Aralin 3b Mga Akdang Tuluyan Flashcards
Mga makaluma na katutubong panitikan:
Alamat at Mito-mukhang alamat
>kakumbakitan, nangangaral
Kwentong bayan at Pabula
>suliranin-lipunan, kaugalian,tradisyon, kagandahang asal
Parabula
>katotohanang moral/espiritwal, bingi at bulag, kaharian ng Panginoon
Anekdota
>totoo o katawa-tawa
kwento o salaysay na nagsasalamin ng mga matatandang kaugaliang Filipino, kadalasan ay naglalahad ng pinagmumulan ng ngalan ng bagay, pook o pangyayari
Alamat
kwento o salaysay tungkol sa pinagmulan ng sansinukuban, kalipunan ng iba’tibang paniniwala sa mga diyos at diyosa, kwentong tao at ng mga mahiwagang nilikha. Halos magkatulad sa alamat.
Mito o mulamat
naglalarawan ng mga kaugalian, pananampalataya at mga suliraning panlipunan ng panahongyaon. Malimit itong maririnig noon sa mga kasayahan, pagtitipon at mga lamayan. Karamihan sa mga ito ay hindi nag tataglay ng ngalan ng may-akda lalona’t pasalindila lamang ang uring ito.
Kwentong Bayan
kwento o salaysay na ang mga gumaganap ay mga hayop na nagsasalita. Layunin nito na itatak sa isipan ng mga mambabasa o nakikinig lalo na ng mga bata ang katapangan, kagitingan, kagandahang-asal, ang pagkamasunurin sa magulang, pagkamapitagan sa matatanda, at ang pananampalataya sa Diyos. Isa sa mga kilalang mangangatha nito ay si Aesop ng Griyego.
Pabula
kwento o salaysay batay sa banal na kasulatan na naglalahad ng katotohanang moral o espiritwal sa pamamagitan ng mga matalinhagang paraan.
Parabola
kwento o salaysay namaaaring batay sa tunay nakaranasan o hindi, katawa-tawa at may naiiwang mahalagang kaisipan sa mambabasa.
Anekdota
Mga makabago na katutubong panitikan:
Maikling Kwento
>iisang upuan, memoir at dagli
Nobela
>totoo o hindi, itinatanghal
Dula
Talambuhay
Pangulong tudling o Editoryal
Balita
Kasaysayan
Sanaysay
kwento o salaysay na nag-iiwan ng isang impresyon o kakintalan sa mambabasa. Ito ay maikli at maaaring matapos sa isang upuan lamang. May kakaunting tauhan, tagpo at mga pangyayari.
Maikling Kwento
uri ng Maikling Kwento na malawak ang saklaw ng kwento ngunit ang paglalahad sa mga bahagi (tauhan, pook, panahon) ay maluwag at timbang. Hal: Alamat, kwentong bayan
Salaysay
uri ng Maikling Kwento ang pangyayari sa loob ng kwento ang siyang nagingibabaw sapagkat dito nasasalig ang magiging katayuan o kalagayan ng mga tauhan (Hal: Bakya-Hernando Ocampo; Sa’an ang Lakad mo Ngayon, Ma?-Liwayway A. Arceo
Kwento ng Madulang Pangyayari
uri ng Maikling Kwento ang balangkas ng kwento ay nakakawili at siyang nagbibigay-buhay sa pagkat tumatalakay sa sunod-sunod at masiglang pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan.
Kwento ng Pakikipagsapalarang Maromansa
uri ng Maikling Kwento ang galawng kasaysayan ay umiikot sa pag-ibig, kaya ang paglalahad sa iba pang mga sangkap ng kwento ay madalian, mababaw at hindi kapuna-puna (Hal: Aloha-DeograciasA.Rosario;
Kwento ng Pag-ibig
uri ng Maikling Kwento naglalaman ng mga pangyayaring mahirap paniwalaan sapagakat salungat sa batas ng kalikasan at nakatuwirang pag-iisip. Ang ganda ng kwentong ganitong uri ay nasapananabik na malamn kung paano mapag tatagumpayan, malulutas o maipapaliwanag ng bayani ang kababalaghang nagaganap.
Kwentong Kababalaghan
uri ng Maikling Kwento matindi ang damdaming nagbibigay-buhay sa kwentong ganito, sapagkat ang kaisahan ng mga sangkap, napakaikling panahon, iisang pook at iisang galaw ng pangyayaring pinagbuklod nang mahigpit upang palitawing lalo ang damdamin ng takot at lagim.
Kwentong Katatakutan
uri ng Maikling Kwento malaki ang pagkakatulad ng ganitong kwento sa salaysay sapagkat ang galaw ng mga pangyayari ay magaan, mababawat maaaring pabago-bago ang balangkas.
Kwento ng Katatawanan
uri ng Maikling Kwento nangingibabaw ang paglalarawan sa isang tiyak na pook: ang anyong kalikasan doon at anguri, pag-uugali, paniniwala, pamumuhay at pamantayanng mga taong naninirahan sa nasabing lugar. (Hal: Kasalan sa Nayon-Eleuterio Fojas
Kwentong Katutubong Kulay
uri ng Maikling Kwento nagbibigay ng aral sa buhay sa pamamagitan ng pagkasangkapan sa mga tauhan at pangyayari sa kwento. Ang pabula ay isang karaniwang anyo nito.
