Frumulöskun

Question 1

Hvað er frumulöskun -

hvaða afleiðingar getur hún haft?

Answer 1

Frumulöskun er tímabundin eða varanleg TRUFLUN á GERÐ og STARFSEMI fruma.

Afleiðingar geta verið:

°BREYTT JAFNVÆGI
°Trufluð starfsemi fruma
°Eða frumudauði

Question 2

hvað er viðkvæmast fyrir frumulöskunum

Answer 2

Litningar
Hvatberar
Netkorn
frumuhimna

Question 3

Dæmi um frumlöskun á sameindarstigi:

Dæmi um frumlöskun á vefja/líffærastigi:

Answer 3

Skemmd á DNA sameind - upphaf illkynja krabbameins

Beinbrot eru dæmi um löskun á vefja/líffærastigi

Question 4

Orsakir frumulaskana:

Answer 4

Súrefnisskortur
umhverfisáverkar
sýkingar

Öldrun
erfðagallar
Bólga og ónæmisviðbragð

Question 5

Hypoxia=

Anoxia=

Answer 5

Súrefnisskortur

Algjör súrefnisskortur

Question 6

Ischemia=

nefnið dæmi

Answer 6

Blóðþurrð

vefur fær ekki nóg blóðflæði-
truflun á blóðrennsli til vefja-súefnisskortur og næringarskortur til vefsins-uppsöfnun á úrgangsefnum

Dæmi: Blóðtappi í slagæð

Question 7

Heila og Taugafrumur þola súrefnisskort í

Answer 7

í nokkrar mínútur

Question 8

Vöðvafrumur þola súrefniskort í

Answer 8

nokkra klukkutíma

Question 9

Frumuöldrun - starfsemi fruma minnkar með aldrinum

vegna hvers?

Answer 9

Uppsafnaðar frumulaskanir
Oxunarskemmdir
Brúnkorn safnast upp (wear and tear) 
Uppsöfnun á stökkbreytingum í DNA
Hæfni minnkar til að gera við

Question 10

Frumur geta ekki skipt sér endalaust vegna …..

Answer 10

litningsendar styttast við hverja frumuskiptingu….

Question 11

Hvaða frumur styttast ekki ? litningsendar

Answer 11

krabbameinsfrumur og stofnfrumur…..hafa ensím sem koma í veg fyrir þessa styttingu….

Question 12

Atrophia=

Answer 12

(Visnun)
Rýrnun og minnkuð starfsemi fruma, vefja, líffæris eða líkamshluta

Dæmi:

• Rýrnun hóstarkirtils (thymus) hjá fullorðnum
• Rýrnun eggjastokka eftir tíðahvörf.
• Rýrnun vöðva vegna hreyfingarleysis

Question 13

Hypertrophia=

Answer 13

(líffærisstækkun)
Rúmmálsaukning og aukin starfsemi fruma í vef

Dæmi:

• Stækkun vöðva við þjálfun
• Stækkun hjartavöðva

Question 14

HyperPLASIA=

Hypertrphia og plasia fara stundum saman
eins og t.d. stækkun legs

Answer 14

(Líffærisauki)
Stækkun líffæris eða vefs vegna fjölgunar fruma

Dæmi:

• Brjóst kvenna við brjóstagjöf
• Þykknun legslímu í tíðahring kvenna
• Sigg á lófum vegna fjölgunar fruma í epidermis

Question 15

Metaplasia=

Answer 15

(Vefjaummyndun)

• Breyting á einni frumugerð í aðra vegna álags
• Getur gengið til baka þegar álagi er létt
• Algengast í þekjuvef sem endurnýjar sig hratt

Dæmi:
í öndunarvegi við reykingar: einföld stuðlaþekja með bifhárum ummyndast í í marglaga flöguþekju sem ver betur geng efnum í tóbaksreyk.

Question 16

Dysplasia=

Answer 16

(Misvöxtur)

• Breytingar á uppröðun og lögun í vef
• Algengast í þekjuvef sem endurnýjar sig hratt
• Oftast undanfari krabbameins en getur gengið til baka ef álagi er létt

Dæmi:
Frumubreytingar í leghálsi

Question 17

Hvers vegna minnkar frumstarfssemi við öldrun=

Answer 17

Frumur geta ekki skipt sér endalaus vegna þess að litlingsendar styttast við hverja frumuskiptingu.

nema krabbameinsfrumur og stofnfrumur.

