Antyk, Średniowiecze, Renesans Flashcards
- Konflikty jako źródło literackiego obrazu wojny. Omów zagadnienie na podstawie
znanych Ci fragmentów Iliady Homera.
Wstęp: Choć każda wojna jest inna, to śledząc historię, możemy zauważyć, że na przestrzeni wieków podobne są zarówno przyczyny zbrojnych konfliktów, zachowanie napastników i obrońców, jak i postawy ludzi zaangażowanych w spór czy wreszcie skutki wojny.
Teza: Konflikty zbrojne są w literaturze inspirację dla twórców do ukazywania uniwersalnych cech wojny.
Argumentacja:
Prawidłowości te ukazuje na przykład Iliada Homera (epos), która powstała z inspiracji historią wojny trojańskiej.
Przyczyną tego konfliktu były ludzkie namiętności i słabości: Parys porwał żonę króla Sparty Menelaosa i schronił się z nią w rodzinnej Troi, pod opieką swego ojca Priama. Król nie chciał wydać Heleny jej mężowi. Skutkiem tych dwóch decyzji, opartych na osobistych emocjach, stała się trwająca dziesięć lat wojna. Obie strony konfliktu mocno wierzyły w siłę swych racji.
Grecy walczyli w obronie honoru Menelaosa oraz w imię sprawiedliwości, natomiast Trojanie byli obrońcami swego zaatakowanego kraju. Ci pierwsi gotowi byli pozostawić na długie lata własne domy, miasta i rodziny, drudzy niezłomnie znosili trudy oblężenia, nie myśląc o kapitulacji. Poszczególne postaci Iliady prezentują postawy typowe dla bohaterów każdej wojny. Wyróżnia się tu zwłaszcza Hektor. Jest on prawym i szlachetnym obrońcą ojczyzny i bierze na siebie pełną odpowiedzialność, choć nie z jego winy nad państwem zawisło niebezpieczeństwo. Jako dobry obywatel jest jednocześnie posłusznym poddanym króla (swojego ojca) oraz wspaniałym dowódcą dla swych żołnierzy. Honor jest dla niego cenniejszy od życia. Te cechy bohatera ujawniają się w pożegnalnej rozmowie z żoną Andromachą, co ma miejsce przed pojedynkiem z Achillesem. Hektor staje do walki, choć wie, że nie pokona greckiego herosa. Mówi żonie o swej powinności walki w obronie rodziny, kraju, króla i honoru.
Inny obraz wojownika prezentuje natomiast Achilles. Potrafi on przeciwstawić się rozkazom swego wodza, Agamemnona, kierując się pychą i własnymi emocjami. Przestaje uczestniczyć w walkach, gdy Agamemnon zabiera mu niewolnicę, brankę Bryzeidę. Achilles nie broni żadnych wartości, walczy dla chwały, namówiony przez Odyseusza. Jest bardzo pewny siebie i swego zwycięstwa, czego powodem jest słynna pięta Achillesa” - jedyny słaby punkt bohatera. Achilles czuje się nieśmiertelny i niczym niezagrożony.
Kontekst:
Liczne wojny, w które uwikłana była w XVII wieku Polska, zainspirowały Henryka Sienkiewicza do napisania Trylogii. Jej druga część-Potop-upamiętnia wojnę ze Szwecją, zwaną właśnie potopem szwedzkim. Autor ukazuje chętnie sylwetki patriotów i zdrajców, heroiczne czyny oraz wstydliwe porażki.
Główny bohater utworu - Andrzej Kmicic-początkowo prezentuje postawę zbliżoną do postawy Achillesa. Ulega gwałtownym emocjom, a wszelkie decyzje podejmuje, kierując się przede wszystkim własnym kaprysem. Staje się łatwą ofiarą manipulacji zdrajcy Janusza Radziwiłła i sam nieświadomie zdradza króla Jana Kazimierza. Uświadamia sobie jednak swój błąd i naprawia go poświęceniem godnym Hektora-broni Jasnej Góry, z narażeniem życia ratuje klasztor, wysadzając kolubrynę, w końcu własnym ciałem ostania króla, zaatakowanego podczas powrotu do Polski. Pychę zastępuje pokora, gdyż czynów tych dokonuje pod przybranym nazwiskiem, nie pragnąc już chwały. Pewne mechanizmy wojny i tego, jakie zachowania wyzwala ona w ludziach, są więc ponadczasowe.
- Konflikt racji moralnych. Omów zagadnienie na podstawie Antygony Sofoklesa.
Wstęp:
Moralność - zespół ocen, norm i zasad określających zakres poglądów oraz zachowań uważanych za właściwe, a więc dobre. Do konfliktu racji moralnych dochodzi w sytuacji, kiedy zmuszeni jesteśmy dokonać wyboru pomiędzy wartościami równorzędnymi, ale przeciwstawnymi, gdy wybranie jednej możliwości wyklucza drugą, np. rozum – uczucie, dobro indywidualne – dobro wspólne.
Teza:
Niemożność znalezienia kompromisu pomiędzy poszczególnymi racjami może prowadzić do rozterek, a nawet do wewnętrznego rozdarcia osoby postawionej w sytuacji wyboru.
Kontekst: …To właśnie w starożytności nazywano konfliktem tragicznym. Każdy wybór bohatera wtedy miał prowadzić do klęski. Tragiczny stawał się sam bohater, a za zaistniałą sytuację obwiniano fatum. W podobny sposób na swoje życie patrzyli na przykład przedstawiciele pokolenia Kolumbów, czyli młodzi ludzie, których okres młodości przypadł na czasy II wojny światowej. Stanęli oni w sytuacji wyboru: walka za ojczyznę i poświęcenie siebie czy zachowanie własnego życia i wartości etycznych? Każdy wybór jest słuszny, ale pociąga za sobą ogromne konsekwencje. Odrzucenie walki skaże kraj na zagładę i pozbawi bohaterów godności, z kolei podjęcie jej znaczyłoby możliwą śmierć, ale też ryzykiem zobojętnienia na śmierć i cierpienie innych ludzi, oswojenia z zabijaniem. Tragizm tego pokolenia ukazują w swych utworach jego przedstawiciele, na przykład Krzysztof Kamil Baczyński czy Tadeusz Gajcy.