Apologo
uri ng Maikling Kwento ang balangkas ng ganitong kwento ay isang kalagayang punong-puno ng suliranin na hahamon sa katalinuhan ng babasa upang lutasin. Kung matalino ang kumathang kwento, maaari niyang ibitin sa pananabik ang bumabasa hanggang sa katapusan ng kwento.
Kwento ng Talino
uri ng Maikling Kwento sinisikap na pasukin ng manunulat ang kasulok-sulukang pag-iisipng tauhan ng kwento at inilalahad ito sa babasa. Ito ang pinakamahirap sulatin sa lahat ng kwento sapagkat ang tunay na diwa ay wala sa takbo ng mga pangyayari kundi sa dahilan na siyang gumagawa ng mga pangyayari, at ito’y malalaman lamang pagkatapos ng lubos na pag-unawa sa damdamin at kalooban ng tauhan ng kwento.
Kwentong Sikolohiko
Maikling Kwento: Simula - dito malalaman kung sino-sino ang magsisiganap sa kwento at kung ano ang papel na gagampanan. Ang pangunahing tauhan at iilang kasamang tauhan
Mga tauhan
Maikling Kwento: Simula - dito nakasaad ang lugar na pinangyarihan ng mga aksyon o mga insidente gayundin ang panahon kung kailan naganap ang kuwento.
Tagpuan
Maikling Kwento: Simula - kababasahan ng problemang haharapin ng pangunahing tauhan. Ito ay lalong magpapatibay sa pagkakahawak ng manunulat sa atensyon ng kanyang mambabasa na maaasahang hindi titigil hangga’t hindi niya nakikita kung ano angnaging kalutasan ng suliranin. Ito rin ang nagbibigay-daan sa madudulang tagpo upang lalong magingkawili-wili at kapana-panabik ang mga pangyayari kayat sinasabing ito ang sanligan ng akda. Kadalasan ay may tatlong suliraning hahanapan ng lunas ng pangunahing tauhan na matutunghayan sa kwento.
Suliranin
Maikling Kwento: Gitna - nagsisilbing panghatak o pang-akit sa mambabasa naituloy ang kanyang pagbasa. Ito’y naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin.
Saglit na kasiglahan
Maikling Kwento: Gitna - bahaging kababasahan ng pakikipagtunggali ng pangunahing tauhan sa mga suliraning kakaharapin naminsa’yang sarili, ang kapwa o ang kalikasan
Tunggalian
Maikling Kwento: Gitna - dito nagwawakas ang tunggalian. Sa bahaging ito rin madarama ng mga mambabasa ang pinakamasidhing pananabik sapagkat dito pagpapasiyahan ang kapalaran ng pangunahing tauhansakuwentoSa bahagingito, unti-unting naaalis o nakakalas ang sagabal tungo sa kalutasan ng suliranin o tunggalian. Sa _______ natin nababatid ang katayuan ng tauhan kung siy’a tagumpay o bigo.
Kasukdulan
Maikling Kwento: Wakas - sa bahaging ito ikakalas ang mga pangyayaring nagpapatong-patong hanggang makarating sa kasukdulan. Ito ang katapusan ng kuwento at karaniwan itong nagliliwanag para sa mambabasa ng mga katanungang maaaring naiwan sa kanyang isip.
Kakalasan
Maikling Kwento: Wakas - kababasahan ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring masaya, malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.
Katapusan
Sangkap ng Maikling Kwento: ang bida sa kwento at ang mga kasama ng tauhan na nagpapagalaw sa mga pangyayari. Ang daming tauhan sa kwento ay naaayon sa pangangailangan. May dalawang uri ng tauhan sa kwento.
Ito ay ang tauhang lapad ay hindi nagbabago ang katauhan mula umpisa hanggang katapusan. Bihira lang ang ganitong uri ng tauhan sa kwento.
bilugang tauhan kabaligtara nitong tauhang lapad dahil habang umuusad ang mga pangyayari sa kwento ay nagkakaroon din ng pagbabago sa katauhan ng tauhan.
Tauhan
Sangkap ng Maikling Kwento: Tumutukoy sa lugar at panahon nakinagaganapan ng mga pangyayari sa kwento.
Tagpuan
Sangkap ng Maikling Kwento: binubuo ng mga pinag-ugnay-ugnay na mga pangyayari na nagpapagalaw sa kwento. Ang mga pangyayari na lumilikha ng mga tunggalian, pisikal o sikolohikal upang bumuo ng kaisahang kintal o bisa.
Banghay
Sangkap ng Maikling Kwento: Ang namumuong damdamin sa kwento. Mas kaakit-akit kung ang pinakamalalim na emosyon at damdamin ay mailalahad.
Tono
Sangkap ng Maikling Kwento: Mas nakawiwiling basahin ang akdakung may mga di literal napahayag na binabanggit ng unit nauunawaan ng mambabasa.