Question 18

Væg bráð frumulöskun.

Af hverju stafar vökvasöfnun í umfrymi.

vegna tímabundins súrefnisskorts.

Answer 18

Súrefnisskortur veldur skorts á orku (ATP)
natríum kalíum pumpan virkar ekki
og vatn eltir salt inn í frumuna.

Question 19

Breyttur vöxtur eða sérhæfing fruma

Answer 19

• Atrophia (visnun)
• Hypertrophia (líffærisstækkun)
• Hyperplasia (lýffærisauki)
• Metaplasia (vefjaummyndun)
• Dysplasia (misvöxtur)

Question 20

Uppsöfnun efna í umfrymi

Answer 20

Oft verður fyrst uppsöfnun á vatni eða fitu í umfrymi, ef álag verður langvinnt fara önnur efni að safnast upp

Kólesteról
- veldur æðakölkun (þrengingar á slagæðum)

Prótein
- óeðlileg prótein geta fallið út og myndað skellur t.d. alzheimers sjúkdómur.

Litarefni (lipofuscin/brúnkorn)
- sést í langlifum frumum, s.s. hjartavöðvafrumum, taugafrumum í heila og lifrarfrumum, bendir til öldrunar (“Wear-and-tear” áhrif)

Agnir úr umhverfi
- t.d. agnir úr tóbaksreyk sem safnast fyrir í frumum í öndunarvegi.

Question 21

Viðbrögð fruma við álagi?

Answer 21

Vægar frumulaskanir eða álag

• geta gengið til baka þegar álagi er létt
• geta verið bráðar (acute)
• geta verið langvinnar (cronic)

Alvarlegar frumulaskanir
-valda frumudauða (drep = necrosis)

Question 22

Væg bráð (mild acute)

frumulöskun

Answer 22

-verður oftast vegna tímabundins súrefniskort

Algengustu viðbrögð
-vökvasöfnun í umfrymi

Question 23

Væg langvinn (mild cronic)

frumulöskun eða álag

Answer 23

• veldur breytingu á frumum sem geta gengið til baka sé álag létt
• breytingarnar eru uppsöfnun ýmissa efna í umfrymi og/eða breyttur vöxtur eða sérhæfing fruma.

Question 24

Alvarleg frumulöskun

Answer 24

• Drep (necrosis)
• Sjúklegur frumudauði vegna frumulöskunar
• Frumur þenjast út, springa og umfrymið lekur út í millifrumurýmið
• Verður oftast vegna súrefnisskorts í vef sem veldur frumudauða
• Algengasta orsök er blóðtappi sem hindrar blóðrennsli til vefja.

Question 25

Lýsið þeim mun sem er á
stýrðum frumudauða (apoptosis)

og sjúklegum
frumuðauða/drepi (necrosis)

Answer 25

Stýrður frumudauði:
Dregst saman snyrtilegt
Skipulagt ferli

Drep:
Frumur springa, messy
vegna löskunar

Question 26

Hvernig er hægt að staðfesta vefjadrep (necrosis)?

Answer 26

Ensím losna úr deyjandi frumu og mælast í blóði

Question 27

Hver er algengasta orsök dreps (necrosis)

Answer 27

Súrefnisskortur t.d. v/blóðtappa sem hindrar blóðrennsli til vefja.

Question 28

Hvað veldur því að frumur springa við drep?

Answer 28

• Vökvasöfnun í frumu.

- Leysikorn opnast

Question 29

Hvað veldur því að orkumyndun stöððvast við drep?

Answer 29

Súrefnisskortur veldur því að líkamninn framleiðir ekki Orku (ATP)

Question 30

Stýrður frumudauði:

Answer 30

• Skipulagt dauðaferli frumna, nokurs konar frumusjálfsmorð
• Frumur springa ekki heldur skreppa saman
• Mjög mikilvægt ferli í fósturþroska

Question 31

Metaplasia

Answer 31

breyting í einni frumugerð í aðra

Dæmi: reykingar
einföld stuðlaþekja breytist í
marglaga flöguþekju

Question 32

Dysplasia

Answer 32

Breyting á uppröðun og lögun
algengast í þekjuvef sem endurnýjar sig hratt
Dæmi:
Frumubreytingar í leghálsi