Argumentacja:
Klasycznym przykładem tych zmagających się z tragicznym konfliktem są bohaterowie Antygony Sofoklesa.
Gdy w bratobójczym pojedynku o władzę zginęli Polinejkes i Eteokles, król Kreon nakazał walczącego w obronie Teb Eteoklesa honorowo pochować, zaś ciało atakującego miasto Polinejkesa - porzucić bez wyprawiania pogrzebu. W ten sposób chciał ukarać zdradę i dać odstraszający przykład swym poddanym. Podejmując tę decyzję, władca dokonał jednak wyboru między dwiema równorzędnymi racjami moralnymi. Za pogrzebaniem Polinejkesa przemawiały prawa boskie oraz uczucia rodzinne, gdyż Kreon był jego wujem. Do porzucenia ciała skłaniało natomiast dobro kraju i żądające sprawiedliwości prawa ludzkie, których przestrzeganie gwarantowało stabilność państwa. Kreon podjął decyzję bez wahania. Odwrotnego wyboru dokonała siostra poległych - Antygona. Uznała, że przede wszystkim należy respektować prawa boskie, bo za ich złamanie dusza będzie cierpieć całą wieczność. Ważną wartością moralną była dla bohaterki także miłość do brata, lojalność wobec swego rodu oraz honor. Gotowa była odrzucić prawa ludzkie, które uznała za mniej ważne, i poświęcić własne życie, by pochować Polinejkesa. Każdy z bohaterów tragedii Sofoklesa po- nosi konsekwencje swego wyboru i każdego z nich spotyka klęska. Skazana na śmierć Antygona popełnia samobójstwo, zanim władca zdąży ją ułaskawić. Kreon traci syna - Hajmona, który kochał Antygonę i zabił się po stracie ukochanej, a potem żonę, która idzie w ślady swego dziecka. Jednak nawet gdyby bohaterowie dokonali innych wyborów, również nie znaleźliby szczęścia - Kreon czułby, że zawiódł jako władca, a Antygona-ze zdradziła swą rodzinę i wiarę. Ta sytuacja ukazuje, że konflikt racji moralnych nie może być rozstrzygnięty, każdy wybór jest bowiem dobry oraz zły jednocześnie, przez co prowadzi do cierpienia i zagłady.
Podsumowanie:
Zarówno przedstawiciele pokolenia Kolumbów, jak i bohaterowie antycznej tragedii Antygony byli postawieni przed wyborami, które są wręcz niemożliwe do dokonania, bo obie wartości są równie ważne. Odrzucenie którejkolwiek może sprowadzić na cierpienie, śmierć. Konflikt racji moralnych ukazuje skomplikowaną psychikę człowieka, który musi odnaleźć się w świecie.
- Jak literatura antyczna przedstawia tragizm ludzkiego losu? Omów zagadnienie na podstawie Antygony Sofoklesa.
Teza: Literatura antyczna ukazuje los ludzki jako tragiczny, ponieważ człowiek jest postawiony przed wyborami między równorzędnymi wartościami, które kończą się cierpieniem na skutek działania fatum.
Argumentacja:
Przykładem bohaterki tragicznej jest tytułowa Antygona z tragedii Sofoklesa. Ród Labdakidów z powodu ciążącego nad nim fatum skazany był na klęskę i żadne działania nie mogły zmienić tego scenariusza - bohaterowie byli jedynie aktorami w teatrze świata. Bohaterkę poznajemy w chwili, gdy rozpacza po stracie braci, którzy zginęli w bratobójczej walce o władzę. Rządzący w Tebach Kreon postanowił godnie pochować obrońcę miasta Eteoklesa, zabronił natomiast pogrzebu Polinejkesa, który zaatakował swój kraj. Miała to być kara za zdradę oraz pouczenie dla obywateli, że państwo oparte jest na sprawiedliwości i lojalności. Antygona postanowiła jednak przeciwstawić się decyzji władcy. Pochowała swego brata, bardziej ceniąc prawa bogów, które nakazują takie działanie, oraz miłość do Polinejkesa i lojalność wobec swojego rodu. Wiedziała, że tę decyzję przypłaci życiem, ale rozumiała, że nie może żyć szczęśliwie z poczuciem zdrady wobec brata, rodziny i wiary. Jej możliwość wyboru była pozorna - bohaterka mogła zdecydować, jaki rodzaj cierpienia wybierze, ale nie była w stanie od niego uciec. Popełniła samobójstwo, zanim król zdążył darować jej karę śmierci. Równie tragiczny był los Kreona-wybrał powinność władcy wobec kraju, któremu chciał zapewnić stabilność. Musiał jednak poświęcić własne uczucia, odrzucić prawa boskie oraz współczucie. Zapłacił za to wysoką cenę stracił syna i żonę, którzy również popełnili samobójstwa po utracie bliskich osób. Gdyby jednak Kreon wybrał inaczej i ocalił bliskich, czułby się złym władcą, a być może także zaburzyłby harmonijne funkcjonowanie państwa. Bohaterowie tragiczni wierzą, że są wolni i sami decydują o swym życiu, jednak każdy wybór, którego dokonują, prowadzi do wypełnienia się ciążącego nad nimi fatum, a zatem do katastrofy.
Kontekst: // Syzyf
Rod Labdakidów został skazany na klęskę przez los dwa pokolenia wcześniej, a czym opowia da mit.
