Fyrir lokapróf Flashcards
Hegðun
athafnir og svörun sem við getum séð
Hugur
Það sem gerist innra með okkur
Raunhyggja
Reynslan er uppspretta allra hugmynda og allrar þekkingar.
Félagsleg hugsmíðahyggja
teljum raunveruleikann mikið sem okkar eigið hugarafl
Mind body dualism
trúin á að hugurinn sé ótengdur líkamanm
Monism
trúin að líkami og hugur séu eitt
Empiricism
öll þekking er numin gegnum skilningarvitin
Wilhelm Wundt
upphafsmaður sálfræðinnar, fyrsta sálfræði rannsóknarstofan
Structuralism
Greiningar á huganum með tilliti til grunnþarfa
Functionalism
sálfræði ætti frekar að horfa á hagnýtingu heldur en uppbyggingu
Object relations theories
fjalla um hverju mikil ahrif uppaldenda hafa á mótun manneskju.
Klassísk skilyrðing
umhverfið getur mótað hegðun með tengslum áreita
Law of effect
jákvæðar afleiðingar munu auka líkur á að hegðun sé endurtekin, slæmar afleiðingar auka líkur á að hegðun sé ekki endurtekin
sjálfsbirting (self actualization)
meðfædd þörf til að fullnýta hæfileika sína.
Gestalt sálfræði
rannsökuðu hvernig frumeiningar reynslu eru skipulagðar sem ein heild.
Rakhnífur Ockham
einfaldasta leiðin er best
Taugafrumur
taugagriplur
taugabolur
sími
Taugagriplur
safna saman boðum frá mörgum öðrum taugafrumum, boðin berast svo áfram til taugabols
Taugabolur
Innihalda kjarna
Sími
boð berast niður símann og áfram
Ósjálfráða taugakerfið skiptist í
Sympatíska kerfið
parasimpatíska kerfið
Sympatíska kerfið
hrökkva stökkva
Stoðfrumur (Glial cells)
halda taugafrumum á sínum stað, sjá þeim fyrir nauðsynlegum efnum og koma eiturefnum burt.
Hvíldarspenna taugafrumur
-70 mV
Mýelinslíður
fitukennt einangrunarlag, umlykur síma, leiðir rafstraum betur
skemmist í ms sjúklingum
Úttaugakerfið skiptist í
viljastýrða taugakerfið
ósjálfráða taugakerfið
parasympatíska kerfið
hægir á okkur.
Miðtaugakerfið
heili og mæna
Grá efnið í heilanum….
hvíta efnið í heilanum…
frumubolir
taugasímar
Hvíldarspenna taugar
er neikvæð -70mV
Boðspenna
verður þegar áreiti opnar jónagöng
endurskautun
gerist strax eftir að boðspennu lýkur
Taugaboðefni
efni sem bera boð milli taugamótabila og tauga, vöðva og kirtla
Agonist
eykur virkni taugaboðefna
antagonist
letjar og hindrar virkni taugaboðefna
heilinn skiptist í 3 hluta
Aftruheili
Miðheili
Framheili
Heilastofn inniheldur
Mænukylfu: stjórnar m.a. hjartslætti og öndun
Brú: tengistöð á milli heila og heilahvela
Litli heili
hreyfisamhæfing
flóknar hreyfingar
Miðheili
Dreif: tekur við skilaboðum frá skynfærum og leyfir eða demprar þau
Framheili skiptist í
stúka (thalamus)
Undirstúka (hypothalamus)
Stúka (thalamus)
vinna úr skyn- og hreyfiboðum til og frá heilaberki
Undirstúka (hypothalamus)
hvatning og tilfinningar.
Hormónaseytingar sem stýra kynhvöt, efnaskiptum, stressi, sársauka og vellíðan
Limbic system
lykilhlutverk í tilfinningum eins og sársauka, ánægju, nautn, reiði, ótta, hlýðni, væntumþykju….
Limbic system skiptist í
Dreka: Myndar og geymir minningar
Möndlu: Skilgreinir áreiti og hjálpar okkur að haga okkur í samræmi við það.
Heilabörkur
þunnur
fellingar
grátt efni
Hreyfibörkur (motor cortex)
stjórnar vöðvum sem stýra sjálfráðum hreyfingum líkamans.
