Evolusie

Question 1

homoloë strukture

Answer 1

soortgelyke struktuur, posisie en ontwikkeling, maar nie noodwendig selfde funksie, bv voorste ledemate van werweldiere; afkomstig van ‘n gemeenskaplike voorvader

Question 2

analoë strukture

Answer 2

soortgelyke strukture wat dieselfde doel dien, wat ontwikkel het in soortgelyke omgewings in verskillende organismes bv vlerke van insekte en vlermuise; geen gemeenskaplike voorvader

Question 3

filogenie

Answer 3

studie van die evolusionêre verwantskappe tussen spesies

Question 4

patrone in die boom van lewe: stasis/ekwilibrium

Answer 4

geen verandering in ‘n spesie oor ‘n lang tyd

Question 5

patrone in die boom van lewe: lynsplitsing

Answer 5

spesiasie - een of meer nuwe spesies ontwikkel oor tyd uit ‘n voorvaderspesie

Question 6

kladogenese

Answer 6

‘n evolusionêre splitsings-gebeurtenis waar die ouer spesies in twee onderskeie spesies split om ‘n klade te vorm

Question 7

klade

Answer 7

‘n lewensvormende groep wat uit ‘n gemeenskaplike voorvader en al sy afstammelinge bestaan - voorgestel deur een tak met sy sytakke op ‘n kladogram

Question 8

anagenese

Answer 8

‘n voorouerspesie ondergaan geleidelike verandering oor tyd totdat die afstammelinge duidelik verskil van die voorouerspesie en as ‘n nuwe spesie gesien kan word

Question 9

adaptiewe radiasie

Answer 9

divergensie (lynsplitsing op ‘n kladogram) uit ‘n enkele stam om uit ‘n enkele voorouer oorsprong tot baie nuwe spesies te gee; vind plaas as toegang tot ‘n nuwe habitat en hulpbronne verkry word

Question 10

neigings wat in makro-evolusie voorkom

Answer 10

toenemende kompleksiteit van lewensvorme

toenemende liggaamsgrootte van lewensvorme

Question 11

koers van verandering in evolsie: gradualisme

Answer 11

beweer dat spesies geleidelik deur klein veranderinge oor lang periodes ontwikkel

Question 12

koers van verandering in evolsie: gepunktueerde ekwilibrium

Answer 12

lang periodes waar spesies nie verander nie (ekwilibrium), afgewissel (gepunktueer) met kort tye waar vinnige veranderinge deur natuurlike seleksie plaasvind; skielike omgewingsveranderinge (soos vulkaniese uitbarstings en meteoriete) versnel evolusie omdat spesies vinnig by nuwe omgewings moet aanpas

Question 13

natuurlike seleksie

Answer 13

die proses waardeur die natuur individue vir oorlewing kies wat die beste by omgewingstoestande aanpas en gevolglik die grootste nageslag sal lewer; oorlewing van die geskikste

Question 14

Darwin se vier waarnemings

Answer 14

1. meer nageslag word gevorm as wat vereis word
2. natuurlike variasie kom binne bevolkings voor
3. veranderings in die omgewing lei tot differentiële voortplanting (oorlewing van die geskikste)
4. eienskappe is oorerflik

Question 15

4 meganismes van evolusie

Answer 15

natuurlike seleksie
poliploidie
genevloei
genetiese dryf

Question 16

poliploidie

Answer 16

vermeerdering van twee basiese stelle chromosome deur hibridisering tussen twee (meestal plant) spesies

Question 17

genevloei

Answer 17

beweging van gene tussen bevolkings, vind plaas deur migrasie van organismes of migrasie van gamete (stuifmeel)

Question 18

genetiese dryf

Answer 18

proses wat lukrake (random) veranderinge in die voorkoms van sekere eienskappe in ‘n bevolking verminder (die rol wat toeval speel om te bepaal of ‘n gegewe eienskap na die volgende generasie oorgedra word of nie); belangrik in klein bevolkings

Question 19

kunsmatige seleksie

Answer 19

proses van seleksie en teling van organismes met verlangde eienskappe om ‘n nageslag met eienskappe te lewer wat vir die mens tot nut sal wees

Question 20

inteling

Answer 20

paring van geneties naby-verwante individue; veroorsaak verlies aan genetiese diversiteit, lei tot homosigositeit wat die kans kan verhoog dat die nageslag deur nadelige resessiewe gene geaffekteer kan word

Question 21

uitteling

Answer 21

die voortbring van ‘n nageslag uit die paring of teling van geneties onverwante individue; lei tot toename in genetiese diversiteit wat kans op evolusie vergroot, bevorder heterosigositeit

Question 22

stigterseffek

Answer 22

die verlies van genetiese variasie wanneer ‘n klein hoeveelheid individue van ‘n groot bevolking ‘n nuwe kolonie stig (as gevolg van migrasie of geografiese isolasie)

Question 23

konvergente evolusie

Answer 23

die proses waar spesies wat nie verwant is onafhanklik soortgelyke eienskappe ontwikkel, bv vlerke van insekte, voëls en vlermuise

Question 24

divergente evolusie

Answer 24

die proses waardeur ‘n eienskap wat by ‘n gemeenskaplike voorvader voorgekom het mettertyd in verskillende variasies verander, bv ledemate van gewerlweldes

Question 25

spesiasie

Answer 25

die evolusionêre vorming van ‘n nuwe spesies wat geneties anders is as die voorvader spesie

Question 26

geografiese (allopatriese) spesiasie

Answer 26

wanneer ‘n nuwe spesie gevorm word as gevolg van geografiese isolasie van die hele of ‘n gedeelte van die bevolking van die spesie se voorgeslagte

Question 27

geografiese isolasie

Answer 27

‘n bevolking van ‘n spesie word verdeel of geisoleer as gevolg van geologiese gebeurtenisse soos bv vulkane, erosie, aardbewings en kontinentale drywing

Question 28

simpatriese spesiasie

Answer 28

wanneer ‘n nuwe spesie in dieselfde gebied as die voorvaderlike spesie ontstaan - veral belangrik by plante

Question 29

voorbeelde van geografiese en simpatriese spesiasie

Answer 29

Moet die twee voorbeelde ken:

geografies: Darwin se vinke van Galapagos (handboek bl 245)
simpatries: Cichlid-visse van die Malawi-meer (bl 247)

Question 30

voortplantingsisolasie

Answer 30

‘n meganisme wat verhoed dat twee of meer bevolkings gene uitruil en om lewensvatbare, vrugbare hibriede voort te bring

Question 31

meganismes van voortplantingsisolasie

Answer 31

1. teling op verskillende tye van die jaar
2. spesie-spesifieke hofmaakgedrag
3. aanpassing van plante by verskillende bestuiwers
4. ‘n onvrugbare nageslag