Król Teb Lajos (który złamał prawa boskie) usłyszał od wyroczni, że jego nowo narodzony syn zabije go i ożeni się z własną matką. Wierzył, że może zmienić przeznaczenie, i kazał porzucić dziecko w górach, by tam umarło. Pasterz, któremu to zlecił, oddał jednak niemowlę słudze króla Koryntu i chłopiec imieniem Edyp-nieświadomy swego pochodzenia-dorastał na dworze jako syn Polybosa i Meropy, władców Koryntu. W wieku młodzieńczym Edyp sam udał się do wyroczni i usłyszał od niej. że pewnego dnia zabije swojego ojca i poślubi własną matkę. On tez wierzył, że może odmienić swój los, i postanowił opuścić Korynt. Po drodze spotkał i zabił w walce nieznanego sobie mężczyznę-był to Lajos, jego rodzony ojciec. Potem odgadł zagadkę Sfinksa dręczącego Teby i ożenił się z owdowiałą królową Jokastą, czyli własną matką. Przed fatum nie można bowiem uciec, a każda próba przeciw- działania przeznaczeniu paradoksalnie doprowadza do jego wypełnienia, co w Starożytności nazywano ironią tragiczną. Nieszczęście, na które skazany jest ród Labdakidów, dopada wszystkich jego członków. Jokasta po poznaniu prawdy popełniła samobójstwo, Edyp oślepił się i sam skazał na wygnanie, a los jego dzieci - Antygony, Ismeny, Eteoklesa i Polinejkesa-znamy z Antygony Sofoklesa. Tragizm polega tu więc na niemożności ucieczki przed losem.
- Asceza jako wartość. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów
Legendy o świętym Aleksym.
Ascetyzm, asceza (stgr. ἄσκησις askesis – pierwotnie „ćwiczenie, trening”)
Wstęp (kontekst filozoficzny)
Średniowieczni ludzie religijni poszukiwali idealnej drogi na to, by być jak najbliżej Boga, jednym ze sposobów była asceza.
Aby zrozumieć ascezę, warto spojrzeć na jej filozoficzny kontekst.
W średniowieczu zgodnie z poglądami św. Augustyna uważano, że człowiek jest istotą dualną, składającą się z grzesznego ciała oraz czystej duszy. Każda jednostka jest rozdarta poprzez walkę doskonałej duszy dążącej do świętości z ciałem zwracającym się ku temu, co grzeszne. Szansą dla człowieka mogła być asceza, czyli wyrzeczenie się ziemskich przyjemności, umartwianie się zapewniające zbawienie duszy (kontekst filozoficzny). Praktyki ascetyczne często wiązały się z postępowaniem, które w perspektywie czasów współczesnych można ocenić jako autodestrukcyjne.
Teza: W kontekście światopoglądu epoki średniowiecza asceza była wartością, ponieważ przybliżała człowieka do wieczności, pozwalała mu wyzbyć się tego, co ziemskie, związane z doczesnością.
Argumentacja:
Wybór ascezy jako wartościowego modelu życia znalazł odzwierciedlenie w parenetycznej literaturze średniowiecza, np. w Legendzie o świętym Aleksym.
Bohater pochodził z zamożnego i ważnego rodu, lecz porzucił majątek i tytuły, by zostać ubogim, pokornym żebrakiem. Postanowił także żyć w czystości cielesnej, więc opuścił swą młodą żonę w noc poślubną, nakazując jej także zachować cnotę, by mogli spotkać się w niebie. Od tej chwili znosił zimno, głód i trudy wędrówki. Z czasem zamieszkał pod schodami własnego domu rodzinnego. Wylewano tam na niego pomyje, co symbolizuje pokorę i chęć umartwiania się przez Aleksego. Żyjąc tak blisko rodziny, codziennie za pewne musiał zmagać się z pokusą powrotu do ciepłego i dostatniego domu, wytrwał jednak w swej ascezie jeszcze szesnaście lat. O tym, że jego postawa była słuszna i wartościowa moralnie, świadczą cuda, które następują w momencie śmierci bohatera. Dzwony same zaczynają bić, tożsamość Aleksego zdradza jego krewnym tajemnicze dziecko, ciało zmarłego pięknie pachnie, a każdy chory, który go dotknie, zostaje uleczony. List z opisem bogobojnego życia pełnego wyrzeczeń może z zaciśniętej dłoni nieboszczyka wyjąć tylko jego żona Famijana. Jest to nagroda za jej cnotliwe życie i zachowanie czystości. Asceza uznana jest za wartość, która nagrodzona będzie w niebie, gdyż bohater zostaje świętym już w chwili zgonu.
Dla ludzi epoki średniowiecza św. Aleksy był wzorem postępowania, ponieważ swoim przykładem pokazywał, jak doskonalić duszę, by zbliżyć się do Boga i zasłużyć na zbawienie. Cierpiał w imię miłości do Boga.
- Groza i komizm w obrazie śmierci. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci
fragmentów Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią.
Teza: Obraz śmierci ukazywany jest przez artystów za pomocą grozy i komizmu, które mają wstrząsnąć odbiorcą i skłonić go do refleksji nad swym życiem.
Argumentacja:
Epoką, w której motyw śmierci odgrywał szczególnie ważną rolę w budowaniu światopoglądu ludzi, było z pewnością Średniowiecze. Anonimowy utwór Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią ukazuje ją za pomocą zabiegu personifikacji. Śmierć, która pojawia się w kościele na prośbę mistrza Polikarpa, który jest jej ciekawy, ma postać kobiety, a dokładniej jej gnijących zwłok. Trup jest straszny, jego opis przypomina zmarłego na jedną z szerzących się wówczas chorób, na przykład czarną ospę lub trąd. Wynika to zapewne z faktu, że ówcześni ludzie odczuwali ogromny lęk przed epidemią i taka wizja śmierci była dla nich szczególnie przerażająca. Kobiece zwłoki dosłownie rozpadają się, brakuje im warg i części nosa, z oczu sączy się krwawa wydzielina. Bohaterka jest blada i chuda, widać jej wy. szczerzone zęby. Swym wyglądem budzi grozę zarówno u Polikarpa, jak i u odbiorcy. W jej opisie wykorzystano technikę turpistyczną. Upersonifikowana śmierć opowiada o sobie: informuje, że przychodzi po każdego w odpowiednim czasie, I wymienia różne typy ludzi, których nie pominie, nie zwracając uwagi na ich pochodzenie, wiedzę, wiek czy umiejętności, szczególnie zaś przestrzega grzeszników. To także przeraża czytelnika, gdyż uświadamia mu, że przed śmiercią nie ma ucieczki, ale jednocześnie skłania do refleksji nad sobą i może obudzić chęć poprawy, by zasłużyć na nagrodę w nowym życiu, które po tej nieuchronnej śmierci nastąpi. Celem Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią jest ukazanie, jak przemijające i nieistotne są wartości takie jak bogactwo, sława, wiedza czy władza-nie uchronią one człowieka przed śmiercią i przeminą wraz z końcem życia. Ten przekaz, wzmocniony zbudowaną grozą, może pełnić funkcję wychowawczą.
