Barok, Oświecenie Flashcards
Kazania sejmowe, Pamiętniki, Makbet, Skąpiec, Krasicki
- Sarmacki portret polskiego szlachcica. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci
fragmentów Pamiętników Jana Chryzostoma Paska.
Wstęp:
Sarmatyzm to zjawisko w kulturze XVII wieku. Polska szlachta tego okresu szukała swoich korzeni w starożytnym narodzie Sarmatów-słynącym z waleczności, honoru i poczucia wspólnoto więzi. Miano Sarmaty było zatem bardzo pochlebne dla szlachcica, choć utwory literackie nie zawsze pokazują jego idealny wizerunek.
Teza
Obraz polskiego szlachcica - Sarmaty eksponował zarówno jego pozytywne cechy, jak i wady których Sarmata nie zawsze był świadomy.
Argumentacja:
Jan Chryzostom Pasek to przedstawiciel polskiej szlachty okresu Baroku, który, zgodnie z panującą ówcześnie modą, pozostawił po sobie Pamiętniki, będące wspomnieniami zarówno z pól bitewnych, jak i jego wyprawy do Danii czy gospodarskiego życia we własnym majątku. Otrzymujemy dzięki temu bardzo wszechstronny obraz Polski i Polaków.
Fragment opisujący udział Paska w bitwie z Moskwą pokazuje waleczność i patriotyzm zarówno jego samego, jak innych obrońców kraju. Polacy nieustraszenie uczestniczą w bitwie i zwyciężają, mimo olbrzymiej przewagi wroga. Reprezentują wiele rycerskich cech, jak wspaniały kunszt bitewny, miłosierdzie wobec słabszego przeciwnika (Pasek wypuszcza wolno błagającego o litość młodzieńca Moskala, choć przy tym wyrywa mu z rąk drogocenny krzyż ), religijność, gdy modlą się i spowiadają przed walką.
Jednak wojna była raczej przygodą i okazją do rabunku niż zagrożeniem, nieszczęściem.
Podczas pobytu Paska w Danii ujawnia się jednak wielka sarmacka ksenofobia i brak tolerancji. Polacy nie akceptują zwyczajów dotyczących spania - szokuje ich zdejmowanie ubrań przez Duńczyków i próbują temu przeciwdziałać.
Krytykują zawieranie małżeństw z miłości, zgodnie z decyzją młodych, a nie ich rodziców. Potrawy spożywane przez gospodarzy są wręcz wyszydzane, a kaszanka obraźliwe nazwana jedzeniem dla psów. Zdaniem Paska jedynie polskie obyczaje są słuszne, zaś inne należy nie tylko krytykować, lecz nawet zwalczać.
Ciekawy obraz Sarmaty widać na przykładzie sposobu, w jaki autor zawiera związek małżeński. Swaci przedstawiają mu kandydatki i wydaje się że najistotniejszym kryterium wyboru jest posag. Taki materializm, choć przyjęty w XVII wieku, budzi jednak pewien niesmak. Ostatecznie pan Pasek jedzie ze swym krewnym do pewnej wdowy, a pod wpływem gościnnego przyjęcia, prawdopodobnie zwłaszcza ilości wypitego alkoholu, błyskawicznie podejmuje nieprzemyślaną decyzję o małżeństwie. Kandydatka jest nie tylko najstarsza, ale też najuboższa ze wszystkich. Sytuacja ta ilustruje niektóre wady sarmackie, do których z pewnością należało nadużywanie alkoholu i pochopne działania. Pasek jednak podkreśla, że przyszła żona była dobrą gospodynią i matką, a docenienie takich cech świadczy o szacunku bohatera dla wartości rodziny i domu. Kiedy jemu samemu nie rodzi się upragniony syn, tłumaczy to uczynionym przez kogoś urokiem, co przedstawia go jako człowieka przesądnego. Zalety sarmackie przeplatają się tu zatem z wadami.
Kontekst: Potop
Sarmatyzm możemy znaleźć również w innych utworach, np. w Potopie Sienkiewicza., gdzie autor pokazuje obraz polskiej szlachty w czasie potopu szwedzkiego. Bohaterowie mają zarówno wady i zalety.