Skynbörkur (comatosensory cortex)
nemur hita, snertingu, kulda og tilfinning fyrir jafnvægi og hreyfingum líkamans
Ennisblað
hefur með vitsmunalega hæfileika að gera (sjálfsvitund, framtakssemi og ábyrgðartilfinningu)
Framheilabörkur
Ná að hegða sér á sómasamlegan hátt í samræmi við aðstæður.
markmiðssetning, dómgreind, skipulag, sjálfstjórn
skaði veldur tapi á skilningi og afleiðingum gjörða sinna.
hvelatengsl
taugabrú sem gerir hægra og vinstra hveli kleift að vinna sem ein heild
hliðleitni
annað heilahvelið meira ráðandi en hitt
vinstra heilahvel
greinir frekar niður í grunneiningar
hægra heilahvel
sér hlutina fyrir sér meira sem ein heild.
Afturheili samanstendur af
heilsastofni
mænukylfu
brú
litla heila
Miðheilinn samanstendur af
Dreif
Efri hólar (augnhreyfingar, sjónræn athygli)
Neðri hólar (heyrn)
Dreki
hefur mikið að gera með að festa í minni
mandla
tengist námi á kvíðatengdum upplýsingum
Broca svæði
myndun málhljóða
Wernicke svæði
Málskilningur/ Bullumál
skynhrif
orka og umbreting sem skynfærin nema
Umleiðsla (transduction)
Þegar skynfæri umbreyta orku í taugaboð
Heyrn virkar vegna
breytingar á loftþrýstingi
Sáleðlisfræði
kannar tengsl milli áreita og skynhrifa
Ílag (input)
það sem fer inn í eitthvað kerfi, s.s. framleiðsluferli, taugakerfi og umbreytast í eitthvað annað.
Frálag (output)
Það sem kemur út úr einhverju kerfi
rafsegulbylgjur
gefa okkur upplýsingar um hluti í umhverfinu
Keilur
greina liti og smáatriði
virka best í birtu
Stafir
Ljóst eða dökkt
Í Fovea eru engir…
stafir
Photo pigments
eru prótein sem breyta lögun þegar ljós lendir á þeim.
Þrílitakenningin
Blár
grænn
rauður
tilraunir með litaðar snúningsskífur
Gagnferlakenningin
Rautt - grænt
blátt - gult
svart - hvítt
Tveggja ferla kenningin (litur)
blanda saman gagnferlaken. og þrílitake.
Tíðni hljóðs
segir til um hversu margar sveiflur á sekúndu
manneskjur nema hljóð á bilinu 20 - 20.000 Hz
Hljóðstyrkur
mædur í desíbelum sem er mælikvarði á loftþrýsting
Eyra skiptist í
ytra eyra
mið eyra
innra eyra
Leiðniheyrnaleysi
t.d. skemmd á hljóðhimnu eða í eyrnaheinum
hægt að laga með heyrnatæki
Taugaheyrnaleysi
skemmdir í viðtökum í innra eyra eða á heyrnataug
ekki hægt að laga
Bragðskyn (gustation)
Sætt súrt birtur salt unami
Bottom up processing
Byggist eingöngu á áreitunum sjálfum
Top down processing
Byggist á fyrri reynslu, þekkingu, hugmyndum og væntingum.
Sniðfesti
gerir okkur kleift að bera kennsl á fólk frá mismunandi sjónarhornum
Hornhimna
fremsti hluti augans
skynjar snertingu
mikið ljósop
Sjáaldur/ljósop
skammtar ljós til augans
augasteinn
stýrir ljósbroti þannig að mynd falli á sjónu
Líffæri Cortis
hljóðskynjarar
hárfrumur
Myndminni/skynminni
skynminni sjónar
minniskóðar
hugræn táknun á upplýsingum
sjónræn kóðun
hugsýnir
sjá fyrir sér kort
ýminda sér andlit maka
Vinnsluminni
þar getum við unnið upplýsingar, umbreytt þeim, blandað saman….