Elementy komiczne nie zmieniają głównego przesłania Rozmowy mistrza Polikarpa ze śmiercią – jest nim średniowieczny motyw danse macabre, stanowiący alegorię powszechności śmierci, przed którą nikt nie ucieknie. Groteska w utworze służy więc celom moralizatorskim.
Kontekst: Danse macabre, motyw obecny w średniowieczu, korowód lub koło tańczących sylwetek - równość KAŻDEGO wobec śmierci.
Śmierć jako gnijące zwłoki lub kościotrup.
Freski, malarstwo
- Relacje z Bogiem i światem. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Kwiatków świętego Franciszka z Asyżu.
Wstęp:
Relacja człowieka wierzącego z Bogiem ulega zmianie nie tylko ze względu na jego sytuację życiową, ale także światopogląd epoki, w której funkcjonuje. Widzenie Boga rzutuje na ludzkie postrzeganie świata, który jest jego dziełem. Miłość do Stwórcy idzie zwykle w parze z zachwytem nad światem, który nam podarował. Jeśli jednak otaczający świat nas przeraża, podważa to nasze zaufanie w dobroć Bożą
Teza
Człowiek doceniający piękno i dobro świata szanuje go i kocha Boga, od którego otrzymał
ten dar.
Argumentacja:
Choć Średniowiecze chętnie ukazywało Boga jako surowego sędziego, wobec którego człowiek przyjmował postawę pokory i lęku, św. Franciszek z Asyżu przedstawił zupełnie inny obraz relacji ze Stwórcą.
Zbiór Kwiatki św. Franciszka to niewielkie opowiadania zawierające przesłanie postawy franciszkańskiej. Zakłada ona umiłowanie świata, nawet w najdrobniejszych jego aspektach, I postuluje życie w zgodzie z naturą. Już tytuł sugeruje podobieństwo ludzkiej egzystencji do kwiatka, który rozkwita na chwałę Bożą. Zarówno Franciszek, jak i jego zakonni bracia szanują wszystkie dzieła boskie i otaczają je opieką. Ukazuje to historia o turkawkach, które Franciszek kazał uwolnić z niewoli. Przemawiał do nich jak do równych sobie, zadbał o nowe gniazda i bezpieczeństwo dla nich. Ptaki odpłaciły mu się za to zaufaniem i przyjaźnią.
Tym szlachetnym zachowaniem św. Franciszek nie tylko pomagał istotom, ale również pielęgnował w sobie miłość do świata, która jest podobna do miłości jaką Bóg darzy świat i ludzi. Dobra relacja człowieka ze światem pomaga żyć w nim szczęśliwie.
Zakonnicy z Kwiatków świętego Franciszka czują wdzięczność do dobrotliwego Boga, który stworzył dla nich taki raj na ziemi, I w zamian pragną zbudować własnymi siłami kościół, by w nim oddawać cześć swemu Ojcu i opiekunowi. Ich relacja z Bogiem jest bliska i szczera, a swoje zaufanie do Niego opierają właśnie na obserwacji harmonii świata, którego czują się integralną częścią.
Kontekst:
Pięknym przykładem miłości do Boga i wdzięczności za wszystko, czym nas obdarzył, jest pieśń Jana Kochanowskiego Czego chcesz od nas, Panie… Ten renesansowy twórca wyraża w swym wierszu zachwyt nad doskonałością świata, który Bóg stworzył i ofiarował człowiekowi. Nawiązując do obrazu z Księgi Rodzaju, opisuje świat jako harmonijny i dobry. Wychwala podział na pory roku, które obdarzają człowieka różnymi dobrami, piękno ziemi pokrytej ziołami i nieba ozdobionego gwiazdami. Podkreśla wielkość i wszechmoc Boga oraz ludzką małość i pokorę wobec Jego dzieł. Podmiot liryczny bez namysłu akceptuje boską władzę nad sobą i światem. Czuje opiekę, którą Bóg otacza wszystko, co stworzył. Podkreśla, że bez niej żadne stworzenie by nie przetrwało. Bóg pilnuje ładu, dostatku, wspiera, żywi i broni człowieka. Podmiot liryczny prezentuje postawę bogobojne- go i posłusznego wyznawcy, bezmiernie wdzięcznego za wszystko, co otrzymał, choć pokora każe mu podkreślić, że nie jest w stanie niczym się odwdzięczyć. Może tylko wystawiać i wielbić Boga, dobrotliwego Ojca. Jego wielkość widoczna jest w Jego największym dziele - świecie, który stworzył jako wspaniały oraz dobry, a następnie ofiarował człowiekowi.
Podsumowanie
Relacja ludzi z Bogiem i światem zależy w dużej mierze od siły wiary i odpowiedniego spojrzenia na otaczającą człowieka rzeczywistość. Jeśli potrafi on docenić wartość dzieła, które stworzył Bóg, to szanuje je i odczuwa synowską wdzięczność za dar oraz pokorę wobec wszechmocy Ojca. Po- trafi lepiej zrozumieć boską miłość i odpłacić się za nią zaufaniem i uczuciem.
- Wzór rycerza idealnego. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Pieśni o Rolandzie.
Wstęp:
Rozpowszechnianiem wzorców osobowych, typowych dla ideowego charakteru oraz potrzeb danej epoki, zajmuje się literatura parenetyczna. Wiele takich wzorców osobowych powstało w średniowieczu, do najważniejszych z nich należą: asceta, święty oraz doskonały władca i idealny rycerz. Parenetyczna literatura średniowieczna przedstawiała wzorce osobowe godne naśladowania, a w kreowaniu bohaterów wykorzystywała idealizację i hiperbolizację. Ważnym utworem prezentującym wzorzec doskonałego rycerza była Pieśń o Rolandzie, należąca do epiki rycerskiej – chansons de geste, czyli pieśni o czynach (kontekst historycznoliteracki).