Andrzej Kmicic na początku jest hulaką i razem ze swoimi kompanami oddaje się rozpuście w Lubiczu, gdzie wykazali się kompletnym brakiem szacunku strzelając w portrety Billewiczów. To dowodzi awanturniczości oraz pijaństwu. Jednak w dalszej części historia Kmicica udowadnia, że szlachcic jest w stanie się zmienić i wady przykryć zaletami. Andrzej stanął po stronie Boga i ojczyzny, zmądrzał, był zdolny do poświęceń np. przy obronie Jasnej Góry.
Są też postaci niejednoznaczne takie jak Onfury Zagłoba, który był człowiekiem zainteresowanym w zasadzie wyłącznie jadłem, napitkiem i niekończącą się biesiadą. Nie był on jednak pozbawiony pozytywnych cech: sprytu, inteligencji i umiejętności wybrnięcia z każdej sytuacji za pomocą umysłu, nie szabli.
Podsumowanie
Szlachta w okresie Baroku, czyli w XVII wieku, była grupą społeczną, od której zależało dobro kraju. Z jednej strony porównywała się ona do prawych i walecznych Sarmatów, z drugiej miała wiele wad. Liczne wojny, które toczyły się w tym czasie, były sprawdzianem postaw obywatelskich. Teksty kultury tego okresu ukazują obraz Sarmaty jako bohatera broniącego ojczyzny i wiary, przywiązane- go do rodziny i tradycji, ale też jako egoistę, który ponad wszystko stawia własne dobro, i ksenofoba bez tolerancji dla innych religii czy kultur.
- Moralna odpowiedzialność za czyny. Omów zagadnienie na podstawie Makbeta
Williama Szekspira.
- Motyw władzy. Omów zagadnienie na podstawie Makbeta Williama Szekspira.
- Wizerunek kobiety w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie Makbeta Williama
Szekspira.
- Rola postaci fantastycznych i zjawisk nadprzyrodzonych w literaturze. Omów
zagadnienie na podstawie Makbeta Williama Szekspira.
- Relacje rodzinne w krzywym zwierciadle komedii. Omów zagadnienie na podstawie
Skąpca Moliera.
Wstęp:
Rodzina jest uważana za wartość fundamentalną. Zdrowe relacje rodzinne powinny się opierać na miłości i wzajemnym szacunku. W komedii są one często ukazywane w krzywym zwierciadle. Wyolbrzymienie wad i nieprawidłowości bawi odbiorcę, a jednocześnie – poprzez zaakcentowanie ludzkich wad i ułomności – skłania go do refleksji.
Teza:
Twórcy komedii, wykorzystując humor, komizm i ironię, ukazują relacje rodzinne dalekie od idealnych.
Argumentacja:
Rodzinę w krzywym zwierciadle ukazuje Molier w komedii Skąpiec. Nadmierny materializm i umiłowanie majątku głowy rodziny narusza funkcjonowanie tej jednostki społecznej i osłabia najważniejsze ludzkie uczucia - rodzicielską miłość, szacunek oraz empatię.
Harpagon, tytułowy skąpiec rządzi swymi dziećmi twardą ręką, gdyż są oni od niego zależni finansowo i zobowiązani do posłuszeństwa przyjętymi normami obyczajowymi, w myśl których rodzice decydują o losie swych potomków. Ten ojciec nie kieruje się jednak dobrem dzieci, nie potrafi ich kochać ani zrozumieć, zależy mu tylko na swoim majątku.
Gotowy jest zmusić córkę Elizę do poślubienia zamożnego Anzelma, choć mężczyzna jest od niej dużo starszy na tyle, że mógłby być jej ojcem.
Także swego syna Kleanta skłania do małżeństwa ze starszą kobietą. Liczą się dla niego jedynie pieniądze, które zaoszczędzi na ślubach dzieci z bogatymi osobami. Nie chce słuchać o ich miłości i nieszczęściu, okrutnie kpi z cierpienia córki, zakochanej w Walerym, a sam planuje poślubić Mariannę, ukochaną syna.