Pahiwatig
Sangkap ng Maikling Kwento: Nagbibigay buhay ito sa kwento. Nakilalaang tauhan sa mga salitang lumalabas sa kanyang bibig, kasama narito ang damdaming nais niyang ipabatid. Ito ang panalitang pangkwento ng tao, o bagay na binigyang buhay at hayop.
Dayalogo
Sangkap ng Maikling Kwento: Pagbibigay ng kahulugan samga literal na bagay, lugar, tao at iba pa. Nangangailangan itong mataas na antas ng pag-unawang mambabasa upang maintindihan ang akda.
Simbolismo
Sangkap ng Maikling Kwento: Ito ang diwa o ang kabuuang mensahe ng tinatalakay sa mga pangyayari na nais palitawin ng sumulat.
Tema
Sangkap ng Maikling Kwento: Ito ang tagapag kulay ng mga pangyayari sa loob ng kwento.
Damdamin
Sangkap ng Maikling Kwento: Ito ang nagbibigay ng kapanabikan dahil naging batayan ito ng aksyon sa kwentong tauhan.
Tunggalian
Sangkap ng Maikling Kwento: Ito ang paraan ng pag tanang manunulat sa kanyang akda
Pananaw o punto de bista
Unang panauhang pananaw
>kung saan ang pangunahing tauhan ang nagkukwento. Ang bida ng karakter ay ginagamitan ng mga panghalip na: ako, ko, akin, atin, natin, tayo, kami.
Tagamasid napananaw
>kung nais isulat ang karanasan ng iba. Ang bida ng karakter ay tinutukoy gamita ng panghalip na: ikaw, mo, ka, iyo, kata, kita, kayo, inyo, ninyo, kanila.
Ikatlong panauhang pananaw.
>Ang bidang karakter ay tinutukoy sa pamamagitan ng panghalip na: siya, niya, kanya, sila, nila, kanila.
ang salitang nobela ay hiram sa Kastila na hiram din sa Italyanong novella. Isang kwento o salaysay na mahaba, maraming tauhan at tagpuang mababasa sa mga kabanata. Isang katha na nagsasalaysay ng anumang bagay na sakabuuan o sa isang bahagi ay hinango sa isang pangyayari at sinulat upang makabigay kasiyahan sa mambabasa dahil sa magandang paglalarawan ng tagpo, ng ugali at gawi ng mga taong pinagagalaw na nagiging salaminan pagkatapos sa pagka marangal at pagpapakasakit nang dahil sa isang dakilang bagay o layon.
Nobela o Katambuhay
Sangkap ng mahusay na nobela:
- Ang kwento o kasaysayan
- Ang pag-aaral o pagmamasid sa mga gawa at kilos ng sangkatauhan
- Ang paggamit ng malikhaing guniguni
uri ng nobela tumutukoy sa pag-iibigan
Nobela ng romansa
uri ng nobela ang pagkakabalangkas ng mga pangyayari ang siyang ikinawiwili ng mga mambabasa sa uring ito.
Nobelang makabanghay
uri ng nobela ang binibigyang diin ay ang kasaysayan o ang makasaysayang pangyayari.
Nobela na salig sa kasaysayan
uri ng nobela nangingibabaw sa uring ito ang mga pangangailangan, kalagayan at hangarin ng mga tauhan.
Nobela ng tauhan
uri ng nobela ang mga layunin at simulaing lubhang mahalaga sa buhay ng tao ang binibigyang diin sa uring ito.
Nobela ng layunin
uri ng nobela may mahusay na pagkakatalakay at pagkakahanay ng mga pangyayari at pagkakalarawan ng pagkataong mga tauhan at gumawa ng isang makatuwirang pananawagan sa damdamin ng mambabasa.
Nobela ng masining
ang nobela ay kasasalaminan ng katutubong ugaling mga Filipino. Marahil naaipapaliwanag ito sa nobel ang Nena at Neneng ni Valeriano Hernandez Peña. Sa nobelang ito ay ipinahahayag ang katapatan ng isang kaibigan ng mga taganayon. Ang pagpapahalaga sa puri at dangal ng isang dalagang Filipina atbp.
Tradisyong katutubo
sa nobela nababasa ang tungkol sa pananampalataya, ang pagkilala sa kapangyarihan ng Panginoon ang mga pagmimilagro at tungkol sa kagandahang asal.
Tradisyong panrelihiyon
sa nobela, pinag-ukulan ng pansin ang emosyon, ang damdamin, inilalarawan ang magandang bagay at ng lungkot, at kaligayahan, ang pantasya tulad ng mga inilalarawan sa nobelang“Sampaguitang Walang Bango” niIñigo Ed Regalado.
Tradisyong romantisismo
ang pagbabagong bunga ng pag-unlad ng agham at teknolohiya kasabay ng pagkagising ng mga Filipino sa pagpapahalaga sa demokrasya at nasyonalismo ay nakaimpluwensiya s apagbabagong himig at paksang mga nobela. Nabaling ang mga paksa sa mga makatotohanang pangyayaring nagaganap sa paligid sa lipunan sa pamahalaan at pulitika.
Tradisyong realismo