Teza: Sylwetka Rolanda przybliża najważniejsze cechy idealnego rycerza.
Argumentacja:
Tytułowy bohater uczestniczy w wyprawie do Hiszpanii i walczy z Saracenami - jest zatem obrońcą wiary chrześcijańskiej.
Jako dobry wasal broni swego władcy, gdyż dowodzi tylną strażą powracających do Francji wojsk. Napadnięty przez wroga, gotowy jest oddać życie, by zapewnić bezpieczeństwo królowi Karolowi, i staje do bitwy mimo przewagi przeciwnika. Honor nakazuje mu walczyć mężnie, mimo namów przyjaciela Oliwiera Roland nie chce nawet wezwać pomocy, używając swego rogu dowódcy.
Założenia kodeksu rycerskiego wypełnia także w momencie śmierci. W ostatnich chwilach modli się za swych wasali-jest więc ich dobrym seniorem. Obraca się twarzą w kierunku Hiszpanii, czyli swych przeciwników, by pokazać, że nie umarł, uciekając z pola bitwy, lecz stawiając czoła nieprzyjacielowi. Próbuje zniszczyć swój miecz, by nie wpadł w ręce wrogich pogan, gdyż to okryłoby go hańbą pokonanego. Rozbija także róg, by nie został podstępnie wykorzystany przeciw wojskom francuskim.
Wchodzi na pagórek przypominający Golgotę i kładzie się na swym mieczu w kształcie krzyża, by umrzeć jak Chrystus. Swą wiarę dodatkowo manifestuje, żałując za grzechy i wyciągając ku Bogu rękawicę w geście hołdu lennego. Dowodem doskonałości rycerza jest fakt, że po jego duszę przybywają aniołowie i niosą ją do nieba. Piękna śmierć potwierdziła rycerskie cechy Rolanda, a nagroda, którą otrzymał, w postaci życia wiecznego, powinna zachęcić do naśladowania bohatera.
POTOP
Kontekst: Niezwykle mocno podkreślona jest śmierć Rolanda, która uchodziła za wzorową. To właśnie sztuka umierania - ars moriendi, która w średniowieczu stanowiła ważny element dzieł artystycznych i literatury. Ładna śmierć była podsumowaniem życia człowieka, dobre życie dawało nadzieję na dobrą śmierć, zatem również i na zbawienie - przecież Ganelon z pieśni, który był zwolennikiem pokoju z wrogami Arabami - został rozerwany przez konie.
Śmierć ascety św. Aleksego również wpisuje się w ten motyw.
Podsumowanie:
Postać Rolanda uosabia cechy idealnego rycerza, który był chrześcijaninem, sprawny w walce i godny- polegał na sobie.
Walczył dzielnie w imię wiary, honoru i ojczyzny. Nie tylko czyny za życia składały się na postawę idealną, ale też w jaki sposób przebiegała śmierć - co podkreśla ars moriendi.
- Średniowieczne kreacje literackie idealnego rycerza i władcy. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Kroniki polskiej Galla Anonima.
Wstęp: Rozpowszechnianiem wzorców osobowych, typowych dla ideowego charakteru oraz potrzeb danej epoki, zajmuje się literatura parenetyczna. Wiele takich wzorców osobowych powstało w średniowieczu, do najważniejszych z nich należą: asceta, święty oraz doskonały władca i idealny rycerz. Parenetyczna literatura średniowieczna przedstawiała wzorce osobowe godne naśladowania, a w kreowaniu bohaterów wykorzystywała idealizację i hiperbolizację.
Teza:
Kronika Polska przybliża wzorzec władcy oraz rycerza.
Argumentacja:
Bolesław Chrobry jest ukazany jako król pozbawiony wad, wspaniały i umiłowany przez poddanych. Już pierwsza wzmianka o przyjściu Bolesława na świat jednoznacznie określa przymioty tego władcy – męstwo i pobożność, dzięki którym zbudował potęgę.
Wiele miejsca poświęca Gall wyliczeniu zasług Bolesława Chrobrego (m.in. odnotowuje liczne zwycięstwa militarne monarchy), zwraca też uwagę na pobożność i cnotliwość króla (podkreślając, jak wielkim szacunkiem Chrobry otaczał duchowieństwo oraz jak krzewił wiarę wśród pogan), aby następnie przejść do opisu jego dobroci i sprawiedliwości Wysłuchiwał poddanych i przyznawał się do błędów, a chłopom nie odbierał plonów.. Pod rządami tego króla idealnego Polska rozkwitła, a miłość poddanych do władcy jest tak wielka, że po jego śmierci wielu z nich decyduje się nosić żałobę do końca swych dni.
Z kolei Bolesława Krzywoustego Gall przedstawia nie tylko jako wzorowego władcę, lecz także jako doskonałego rycerza. Jego męstwo, odwaga i spryt na polu walki są tak ogromne, że nawet najwięksi wrogowie wypowiadają jego imię z trwogą oraz szacunkiem. Niemcy nazywają Krzywoustego Bolesławem, który nie śpi, a sam Gall używa – naśladując w tym Homera – stałych epitetów: wojowniczy i niestrudzony Bolesław, stosuje także wyszukane peryfrazy (dziecię Marsa oraz książę północy).
Kontekst: Kronika Polska jest subiektywna i nie wszystko przekazane w niej jest wierne prawdzie historycznej, bo to właśnie dydaktyczność jest celem. Podobnie jest w przypadku Pieśni o Rolandzie
- Roland
- Król Karol Wielki - wzór władcy, mężny, pogromca pogan, sprawiedliwy, opłakuje wszystkich swoich poległych żołnierzy
Podsumowanie:
Idealny władca i rycerz zachowywali zasady kodeksu honorowego. Bronili wiary i byli lojalni wobec swych poddanych (lub wasali) i kraju. Na polu bitwy wykazywali się męstwem i kunsztem. Poddanie się wrogowi traktowali jako plamę na honorze, woleli umrzeć niż okryć się hańbą. Byli sprawiedliwi, prawi, szlachetni, godni zaufania oraz religijni i pokorni wobec Boga. Swymi licznymi cnotami i wzorową postawą inspirowali innych.
