Frumulöskun Flashcards
Hvað er frumulöskun -
hvaða afleiðingar getur hún haft?
Frumulöskun er tímabundin eða varanleg TRUFLUN á GERÐ og STARFSEMI fruma.
Afleiðingar geta verið:
°BREYTT JAFNVÆGI
°Trufluð starfsemi fruma
°Eða frumudauði
hvað er viðkvæmast fyrir frumulöskunum
Litningar
Hvatberar
Netkorn
frumuhimna
Dæmi um frumlöskun á sameindarstigi:
Dæmi um frumlöskun á vefja/líffærastigi:
Skemmd á DNA sameind - upphaf illkynja krabbameins
Beinbrot eru dæmi um löskun á vefja/líffærastigi
Orsakir frumulaskana:
Súrefnisskortur
umhverfisáverkar
sýkingar
Öldrun
erfðagallar
Bólga og ónæmisviðbragð
Hypoxia=
Anoxia=
Súrefnisskortur
Algjör súrefnisskortur
Ischemia=
nefnið dæmi
Blóðþurrð
vefur fær ekki nóg blóðflæði-
truflun á blóðrennsli til vefja-súefnisskortur og næringarskortur til vefsins-uppsöfnun á úrgangsefnum
Dæmi: Blóðtappi í slagæð
Heila og Taugafrumur þola súrefnisskort í
í nokkrar mínútur
Vöðvafrumur þola súrefniskort í
nokkra klukkutíma
Frumuöldrun - starfsemi fruma minnkar með aldrinum
vegna hvers?
Uppsafnaðar frumulaskanir Oxunarskemmdir Brúnkorn safnast upp (wear and tear) Uppsöfnun á stökkbreytingum í DNA Hæfni minnkar til að gera við
Frumur geta ekki skipt sér endalaust vegna …..
litningsendar styttast við hverja frumuskiptingu….
Hvaða frumur styttast ekki ? litningsendar
krabbameinsfrumur og stofnfrumur…..hafa ensím sem koma í veg fyrir þessa styttingu….
Atrophia=
(Visnun)
Rýrnun og minnkuð starfsemi fruma, vefja, líffæris eða líkamshluta
Dæmi:
- Rýrnun hóstarkirtils (thymus) hjá fullorðnum
- Rýrnun eggjastokka eftir tíðahvörf.
- Rýrnun vöðva vegna hreyfingarleysis
Hypertrophia=
(líffærisstækkun)
Rúmmálsaukning og aukin starfsemi fruma í vef
Dæmi:
- Stækkun vöðva við þjálfun
- Stækkun hjartavöðva
HyperPLASIA=
Hypertrphia og plasia fara stundum saman
eins og t.d. stækkun legs
(Líffærisauki)
Stækkun líffæris eða vefs vegna fjölgunar fruma
Dæmi:
- Brjóst kvenna við brjóstagjöf
- Þykknun legslímu í tíðahring kvenna
- Sigg á lófum vegna fjölgunar fruma í epidermis
Metaplasia=
(Vefjaummyndun)
- Breyting á einni frumugerð í aðra vegna álags
- Getur gengið til baka þegar álagi er létt
- Algengast í þekjuvef sem endurnýjar sig hratt
Dæmi:
í öndunarvegi við reykingar: einföld stuðlaþekja með bifhárum ummyndast í í marglaga flöguþekju sem ver betur geng efnum í tóbaksreyk.
Dysplasia=
(Misvöxtur)
- Breytingar á uppröðun og lögun í vef
- Algengast í þekjuvef sem endurnýjar sig hratt
- Oftast undanfari krabbameins en getur gengið til baka ef álagi er létt
Dæmi:
Frumubreytingar í leghálsi
Hvers vegna minnkar frumstarfssemi við öldrun=
Frumur geta ekki skipt sér endalaus vegna þess að litlingsendar styttast við hverja frumuskiptingu.
nema krabbameinsfrumur og stofnfrumur.
Væg bráð frumulöskun.
Af hverju stafar vökvasöfnun í umfrymi.
vegna tímabundins súrefnisskorts.
Súrefnisskortur veldur skorts á orku (ATP)
natríum kalíum pumpan virkar ekki
og vatn eltir salt inn í frumuna.
Breyttur vöxtur eða sérhæfing fruma
- Atrophia (visnun)
- Hypertrophia (líffærisstækkun)
- Hyperplasia (lýffærisauki)
- Metaplasia (vefjaummyndun)
- Dysplasia (misvöxtur)
Uppsöfnun efna í umfrymi
Oft verður fyrst uppsöfnun á vatni eða fitu í umfrymi, ef álag verður langvinnt fara önnur efni að safnast upp
Kólesteról
- veldur æðakölkun (þrengingar á slagæðum)
Prótein
- óeðlileg prótein geta fallið út og myndað skellur t.d. alzheimers sjúkdómur.
Litarefni (lipofuscin/brúnkorn)
- sést í langlifum frumum, s.s. hjartavöðvafrumum, taugafrumum í heila og lifrarfrumum, bendir til öldrunar (“Wear-and-tear” áhrif)
Agnir úr umhverfi
- t.d. agnir úr tóbaksreyk sem safnast fyrir í frumum í öndunarvegi.
Viðbrögð fruma við álagi?
Vægar frumulaskanir eða álag
- geta gengið til baka þegar álagi er létt
- geta verið bráðar (acute)
- geta verið langvinnar (cronic)
Alvarlegar frumulaskanir
-valda frumudauða (drep = necrosis)
Væg bráð (mild acute)
frumulöskun
-verður oftast vegna tímabundins súrefniskort
Algengustu viðbrögð
-vökvasöfnun í umfrymi
Væg langvinn (mild cronic)
frumulöskun eða álag
- veldur breytingu á frumum sem geta gengið til baka sé álag létt
- breytingarnar eru uppsöfnun ýmissa efna í umfrymi og/eða breyttur vöxtur eða sérhæfing fruma.
Alvarleg frumulöskun
- Drep (necrosis)
- Sjúklegur frumudauði vegna frumulöskunar
- Frumur þenjast út, springa og umfrymið lekur út í millifrumurýmið
- Verður oftast vegna súrefnisskorts í vef sem veldur frumudauða
- Algengasta orsök er blóðtappi sem hindrar blóðrennsli til vefja.