Brak empatii i ludzkich uczuć wykazuje także w stosunku do służby, która jest słabo wynagradzana i nosi podarte ubrania, oraz swych koni, które są tak głodzone, że aż słabną. Nie waha się udzielać pożyczek z lichwiarskim procentem, choć czyni to po kryjomu. Zarabia na cudzej krzywdzie, wykorzystując trudną sytuację innych ludzi. Posiadane pieniądze zakopuje w ogrodzie, w ten sposób nie służą one nikomu z rodziny. Nie jest gotowy nawet wyprawić dostatnich przyjęć zaręczynowych czy ślubnych, oszczędza na potrawach i strojach, rozcieńcza wino wodą.
Ostatecznie pozostaje sam ze swą szkatułką złota, całkowicie obojętny na losy dzieci, skłoniony do wyrażenia zgody na ich plany przekupstwem przez Anzelma, który cudem odnajduje swą rodzinę po latach i potrafi docenić jej wartość. Tytułowemu skąpcowi do szczęścia wystarczą tylko pieniądze, a relacje rodzinne chętnie poświęci, jeśli w zamian nie będzie musiał utrzymywać swych krewnych.
Komiczne wyeksponowanie skąpstwa głównego bohatera, które wpływa na wszystkie aspekty życia rodzinnego, budzi gorzki śmiech. Więzi rodzinne zostały zastąpione przez skrajny materializm.
Kontekst:
Również współcześni autorzy komedii podejmują się tematu rodzinnych relacji. “Tango” Sławomira Mrożka w groteskowy sposób pokazuje jak członkowie rodziny utracili wszystkie wartości moralne, co doprowadziło do zaniku więzi między nimi.
Relacje w tej komedii są zaburzone, pokazaniu tego sprzyja zabieg odwrócenia ról. Małżonkowie traktują się nawzajem jak znajomi, Babcia nie stoi na straży tradycyjnych wartości i nie stara się uzdrowić relacji między Stomilem i Eleonorą, zaś matka Artura wręcz jawnie protestuje przeciwko próbom odnowienia dawnych konwencji. Wydaje się, że tylko postawa Artura zakłóca wzajemną akceptację i poszanowanie wolności tak kultywowanej w tym domu. Jednak on również ponosi klęskę na końcu.
Podsumowanie:
Relacje rodzinne wydają się nam wielką wartością, a jeśli są oparte na prawdziwych uczuciach i lojalności, to gwarantują wsparcie i szczęście wszystkim spokrewnionym. Czasem jednak egoizm jednego z członków rodziny jest w stanie naruszyć wszystkie te więzi, każe poświęcić je w imię pieniędzy albo swoich moralnych wartości. Komedie wyśmiewają takie obrazy rodziny, często przedstawiając jej wady w sposób przerysowany, by skłonić do refleksji i poprawy.
- Konflikt pokoleń jako motyw literacki. Omów zagadnienie na podstawie Skąpca
Moliera.
Wstęp:
Ludzie kierują się w życiu różnymi wartościami, które często są im wpajane już w dzieciństwie, jednak z biegiem czasu ich poglądy ulegają zmianie. Na pewne sprawy zupełnie inaczej patrzymy z perspektywy człowieka dojrzałego niż dziecka czy młodzieńca. Różnice te - stare jak świat-doprowadzają często do niemożności porozumienia się między pokoleniami starszych i młodszych. Jest to częstym tematem utworów literackich.
Teza:
Konflikt pokoleń wynika z odmiennych wartości, które wyznajemy w różnych okresach naszego życia, i najmocniej widoczny jest na płaszczyźnie rodziny, którą różnica poglądów może doprowadzić do tragedii.
Argumentacja:
Relacje Harpagona z dziećmi (córką Elizą i synem Kleantem) w Skąpcu Moliera pozostają trudne i pełne wrogości.
Chciwość głównego bohatera, jego miłość do pieniędzy są przyczyną nieporozumień
w rodzinie i siłą niszczącą w ojcu uczucia do własnego potomstwa. Chorobliwie skąpy człowiek obarcza dzieci winą za to, że te powodują wydatki. Nie zamierza się z nimi dzielić pieniędzmi, uważa, że nie powinny od niego żądać wiana ani majątku. Z kolei jego dorosłe dzieci nie chcą się pogodzić z decyzjami ojca, próbują za pomocą intryg i buntu walczyć o swoje prawa.