- Motyw wędrówki i jego literackie realizacje. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Boskiej Komedii Dantego Alighieri.
Wstęp:
Wędrówka jest toposem, czyli motywem wykorzystywanym w literaturze w celu ukazania pewnych uniwersalnych, ponadczasowych treści. Już od Starożytności wędrujący bohater symbolizował człowieka poszukującego swej życiowej drogi I zmierzającego do ważnego dla siebie celu. Sama wędrówka była także bezcennym doświadczeniem. Odwiedzając różne miejsca, doświadczając nowych przygód i poznając kolejnych ludzi, bohater zdobywał nieocenioną wiedzę oraz doświadczenie.
Teza
Motyw wędrówki w utworach literackich jest pewną metafora ludzkiego życia. Wędrówka może być sposobem dotarcia do wiedzy, zrozumienia, co jest w życiu ważne, a nawet doprowadzić do wewnętrznej przemiany.
Argumentacja:
Dante - bohater i narrator Boskiej Komedii -jest literackim obrazem autora, Dantego Alighieri, który na pograniczu Średniowiecza i Renesansu napisał Boską Komedię. Aby ukazać wyzwania, które życie stawia przed człowiekiem, autor wykorzystał motyw wędrówki.
Bohater rozpoczyna podróż w ciemnym lesie, który jest alegorią zagubienia się człowieka w grzechu. Ma trzydzieści pięć lat, jest w połowie swego życia i szuka odpowiedzi na pytanie, jak powinien je dalej wieść. Do znalezienia odpowiedzi na to pytanie posłuży mu poznanie trzech krain - Piekła, Czyśćca i Nieba, gdyż tylko przez nie prowadzi droga, która może go wyprowadzić z symbolicznego lasu.
Podczas wędrówki bohater otrzymuje fundamentalną wiedzę o ludzkiej egzystencji. Piekło pokazuje mu, co spotka człowieka, który nie porzuci grzechu. Kraina ta jest zróżnicowana, by ukazać zależność wymiaru kary od ciężaru winy. Piekło ma kształt głębokiego leja w ziemi, podzielonego na dziewięć kręgów. W każdym kolejnym kręgu znajdują się coraz więksi grzesznicy, ponoszący surowsze kary. Na początku, w Przedpieklu, przebywają dusze, których jedyną winą jest brak chrztu. Nie są one dręczone, ale ich karą jest niemożność osiągnięcia zbawienia. Dante spotyka tu wielu znanych ludzi, na przykład greckich filozofów, a także Wergiliusza, który jako duchowy przewodnik oprowadza i poucza Dantego. Wina i kara są stopniowane w każdym kolejnym kręgu.
Za największą zbrodnię uznał Dante zdradę dobroczyńcy. Popełniający ją Judasz, który wydał Chrystusa, oraz Brutus i Kasjusz, którzy zabili Cezara, cierpią okrutne męki u boku Lucyfera zdrajcy samego Boga, przeciwko władzy którego zbuntował się, będąc aniołem. Bóg potępił go za to i strącił z Nieba, a ten, spadając, wydrążył właśnie olbrzymi piekielny lej, na którego samym dnie odbywa wieczną pokutę. (Grzesznicy są torturowani – smaga ich ognisty deszcz, topią się we wrzącej krwi, są trzymani w płonących grobach, duszeni przez straszliwe węże. W piekle rozlegają się płacz, krzyk i bluźnienie przeciw Bogu, odgrywają się dantejskie sceny (wstrząsające, drastyczne, makabryczne opisy piekielnych mąk).
Czyściec jest z kolei przestrzenią, gdzie pokutują grzesznicy, a spłacając swój dług, mogą zasłużyć na zbawienie.
Niebo to obraz szczęścia dusz ludzi cnotliwych, jego uroki pokazuje Dantemu zmarła ukochana - Beatrycze. W niebiosach bohater dotarł do siedziby Boga, gdzie czuł ekstazę i zrozumiał, że Bóg to “Miłość, co wprawia w ruch słońce i gwiazdy”.
Kończąc swą pouczającą wędrówkę, bohater wie, jak żyć, ostrzeżony przed konsekwencjami grzechu i zachęcony wizją nagrody w Niebie.
Kontekst:
Archetypem wędrowca i poniekąd inspiracją Dantego Alighieri jest Odyseusz, którego historię tułaczki znajdziemy w mitologii. Bohater przez 10 lat wracał do swojej ojczyzny - Itaki po zakończeniu wojny trojańskiej. W tym czasie pokonuje różnorodne trudności, doświadcza pokus i przeżywa stratę towarzyszy. Rozwija swoją przebiegłość, gdy przechytrza cyklopa Polifema. Podobnie jak Dante, Odyseusz w chwili bezsilności szukał mądrości w krainie umarłych, tam wieszcz Tyrezjasz podpowiedział mu co ma dalej robić.
- Inspiracje mitologiczne i ich znaczenie w utworze literackim. Omów zagadnienie na
podstawie Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego
Wstęp:
Mitologia jest jednym z ważniejszych źródeł kultury europejskiej. Jej bohaterowie to archetypy obrazujące ponadczasowe prawdy o człowieku, a wiele miejsc i historii to toposy, zawierające symboliczne przestanie o prawach rządzących światem. Artyści późniejszych epok często szukają tam inspiracji w zbiorze antycznych wierzeń i opowieści.
Teza:
Artyści uznają motywy mitologiczne za uniwersalne obrazy ludzkich postaw i wykorzystują je dla lepszego zobrazowania ukazywanych przez siebie problemów.
Argumentacja:
Renesans Jako epoka postulował odrodzenie antycznych wartości. Jeden z twórców tego okresu, Jan Kochanowski, wielokrotnie w swych dziełach szukał inspiracji w mitologii. Na antycznej opowieści oparł treść swej tragedii pt. Odprawa posłów greckich.