Hljóðkerfislykkja
geymir hljóðupplýsingar
Skissutafla
Geymir sjónrænar upplýsingar
Dýpri vinnsla (minni)
tengjum efnið við þekkingu eða daglegt líf
veltum fyrir okkur merkingu
Vinnslustig gerðir:
Umtáknun eftir formgerð
umtáknun eftir hljóðgerð
umtáknun eftir merkingu
Lýsandi minni
getum lýst þekkingunni í orðum
aðferðaminni
færni til að framkvæma verk og aðgerðir
afturvirk minnisglöp
tap á minningum sem urðu til áður en minnisglöp komu til
Framvirk minnisglöp
skortur á getu til að mynda nýjar minningar eftir að minnisglöp komu til
Upprunabrenglun
munum eitthvað en vitum ekki hvaðan það kom
Framvirk truflun
atriði sem við lærðum áður hafa áhrif á getu okkar til að læra í dag
Afturvirk truflun
þegar eitthvað sem við lærum í dag hefur áhrif á það sem við höfum þegar lært
málskipan (syntax)
reglur sem stýra röð orða
Formgerð skiptist í
málfræði
málskipan
Hvað geta manneskjur myndað marga hljóðunga?
100
Morfem
minnsta merkingarbæra eining tungumáls
Sjónbörkurinn (visual cortex)
nauðsynlegur við úrvinnslu á rittáknum (lestur)
Máltökutæki
meðfæddur líffræðilegur mekkanismi sem geymir almennar málfræðireglur (sameiginlegar í öllum tungumálum)
Tímalína máltöku
Næmisskeið: Frá frumbernsku fram að kynþroskaaldri. Heilinn sérstaklega næmur fyrir mál örvun.
Hugtök
Grunneiningar merkingarminnis
Þrautalausnarskemur
Hugrænar leiðbeiningar eða handrit, við lausn einhverra vandamála
Skilningur á eigin hugsun (metacognition)
Hversu vel skiljum við hugræna getu okkar
Persónuleikasálfræði flokkuð í
týpur
Mun á fólki
Þáttagreining
Leyfir samantekt á stórum gögnum
Fimm þátta líkanið (the big five)
Úthverfa samvinnuþýði samviskusemi taugaveiklun Víðsýni
Greind
Hæfileikinn til að læra, beita hugsun sinni og aðlagast breytilegum aðstæðum og umhverfi
Binet
Bjó til fyrsta greindarprófið
Greindarvísitala
Þroskaaldur/ lífaldur x 100
Spearman
g-þátturinn (g-factor) er kjarni allra vitsmuna
Carroll
Almenn greind (general intelligence)
Breiða lagið (broad stratum): Reynslugreind, eðlisgreind, minnisrýmd, skynjun….
Sérhæfða lagið (narrow stratum): Sérhæfðir hæfnisþættir (sjónminni, hugarreikningur…)
Jafnvægishneigð
innra lífeðlislegt jafnvægi sem líkaminn reynir að viðhalda
Hvatir (drives)
innri spenna sem fær lífveruna til að hegða sér á ákveðinn hátt með það markmið að draga úr spennu (þorsti, hungur…)
Sjálfsákvörðunar kenning (self determination theory)
geta
sjálfstæði
tenging (relatedness)
Tveggja þátta kenning um tilfinningar
○ Styrkur lífeðlislegrar örvunar
○ Aðstæðubundnar vísbendingar.
DSM -5 Kvíðaraskanir
Aðskilnaðarkvíði Kjörþögli (selective mutism) Sértæk fælni (specific phobia) Félagskvíði Felmtursröskun (Panic disorder) Víðáttufælni (agoraphobia) Almenn kvíðaröskun (generalized anxiety disorder)
DSM-5 áráttu - þráhyggju og tengdar raskanir
- Svörunartengslaröskun (reactive attachment disorder)
- Afhömluð félagsvirkni (disinhibited social engagement disorder)
- Áfallastreituröskun
- Snörp kvíðaröskun (acute stress disorder)
- Aðlögunarröskun (adjustment disorder)
Líkömnunar röskun
- Líkamleg einkenni sem enginn líkamleg orsök finnst fyrir
- Eitt eða fleiri líkamleg einkenni sem veldur áhyggjum og truflar verulega daglegt líf
- Yfirdrifnar hugsanir, tilfinningar eða hegðun tengd einkennum eða mögulegum heilsufarsvanda.
