agus MA sa Nua-Ghaeilge ina dhiaidh sin. ►
116
feitheoireacht
feitheoireacht = supervision; Cruthaíonn an díolúine fadhbanna breise do phríomhoidí agus do mhúinteoirí ar ndóigh sa mhéid is go gcaithfear feitheoireacht a dhéanamh ar na daltaí le díolúine fad is atá a gcomhscoláirí ag foghlaim na Gaeilge. ►feitheoireacht mhíochaine = medical supervision Áiseanna agus feitheoireacht mhíochaine níos fearr ag ionaid traenála agus imeartha. ►
117
díolúine
díolúine NF GEN díolúine, NOM Ioldíolúintí, GEN Iolra díolúintí; exemption = díolúine ; In Éirinn, áfach, mura mbronntar díolúine air is dócha ná a mhalairt go xx an gnáth-Éireannach suas le trí bliana déag ag foghlaim na Gaeilge ar scoil. ► Ach tá sé admhaithe ag an Roinn gur tugadh díolúine do 964 eitleán armtha cheana féin i mbliana tuirlingt in Aerfort na Sionna. ►
118
dhíotáil
Rinneadh Shanley a dhíotáil = Shanley was indicted Rinneadh Shanley a dhíotáil níos luaithe i mbliana maidir le líon mór éignithe agus ionsaithe mígheanasacha a tharla, de réir na líomhaintí, thar tréimhse deich mbliana. ►
119
dhíothaithe
mbaol a dhíothaithe = in danger of extermination Ina fhianaise sin go léir, ní dhéanfar iontas de go n-áiríonn Oifig Ard-Choimisinéir na Náisiún Aontaithe le haghaidh Dídeanaithe go bhfuil na hEmberá ar na pobail dhúchais sa Cholóim atá i mbaol a dhíothaithe. ► ndíothú = exterminate; Is dream iad atá sáinnithe ag drong mhíleata Maenmar a imríonn gach feall is féidir lena ndíothú de dhroim na talún. ►díothú. = decimation ; A bás a bheas á tuar, agus a díothú a bhéas á tairngreacht. ►
120
turgnamh turgnamh nm gin turgnaimh; pl,turgnaimh, gin Iol, turgnamh
turgnamh ;, ,experiment ; ag turgnamh = experimenting; Chónaigh *Jimi Hendrix* ansin, ag titim i ngrá agus ag turgnamh le drugaí chomh maith le rudaí eile. ► turgnaimh leighis = medical experiments; Tá stair dhorcha ag baint leis na boghtaí seo – rinneadh go leor turgnaimh leighis iontu le linn na meánaoise. ►" Tá turgnamh téarmeolaíochta ar siúl againn chun téarmaí nua Gaeilge a thiomsú i réimse na meán sóisialta.
121
moll
moll mór airgid = a pile of money | Ach ansin arís má chaith sé moll mór airgid uirthi bheadh sí ag déanamh go raibh léithi. ►
122
séan
'Is ceart an tlú agus seanbhróg a chaitheamh i ndiaidh cailín ar dhul chun a pósta di le rath agus séan a chur uirthi'. faoi shéan = prosperous; Nollaig faoi shéan is faoi mhaise duit! * Ní thig a shéanadh = it can't be denied; ►níl a shéanadh air = it can't be denied; Níl gar a shéanadh = it is no use denying; Níl gar a shéanadh gurbh iomaí lanúin a bhí buíoch as an deontas tithíochta sna blianta a chuaigh thart. ►
123
teannadh
Ní thig a shéanadh gur sprioc fiúntach é seo agus an bhróg ag teannadh ar chuile ghné eile den státchóras de bharr cúinsí gheilleagair na tíre is na cruinne
124
mol
mol nm gin = moil, Ulra moil, GENITIVE PLURAL mol » hub. mol VERB PAST mhol, PRESENT molann, FUTURE molfaidh, VERBAL NOUN moladh, VERBAL ADJECTIVE molta ». propose, recommend, praise
125
leibideach