Wykorzystał mit trojański, który przedstawiał historię upadku miasta, spowodowanego dziesięcioletnią wojną z Grekami. Wiedząc, że odbiorca tekstu zna cały mit, skupił się na wybranym momencie.
Gdy porwana przez Aleksandra (Parysa) Helena jest już w Troi, przybywa po nią poselstwo od Agamemnona oraz Menelaosa, jej męża. Grecy proponują, że odstąpią od wojny, jeśli otrzymają Helenę. Pierwszoplanowym problemem jest właśnie dyskusja nad jej oddaniem.
Jan Kochanowski wykorzystuje tę historię, aby ukazać sytuację panującą we współczesnej mu Polsce. Antenor, wnioskujący o wydanie porwanej, powołuje się na sprawiedliwość, honor oraz dobro ogółu, które powinny być postawione nad szczęściem jednostki oraz więzami rodzinnymi, popychającymi króla Priama do złej decyzji w imię miłości do Aleksandra. Jego postawa mędrca i patrioty czyni Kochanowski wzorem do naśladowania.
Aleksander symbolizuje polską szlachtę, nadużywającą władzy w celach prywatnych, stawiającą swe dobro ponad szczęście kraju. Bohater kieruje się egoizmem I jest zaślepiony zwodniczą obietnicą bogini miłości. Reprezentuje postawę złego obywatela, gotowego poświęcić kraj dla osobistego szczęścia. Ponadczasowym wzorcem złego władcy staje się natomiast Priam, który ulega synowi, zapominając o dobru poddanych. Kochanowski nie musi pokazywać konsekwencji wyboru dokonanego przez mieszkańców Troi - z mitu wiemy, że czeka ich zagłada. Stąd płynie ukryte w motywie mitologicznym przesłanie dla Polaków - jeśli nie zmienią swojego postępowania, nasz kraj także czeka katastrofa. Prawda ta dotyczy każdego kraju na przestrzeni dziejów i powinna być moralnym pouczeniem dla wszystkich obywateli oraz rządzących.
Sylwetki mitologicznych bohaterów oraz kostium historyczny pozwalają autorowi przedstawić uniwersalne cechy kierujące przedstawicielami Polski
Kontekst:
Postawa prometejska Konrada z III cz. Dziadów, poświęcenie dla dobra ogółu, bunt przeciwko Bogu/bogom
Konrad i Prometeusz cierpią z miłości do ludzi
//
Potwierdzeniem, że mity traktowane są jako metafora ludzkich losów i działań, może być ich obecność w tekstach kultury epok, które nie nawiązują programowo do Starożytności, jak Roman- tyzm. Odo do młodości Adama Mickiewicza odwołuje się do archetypu - postaci Ikara. Wolność, po- dązanie za marzeniami i sięganie, gdzie wzrok nie sięga, połączone z motywem lotu, gdy młodość do- daje skrzydeł, jest wyraźną aluzją do postawy tego bohatera. Jego historia uznana została przez autora za metafore losów młodych ludzi, którzy chcą wzlecieć nad martwym światem w rajską dziedzinę ulu- dy, żyć nadzieją i poczuć wolność. W tym samym tekście pojawia się też Herkules jako metafora siły, która pokona wszelkie przeszkody. Przywołane zostały bohaterskie czyny tej postaci, jak pokonanie centaurów czy Hydry. Wykorzystano jego działania dla zobrazowania potęgi młodości.
Podsumowanie:
Metaforyczne znaczenia zaczerpnięte z mitów są często używane w tekstach literackich. Pokazuje to znaczenie jakie odgrywa kultura stworzona przez człowieka w przeszłości, jak dzieła budowane są na szkielecie starożytnym.
- Motyw władzy w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie Odprawy posłów
greckich Jana Kochanowskiego.
Wstęp:
Władza rozumiana jest różnie, zależnie od czasów i panującego w nich porządku polityczno-społecznego, jak od cech człowieka, który po nią sięga. Czasem stanowi zaszczyt i zobowiązanie, a indziej innym razem staje się synonimem bezkarności i nadużyć. Zdobycie władzy może doprowadzić do negatywnej przemiany rządzącego, czego konsekwencje poniosą poddani.
Teza:
Utwory literackie ukazują prawa i obowiązki władcy, oceniając go z perspektywy jego stosunku do podwładnych oraz konsekwencji podejmowanych decyzji.
Argumentacja:
Jan Kochanowski napisał tragedią Odprawa posłów greckich jako przestrogę dla współczesnych sobie, szesnastowiecznych Polaków. Troja jest tu metafora Polski, a ponieważ w kraju panuje demokracja szlachecka, władają nim nie tylko król i jego następca, ale wszyscy przedstawiciele tej grupy społecznej.
Analizując sytuację ukazaną w utworze, cechy władcy można zinterpretować na przykładzie kilku bohaterów. Muszą oni podjąć decyzję, czy wydać uprowadzoną przez królewicza Aleksandra (Parysa) Helenę i w ten sposób uniknąć wojny, czy odmówić prośbie tytułowych posłów, wysłanników Agamemnona i jej męża Menelaosa, narażając miasto na atak Greków. Stanowiska poszczególnych bohaterów obrazują różne rozumienie władzy.
Dla Aleksandra jest ona przywilejem - bohater uważa, że w imię własnego szczęścia może poświęcić dobro całego kraju, i pragnie zatrzymać Helenę. Antenor to obywatel odpowiedzialny za ojczyznę, który uważa, że jej dobro powinno być nadrzędnym celem rządzących. Jego zdaniem posiadanie władzy zobowiązuje do honoru, sprawiedliwości i bezstronności, przestrzega więc króla Priama, by nie kierował się miłością do syna, podejmując decyzje dotyczące kraju, i dla dobra Troi radzi oddać Helenę. Priam okazuje się jednak słabym władcą, ulega namowom Aleksandra. Brakiem dalekowzroczności i odpowiedzialności za państwo wykazują się tak że inni obywatele, gdy w głosowaniu zwycięża koncepcja zatrzymania Heleny, choć to doprowadzi do wybuchu wojny. Zarówno przewodzący posłom Ulisses, jak i Chór zauważają, że słabość rządzących doprowadza kraj do upadku. Chór dodatkowo wygłasza uniwersalne przesłanie - władza pochodzi od Boga i rządzący powinni postępować na wzór pasterza, który poświęca się dla podopiecznych, a nie dba o własne dobro ich kosztem.