Harpagon nie liczy się z dziećmi, nie słucha ich, sam podejmuje wszelkie decyzje. Wymaga od Elizy i Kleanta bezwzględnego posłuszeństwa, co rodzi w nich, zwłaszcza w synu, gorący sprzeciw i pragnienie uwolnienia się od despotycznego i skąpego rodzica.
Ojciec nie szanuje swoich dzieci, nie kocha ich, myśli tylko o swoich pieniądzach. Syn i córka są dla niego ciężarem, którego chce się pozbyć z korzyścią dla siebie. Harpagon posuwa się aż do wydziedziczenia i wyrzucenia syna z domu, gdy ten pomyślał, że ojciec godzi się na jego ślub z Marianną, choć przecież Harpagon miał plan ją poslubić.
Eliza i Kleant również nie kochają ojca, nie szanują go, życzą mu śmierci.
Harpagon nie myśli o szczęściu dzieci, z ich ożenków chce czerpać korzyści finansowe (Elizę zamierza zmusić do małżeństwa z wdowcem Anzelmem, znacznie starszym od niej, Kleant zaś ma poślubić wdowę). Syn i córka z kolei spiskują przeciw niemu – pragną bowiem związać się z osobami, które darzą uczuciem.
Wniosek cząstkowy: Konflikt między Harpagonem i jego dziećmi jest głównym tematem komedii Moliera – wpływa na losy bohaterów, z niego wynikają wszelkie perypetie postaci, a także w dużej mierze komizm utworu.
Kontekst:
Motyw konfliktu pokoleń w Tangu :D
Jest to konflikt wartości między synem Arturem, a jego rodzicami, Stomilem i Eleonorą.
Rodzice są tu przedstawicielami pokolenia, które buntowało się tak skutecznie, że zniosło wszelkie normy i zasady społeczne. W wyniku tego ich syn, Artur, nie ma się już przeciwko czemu buntować, a jako że jego rodzice reprezentują ogólnie pojmowaną swobodę i awangardę, to zwraca się on w kierunku wartości konserwatywnych. Jest to tak zwany odwrócony bunt, ponieważ sprzeciw światopoglądowy zazwyczaj zakłada więcej wolności dla ludzi, nie zaś mniej.
Artur próbuje nieustannie buntować się przeciwko rodzicom, rozpaczliwie pragnąc jakiejś zmiany, która przyniesie ład, porządek i zasady, którymi będzie się mógł kierować w życiu. Artur dorastał bowiem w chaosie, gdzie nikt nie stosował się do żadnych praw czy moralności, co widać po tym, że jego matka ma jawny romans z Edkiem, lokajem. Bunt Artura ma więc na celu przywrócenie światu jakiegokolwiek porządku, w którym bohater mógłby się odnaleźć.
Jednak jego wysiłki nie przynoszą pożądanych rezultatów - jego rodzice nie pragną bowiem zmian, obstawiają przy swoim, a wszystko to, co wprowadzi w domu Artur - na przykład zmuszenie rodziny do założenia strojów adekwatnych do ich wieku - jest zmianą chwilową, powierzchowną, która nie ma szans przetrwać dłużej. Artur w swoim buncie jest więc skazany na porażkę, jest przegraną stroną konfliktu pokoleniowego, a ostatecznie ginie, zabity przez Edka. Jest to ostateczny symbol upadku jego racji i jego buntu, które okazały się niewystarczająco silne, by zmienić świat, jaki urządzili dla niego jego rodzice, pozbawiając go wszelkiego ładu i porządku, za którymi Artur tak bardzo w swoim życiu tęsknił.
Konflikt pokoleń tutaj doprowadził do całkowitego upadku.
Podsumowanie:
Z przynależnością do danego pokolenia wiąże się określone spojrzenie na świat i konkretna hierarchia wartości. Często jest to przyczyną niemożliwości porozumienia się przedstawicieli różnych pokoleń. Ten konflikt szczególnie bolesny jest w rodzinie, której więzi może osłabić, a nawet nieodwracalnie zerwać.
- Uniwersalizm prawdy o naturze ludzkiej w bajkach. Omów zagadnienie na podstawie
znanych Ci bajek Ignacego Krasickiego.