- Þó ekkert eitt einkenni sé endilega samfellt til staðar er ástandið viðvarandi.
næmisskeið
Critical period: Tímaskeið í þroska þar sem ákveðnir þættir verða að vera til staðar til þess að þroski verði eðlilegur
Þversniðsrannsókn
Ber saman þátttakendur á ólíkum aldri
Kynslóða - áhrif
Munur á getu og reynslu hópa sem fæddir eru á mismunandi tímu.
Teratogen
efni sem valda frávikum í þroska á fósturstigi
Vitsmunaþroski Jean Piaget
- Skynhreyfistig (0-2 ára)
2. Foraðgerðastig (2 -7 ára)
3. Stig hlutbundinna aðgerða (7 - 11 ára)
4. Stig formlegra aðgerða (>11 ára)
A en ekki B villan
Barnið heldur áfram að leita á fyrsta felustaðnum eftir að hluturinn er falinn á nýjum stað
Barnið notar enn samögun (assimilation) að fyrra skema
Á stigi hlutbundinna aðgerða
börn fær um varveislu margs og fjölda og geta sett sig í spor annarra. En óhlutbundið hugsun þeirra er þroskuð.
Á stigi formlegra aðgerða
eru börn fær um að
○ Hugsa um hluti óháð efnislegri tengingu
○ Setja fram tilgátur í huganum
○ Eru sveigjanlegri í hugsun og geta dregið ályktanir
46 litningar
23 litningapör
Kenning Eriksons
• Traust/vantraust barn lærir að treysta (vantreysta) á fyrsta æviári. Mótar skapgerðina æ síðar. Fyrsta ár
• Sjálfstæði/efi á öðru ári byrjar barnið að kanna heiminn. Þarf að fá svigrúm til að gera eigin hluti - eflir sjálfstraustið og spjörun barnsins. Ár 1-3
• Frumkvæði/sekt barnið sýnir sjálfstæði gagnvart foreldrum, vill gera hlutina sjálft. Jafnframt ótti við að mistakast - sektarkennd. Leikskólaaldur.
Iðjusemi/vanmáttarkennd barnið upplifir vaxandi hæfni og kunnáttu eða mistök og skort á hæfni. Miðbernska fram að kynþroska.
Harlow
Hlýja mikilvægara en fæðan (apaungarnir og gervi mömmurnar)
Fjögur stig Bowlbys
Fyrsta stig, 0-2 mánaða
Barnið bregst við hverjum sem er
Annað stig, 2-7 mánaða
Barnið lærir að aðgreina - “mamma er best”
Þriðja stig: 7-24 mánaða
Barnið myndar tengsl við sína nánustu - fjölskylduna.
Fjórða stig: frá 2 ára aldri
Barnið skynjar áform og ætlanir hjá öðrum - taka mið af því hvað aðrir eru að gera/vilja
Forgerðir geðtengsla (Ainsworth)
Trygg
Flóttaleg
tvibent
Ruglingsleg
Foreldrar - gerðir
Skipandi/refsigjarnir
Eftirlátssamir/ósamkvæmir
Ákveðnir/leiðandi
Skeytinarlausir
fimm þrep dauðadóms
Afneitun reiði samningar depurð sátt
Eiginhagsmunaskekkjan
skýrum velgengi með hneigðum og mistök með aðstæðum.
Virk spá
Væntingar okkar hafa áhrif á hegðun okkar í garð annarrar manneskju, sem geta leitt til þess að hegðun hennar staðfesta væntingar okkar
Gagnkvæmniregla
Greiði fyrir greiða
Hurð í andlit tæknin
Beðin fyrst um stórann greiða og síðar um mun minni greiða
Fótur í dyragættina
Fær þig til að samþykkja lítinn greiða og biður þig síðan um stórann greiða
Að henda lágum bolta
Fær þig til að samþykkja aðgerð en áður en þú gerir það þá eykur hann kostnaðinn við aðgerð. (Flugfélög)
Hópskautun
Ef hópur fólks með svipaðar skoðanir ræða málefni virðast ákvarðanir hóps verða öfgakenndari
Hópgerving
Hópmeðlimir hætta að líta á sjálfa sig sem einstakling - getur leitt til hömlulausrar hegðunar