Konsekwencje błędów władcy ponosi bowiem całe państwo - władza to zatem przede wszystkim wielka odpowiedzialność. Dzięki znajomości mitu odbiorca tragedii Kochanowskiego wyciąga wnioski, do jak wielkiej katastrofy prowadzi nadużycie władzy.
Kontekst:
W odmienny sposób ukazuje władzę Gall Anonim, być może z powodu modnego w średniowieczu panegiryzmu. Bolesław Chrobry jest przedstawiony jako wzorowy władca - idealna osoba do sprawowania tej funkcji. Wypełniał swoje prawa i obowiązki co tłumaczy, dlaczego był szanowany i miłowany przez swoich poddanych. Sprawiedliwy, słuchał potrzeb społeczeństwa i przyznawał się do swoich błędów. Król przeciwnie do Aleksandra z Odprawy posłów posługiwał się władzą rozsądnie, stawiał dobro narodu na pierwszym miejscu.
Podsumowanie:
Utwory literackie ukazują blaski i cienie władcy, artyści często pragną przestrzec rządzących przed błędami, poprzez pokazywanie konsekwencji słabości i nadużyć władców. Pokazują też ich dobre strony, by stanowiły przykład idealnego sprawowania władzy. Na sposób w jaki twórcy przedstawiają głowy państw ma wpływ sytuacja polityczno-społeczna panująca w tamtym czasie lub moda epoki.
- Obraz Polski i Polaków. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Kazań sejmowych Piotra Skargi.
Wstęp:
Wielu twórców przyglądało się bacznie polskiemu społeczeństwu i utrwalało jego obraz w tekstach kultury. Refleksja ta była szczególnie ważna w okresach, gdy rosło zagrożenie suwerenności Polski, czyli już od XVI wieku. Autorzy starali się ukazywać realny obraz społeczeństwa, uczulać słabe punkty i chwalić to, co w kraju dobre.
Teza:
Obecny w literaturze obraz Polski i Polaków pokazuje zarówno zalety, jak i wady narodowe ma to na celu wzmocnienie kraju i poprawę zachowań jego obywateli.
Argumentacja:
Polskiemu społeczeństwu bacznie przyglądał się Piotr Skarga, kaznodzieja i doradca Zygmunta III Wazy. Owocem jego refleksji stał się zbiór Kazania sejmowe. Misją Skargi było wskazanie obywatelom zagrożeń dla kraju, które wynikają z ich niewłaściwych postaw. Skupił się głównie na opisaniu wad współczesnych sobie Polaków, dla ich zaakcentowania przywołując przykłady z Biblii oraz z bohaterskiej przeszłości naszego kraju. By lepiej dotrzeć do odbiorców i oddziaływać na ich uczucia, nazwał ojczyznę Matką. Podkreślił, jak wiele jej zawdzięczają - opiekę i wychowanie w wierności tradycjom oraz prawdziwej wierze. Jednak Polacy nie odwdzięczają się ojczyźnie.
Wady społeczne nazwał chorobami, które dręczą, wyniszczają i doprowadza ją ojczyznę do śmierci. Wymienił sześć takich chorób.
pierwszą jest nieżyczliwość ludzka ku Rzeczypospolitej i chciwość domowego łakomstwa,
drugą – kłótnie i niezgody,
trzecią – herezja i niereligijność,
czwartą – osłabienie władzy królewskiej,
piątą – niesprawiedliwe prawo
szóstą – grzechy i złości jawne.
Za jedną z najważniejszych wad uznał stawianie przez obywateli własnego dobra ponad dobrem ojczyzny. By uzmysłowić czytelnikom nielogiczność i szkodliwość takiej postawy, posłużył się antycznym toposem ojczyzny-okrętu: gdy okręt tonie, najrozsądniejszym sposobem ratowania siebie jest właśnie ratowanie statku. Działania polegające na dbaniu wyłącznie o siebie mogą jedynie zaszkodzić.
Inną wadą narodową wymienioną przez Skargę jest kłótliwość, która doprowadza do wewnętrznego osłabienia kraju, nawet do domowych wojen.
Dużą uwagę poświęcił Skarga protestantom, uznając, że odchodzenie od religii katolickiej także niszczy Polskę. Samowolę i pychę szlachecką obwinił za osłabienie władzy królewskiej oraz nieprzestrzeganie i słabość polskiego prawa. Zauważył bezkarność najbogatszych i nadużywanie przez nich swej pozycji dla własnego, a nie narodowego dobra. Nawoływał do opamiętania się i patriotyzmu, który nakazuje pracować nad swymi wadami dla dobra ogółu, a zwłaszcza cierpiącej ojczyzny - Matki.
Kontekst:
Pieśń o spustoszeniu Podola Jana Kochanowskiego, podmiot liryczny krytykuje obojętność Polaków. Kieruje wobec nich gorzkie słowa, zarzucając im skupianie się na wygodnym życiu w obliczu zagrożenia najazdami tatarskimi. Apeluje wyciągnięcie wniosków z wydarzenia i o zmianę, aby Polacy kierowali się patriotyzmem. Na końcu utworu możemy znaleźć znaczącą refleksję na temat charakteru narodowego Polaków. -stare porzekadło “Polak mądr po szkodzie” nie jest prawdziwe, ponieważ Polacy są głupi przed i po szkodzie, co znaczy, że nie wyciągają wniosków z historii.
Podsumowanie:
Obraz Polski i Polaków nie jest nakreślany w tekstach kultury jednoznacznie. Twórcy akcentują zarówno mocne, jak i słabe strony naszego kraju oraz społeczeństwa. Ich twórczość ma charakter dydaktyczny, stając się głosem sumienia narodowego, krytykują oni wady Polaków i ukazują pozytywne wzorce postępowania.