"Seo daoibh anois, más ea, smaointe doimhne, duairce, domhaiseacha eagarthóir na liarlóige leimhe leibidí seo: Balor: Den chéaduair .... . ► luachmhar agus leibideach = valuable and half-baked “ Bhailigh sé earraí de gach sórt – idir bheag agus mhór, álainn agus aisteach, luachmhar agus leibideach – i rith a shaoil. ► 1 Ní dóigh liom go bhfuil éinne eile ach sibhse ag éisteacht leis na cláracha leibideacha sin. = foolish
126
domhaiseacha
“ Seo daoibh anois, más ea, smaointe doimhne, duairce, domhaiseacha eagarthóir na liarlóige leimhe leibidí seo: Balor: Den chéad uair riamh tá an deis agam agallamh a chur ar eagarthóir Beo Ar Éigean!, ach fós tá mé cinnte nach gcuirfidh tú an sliocht seo ar bharr an leathanaigh bhaile. ► domhaiseacha = mis-shapen
127
liarlóg leamh
"– aon chéad acu ar fad go n-uige seo don liarlóg leamh seo. ► “ Sin a lán airgid le caitheamh ar liarlóg mar seo. ►liarlóg leamh insipid rag
128
cúinsí is ainnise
cúinsí is ainnise = most desperate conditions | “ Tá daoine ag fáil bháis san idirlinn agus iad beo sna cúinsí is ainnise. ►
129
bhéalchráifeach
bhéalchráifeach = sanctimoniousness “ ”Is léir óna tuin chainte go gcreideann Roche go láidir sna prionsabail seo – níl rian ar bith den tseanmóireacht, den cheartaiseacht ná den bhéalchráifeacht ag baint léi. ►
130
gedankenexperiment
The question, which the team admits is more of a thought-experiment (gedankenexperiment) than anything super-rigorous or technical, is posed via the "trolley problem," a famous hypothetical scenario used in psychology, cognitive science, and, yes, computer science.(German)?
131
uaillmhian
a cuid uaillmhianta a chomhlíonadh.= to fulfill her ambitions “ Agus í ag labhairt ag an bpreasagallamh a reáchtáladh i ndiaidh fhógairt an cheapachán, dúirt Bryce gur léirigh an méid a bhí bainte amach aici gur féidir le haon bhean san Astráil a cuid uaillmhianta a chomhlíonadh. ► uaillmhian = ambition “ Ach tá a leabhar nua, (i)Fox, Swallow, Scarecrow(/i), rud beag uaillmhianach agus fadálach, dar le Pól Ó Muirí. ►
132
Dearcmhara
Dearcmhara - pronounced 'jark vara' - is Scottish Gaelic for marine lizard, and pays homage to the history of Skye and the Hebrides. The species is one of the few to have ever been given a Gaelic name.
133
a adhnadh
rud a adhnadh = TO IGNITE " ls fear eile de bhunaitheoirí Chumann Seandálaíochta Co. Lú, Énrí Ó Muirgheasa, a mhúscail a spéis sa Ghaeilge an chéad lá agus ba eisean faoi deara gur bronnadh air an scoláireacht a thug go Coláiste Uladh é in 1906. Is ar an gcuma sin a adhnadh a spéis freisin sna hamhráin tuaithe, sna dánta diaga agus sa seanchas."
134
adhain | Ag adhaint,
adhaint, f. (gs. ~e). 1. vn. of ADHAIN1. 2. Inflammation. Tá ~ ina chraiceann, his skin is inflamed. ~ oilc, incitement to evil. 3. Ignition. »Tine a adhaint, to kindle a fire. Duine adhaint, to inflame s.o. Adhaint ar, to grate on. » Tá an roth ag ~t ar a fhearsaid, the wheel is grating on its axle.
135
róchaifeach
TORTHAÍ IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA | róchaifeach, a1. Extravagant.
136
róchráifeacht
díol agus ceannach caorach is mó a bhíodh sé ag tuilleamh airgid. Bhí cáil na róchráifeachta ar a bhanchéile ach bhí cuid mhaith de sheanchas fhilí Chiarraí aici. cráifeach, a1. Religious; pious, devout.
137
rochtain
rochtain NF gin s. = rochtana :; access; rochtain = accessiblity “ Bhí cur síos ann mar gheall ar an rochtain a bhí acu d’eolas tábhachtach agus do shonraí pearsanta íogair ar nós claonadh gnéis agus a laigí ar nós dúil sa deoch mheisciúil. ►gan rochtain inaccessible “ Is ceantair iad seo atá iargúlta go leor, gan rochtain éasca ar roinnt díobh. ► "Is é an príomhrud maidir leis an ionad ná rochtain. ►
138
chomhordaitheoir for-rochtana
chomhordaitheoir for-rochtana = outreach co-ordinator ======= Chuaigh mé thart ar an ionad le Hans Wieland, atá ag obair ansin mar chomhordaitheoir for-rochtana. ► rochtain oscailte = open access “ Chuir muid suíomh gréasáin ar bun agus thug muid polasaí "rochtain oscailte" isteach don phobal áitiúil. ►
139
múirín1, m. (gs. ~). | múirín2, m. (gs. ~, pl. ~í)
múirín1, m. (gs. ~). 1. Dim. of MÚR2. 2. (Vegetable-, leaf-) mould, compost.“ Cithfholcadán múirín = compost shower múirín2, m. (gs. ~, pl. ~í). Brief shower. ~ gréine, sun-shower.
140
íogair, a1
íogair, a1. 1. Sensitive, delicate; ticklish, touchy. Tá an tsúil ~, the eye is easily hurt. Cás ~, delicate case. Ceist ~, ticklish question. Obair, uirlis, ~, delicate work, instrument. Bíonn gach dearóil ~, frailty and sensitivity go together. Ná bí chomh h~ sin, don't be so touchy. 2. (a) Airy, lofty. (b) Eerie, solemn.
141
rochtain, f. (gs. -ana)
rochtain, f. (gs. -ana). 1. Lit: (Act of) reaching, attaining. 2 = SROICHEADH.; rochtain = accessiblity “ Bhí cur síos ann mar gheall ar an rochtain a bhí acu d’eolas tábhachtach agus do shonraí pearsanta íogair ar nós claonadh gnéis agus a laigí ar nós dúil sa deoch mheisciúil.
142
deachtóireacht, f. (gs. ~a)
deachtóireacht, f. (gs. ~a). Dictatorship. " Tríocha bliain glan ón lá ar tháinig deireadh le deachtóireacht mhíleata sa tír, bhí coup d’état nua á éileamh ag léirseoirí áirithe "
143
ceirtlín
ceirtlín » | Tá sé i mbarr na gceirtlíní geala, he is on top of the world, in high spirits.
144
cuid
cuid » | Níl mo chuid ort, I am not dependent on you. ~ d'anama a ghlacadh, to take spiritual sustenance; to receive Communion.
145
ráthaíochtaí ráthaíocht1, f. (gs. ~a). Guarantee. NF ( g.s. na ráthaíochta ) Cuideachta ~a, guarantee company.
" ní ghlacann Fiontar aon fhreagracht as ráthaíochtaí, gealltanais ná barántaí a bhaineann le cruinneas ná iomláine na faisnéise a sholáthraítear ar an suíomh idirlín ná leis an bhfaisnéis a bheith chun dáta ná ní thugann Fiontar ráthaíochtaí, gealltanais ná barántaí den sórt sin ná ní ghlactar aon dliteanas ar bith ag eascairt as aon earráidí ná neamhghníomhartha.
146
ráthaigh1, v.t. (vn. -thú m, gs. -ithe).
ráthaigh1, v.t. (vn. -thú m, gs. -ithe). Guarantee.
147
ráthaigh2, v.i. (vn. -aíocht f, gs. -aíochta).
(Of fish) Shoal. ráthaigh3, gsm. of RÁTHACH1. ráthaigh4 = RATHAIGH2.
148
dliteanas, m. (gs. & npl. -ais, gpl. ~).
1. Lawful claim, due, right. 2. Jur: Liability. ~ fíneála, liability to a fine. ~ teagmhasach, contingent liability. teagmhasach » Dliteanas ~, contingent liability.
149
neamhghníomhartha
neamhghníomhartha
150
cuideach cuideachta, f. (gs. ~).
cuideach, a1. Wealthy, prosperous. 1. Company. (a) Bheith i g~, to be in company. I g~ duine, in s.o.'s company, along with s.o. I lúb chuideachta, in the midst of company. (b) Companionship. ~ a choinneáil, a choimeád, le duine, to keep s.o. company. Is breá an chuideachta iad, they are fine company, very sociable. De ghrá na ~, for company's sake, in order to be sociable. Ní ~ d'aon duine iad, they are not fit company for anybody; they are not sociable in any way. Prov: Is fearr uaigneas maith ná droch-chuideachta, it is better to be alone than in bad company. (c) Jur: Com: Company.
151
Lúb
angar » I lúb an angair, in dire want. bain de »Lúb a bhaint de shlabhra, to shorten a chain by a link. casadh »Tá gach re ~ is lúbadh ann, it is full of twists and turns. cor »Is iomaí ~ is lúb ann, it is full of twists and turns; corrán »Lúb is ~, hook and eye. cuideachta »I lúb chuideachta, in the midst of company. fostaigh »fostaigh sa lúb é, catch it in the loop. gaol »Tá fréamh, lúb, ghaoil acu le chéile, they are (distantly) related. lúbadh »Níl ~ mo dhroma ionam, I can't bend my back. sonrú » Chuirfeá ~ ann i lúb chuideachta, he stands out in a gathering. sraith » sraith lúb, row of stitches. tarraingt » Bain lúb den ~, shorten the draught-chain by a link. tóg » Lúb a thógáil, to cast on a stitch. tóg »Thóg sí lúb ar lár, she took up a dropped stitch. umhlaigh » D'~ an ghéag is lúb sí, the branch inclined and bent.
152
Lúb ar lar
lár »Lúb ar ~, dropped stitch. lár »Tá lúb ar ~ san argóint, there is a defect in the argument. leag »Lúb a ~an, to cast off a stitch.
153
ioscaid, f. (gs. ~e, pl. ~í).
ioscaid »Bhí na hioscaidí ag lúbadh fúm, I was giving at the knees. 1. Hollow at back of knee. Beidh mise sna hioscaidí agat, I'll be following right behind you. Ní lúbann sé ioscaid, he never sits, rests. 2. (a) Tiny amount. ~ tobac, little bit of tobacco. ~ tae, little grain of tea. (b) (Of relationship) Degree. ~ ghaoil a bheith agat le duine, to be distantly related to s.o. (Var: ioscad f, pl. ioscadaí)
154
Beidh mise sna hioscaidí agat,
= I'll be following right behind you.
155
Gleann-na-Samhaisce, | samhaisc, f. (gs. ~e, pl. ~í).
" as Gleann-na-Samhaisce, "The Glen of the Heifer". It is said that there once was a famous cow in this glen who gave milk in abundance to everybody who came, always filling the bucket." samhaisc, f. (gs. ~e, pl. ~í). Three- to four-year-old heifer.
156
Ní móide
Ní móide = unlikely ” Ní móide go mbeadh cogadh san Iaráic le seacht mbliana anuas murach an pháirt a bhí ag leithéidí Wohlstetter, Perle, Kristol, Kagan, Wurmser, Wolfowitz, Lieberman, Frum, Netanyahu, Zelikow, Libby, Sharon, Feith agus Lewis. ►
157
átlamh, m. (gs. -aimh)
EXACT MATCHES IN FOCLÓIR GAEILGE—BÉARLA | átlamh, m. (gs. -aimh). Inkling.
158
croitheadh, m. (gs. -ite, pl. -ití). 1. vn. of CROITH. | CROCHADH
2. Shake. ~ a bhaint as duine, to give s.o. a shake, a jolt. ~ láimhe, handshake. Le ~ dá cheann, with a shake of his head. Tá sé sna croití deireanacha, he is in the throes of death. 4. Sprinkle, scattering. ~ uisce choisricthe, the sprinkling of holy water. Dá mbeadh ~ den aol air, if it were sprinkled with lime. 5. Waving. ~ bratach, flag-waving. 6 = CROCHADH.
159
cronaigh, v.t. = crothnaigh crothnaigh. 1 = CRONAIGH. 2 = CRUTHAIGH. "Fear uasal, agus crothnófar go mór é "
1. Lit: Find fault with; correct, reprove. Ná ~ cléireach go grinn, do not rebuke a cleric sharply. 2. Notice absence of, miss. Chronaigh mé an leabhar ón tseilf, I noticed the book missing from the shelf. Chronaigh siad a n-athair, they missed their father. Cronaím uaim iad, I feel the want of them. 3. Overlook, bewitch. They will miss one another, = crothnóidh, / aireoidh, siad a chéile.
160
airigh | airigh1, v.t.
airigh1, v.t. (vn. -reachtáil). 4. (With ó) Miss, feel the want of. D'~ mé uaim iad, = I missed them. Aireoidh siad (uathu) a n-athair, = they will miss their father. feel »You'll feel the loss of it, aireoidh tú uait é, crothnóidh tú é. miss »They will miss one another, = crothnóidh, aireoidh, siad a chéile.
161
airigh1, v.t.
Feel. =. Pian a aireachtáil, = to feel pain. Airím trom é, I feel it heavy. Cén chaoi a n-airíonn tú? How do you feel? Airím chugam féin, I feel all right. 3. Hear. D'~ sé a ainm á lua, he heard his name mentioned. Níor ~ mé i gceart é, I didn't quite catch it. Níor ~ mé a leithéid riamh, I never heard the like of it. An airíonn tú leat mé? Do you hear me?
162
Airigh
1. Perceive, sense. D'~ mé sa láthair é, I sensed his presence. D'~ sé go raibh eagla orm, he perceived that I was afraid. D'~ mé air go raibh sé imníoch, I perceived he was anxious.
163
iomlua meanman
``` galar meanman, = affliction of spirit. iomlua meanman, = agitation of mind. iontlas meanman, = rousing of spirits. ísliú meanman, = depression of spirits. lúth meanman, = high spirits. maolú meanman, = depression of spirits. meanma » Tá ardú meanman ann, it raises one's spirits. ```
164
meanma, f. (gs. ~n).
1. Mind, thought, attention. Rud a bheith i do mheanma agat,= to have sth. on one's mind, to let one's mind run on sth. Ní raibh ar a mheanma ach é, = he could think of nothing else. Smaoinigh mé i mo mheanma (go), = I thought in my own mind, to myself, (that). Abair i do mheanma é, = say it to yourself.
165
Tá meanma mhaith aige
spirit, courage, morale. Tá ~ mhaith aige, = he is in good spirits. Glac ~, take heart. Thug sé ~ dom, it gave me courage. Tá ardú ~n ann, it raises one's spirits. B'olc ár ~, our spirits were low. ~ agus misneach, spirit and courage. Gairdeas agus ~ mhór, rejoicing and high spirits. Foilsigh do mheanma! Show your mettle!
166
Do mheanma a bheith le rud
a) Disposition; inclination, desire. Do mheanma a bheith le rud, =to have one's mind inclined towards sth. Do mheanma a thabhairt faoi rud, =to let oneself be attracted towards sth. Tá meanma shiúil aige, = he has an itch for travel. (b) Presentiment. Meanma chatha, = presentiment of battle.
167
Chídh
Chídh sé teach beag ar bhruach an locha agus tarraingidh sé air, ag dréim go bhfuigheadh sé greim agus bolgam ann a bheirfeadh giota eile é. Bruach an locha ; chídh sé = chonaic sé adchídh, var. pres. of FEIC2.
168
don't count your chickens before they are hatched.
maraigh » Ná maraigh an fia go bhfeice tú é, = don't count your chickens before they are hatched. sáraigh »Sháraigh sé a bhfaca mé riamh, = it beats anything I have ever seen. seach a bhfaca mé riamh, = above all I have ever seen.
169
Uisge galach
Uisge galach; "Chan fhuil a'n greim bídh faoi bhallai an tighe," ars sise. " Caidé tá san phota," ars Colm? "Uisge galach," ars sise, "tá mé gabhail ; galach1, m. (gs. & npl. -aigh, gpl. ~). 1. Valiant man, warrior. 2. Boaster, blusterer. galach2, a1. 1. Ardent, valiant. 2. Vaporous, steaming; boiling hot. Uisce galach. 3. , boiling water.; galaí »galaigh »galaigh » sceith an t-uisce galach amach as na coirí, = the boiling water poured out of the boilers.
170
uirbeach, a1.
uirbeach, a1. Urban. PHRASES : 2. ceirtleán uirbeach, = urban agglomeration. imeall »uirbeach, = urban fringe. meath »uirbeach, = urban blight.
171
claochlú, m. (gs. -laithe).
claochlú could be a grammatical form of: claochlaigh » 1. vn. of CLAOCHLAIGH. 2. Change, deterioration. ~ aimsire, break in weather. ~ ar neart, ar aoibhneas, ar chuideachta, decline in strength, in happiness, in companionship. 3. Metamorphosis, transformation. (Var: claochló, claochmú) ; claochlaigh » Teas a chlaochlú go fuinneamh, = to transform heat into energy.
172
ar thús cadhnaíochta
Leading the field: "a bhí ar thús cadhnaíochta i ngluaiseacht na hAthbheochana, duine 'a fáisceadh as traidisiúin scoláireachta an tseansaoil’.
173
airithintí
airithintí = bookings
174
airithintí
airithintí = bookings