3 - Schuld en verwijtbaarheid - culpa en dolus

Question 1

De betekenissen van schuld zijn:

Answer 1

• Schuld(ig) met de betekenis van daderschap: Zoals in art. 6 EVRM, art. 310 Sr en art. 27 Sv.
• Schuld als element: Verwijtbaarheid
• Schuld als bestandsdeel: culpa (aanmerkelijke verwijtbare onvoorzichtigheid)

Question 2

Wat is culpa/schuld?

Answer 2

Schuld als bestanddeel: AVO = Aanmerkelijke Verwijtbare onvoorzichtigheid.

(Onder te verdelen in Bewuste en Onbewuste Culpa)

Question 3

Wat is BEWUSTE culpa/schuld en wanneer is er sprake van?

Answer 3

Voorwaarden:

• AVO
• WEL BEWUSTZIJN bij de de dader dat hij zich onvoorzichtig gedroeg, maar hij denkt dat het gevaar zich NIET ZAL VERWEZENLIJKEN.
• Redelijk gedragsalternatief aanwezig.

Motiveren met bijvoorbeeld het Porsche arrest.

Question 4

Wat is ONbewuste culpa/schuld?

Answer 4

Voorwaarden:

• AVO
• GEEN BEWUSTZIJN bij de de dader dat hij zich onvoorzichtig gedroeg, maar hij had zich dit wel moeten realiseren.
• Redelijk gedragsalternatief aanwezig.

Question 5

Wat is roekeloosheid en wanneer is er sprake van?

Answer 5

Roekeloosheid is door de wetgever o.a. n.a.v. het Porsche arrest ingevoerd als zwaarste vorm van Culpa bij deelname aan het verkeer (onder opzet).
Is alleen te vinden in art. 6 WegenVerkeersWet.
Strafmaximum is hoger dan bij dood door schuld in Sr.

Met de introductie van dit begrip wordt een verkeersdeelnemer, wanneer deze roekeloos heeft gehandeld in het verkeer, zwaarder bestraft. Ook wanneer dat roekeloze verkeersgedrag niet tot een ongeval en niet tot slachtoffers heeft geleid.

Roekeloosheid wordt bijna NOOIT aangenomen:

HR: in een zaak waarin een verdachte extra gas gaf op het moment dat een witte bestelbus hem inhaalde. De bestuurder van de witte bestelbus werd hierdoor gedwongen om op de andere weghelft te blijven rijden. Dit terwijl de verdachte zag dat tegemoetkomend verkeerd naderde en het risico op een (dodelijk) verkeersongeval aanzienlijk was. Daarin zag de verdachte geen reden om af te zien van het lesje dat hij de bestuurder van het witte busje wilde leren. De verdachte remde pas nadat de witte bestelbus naar rechts stuurde en in botsing met de verdachte kwam. Het gerechtshof oordeelde dat er sprake was van roekeloosheid en veroordeelde de verdachte, maar de Hoge Raad liet de uitspraak niet in stand. Volgens de Hoge Raad zouden de (door het gerechtshof genoemde) omstandigheden ertoe kunnen leiden dat de verdachte zeer onvoorzichtig had gereden, maar die omstandigheden waren nog niet toereikend om roekeloosheid aan te kunnen nemen.

Question 6

Wat is de dunne lijn tussen Bewuste culpa/schuld en voorwaardelijke opzet?

Answer 6

Bewuste culpa: Het zal toch wel niet gebeuren als ik dat doe (ongegrond optimisme) VERSUS het kan mij niet schelen of het gevolg zich misschien voordoet, ik doe het toch (op de koop toe, ik aanvaard het bewust).

Question 7

Op basis waarvan kan aangenomen worden of er bewuste culpa (schuld) dan wel voorwaardelijke opzet is?

ANDERS DOEN, GAAT OM HOE BEWIJZEN.

Answer 7

• Verklaringen verdachte / getuige / hoofd van de verdachte
• Geen inzicht? Dan objectiveren (kijken naar wat de gedraging inhield) en deze vervolgens…
• Normativeren (interpreteren van de gedraging aan de hand van wat een ‘normaal, gemiddeld’ mens hierin zou zien

Question 8

Wat is het verschil tussen bewuste en onbewuste culpa?

Answer 8

Bewuste culpa: weliswaar aan gevolgen gedacht, maar gedacht dat het niet zo snel zou gebeuren. VERSUS Onbewuste culpa: niet aan de gevolgen gedacht, maar had dat wel moeten doen.

Question 9

Wat zijn de gradaties van dolus (opzet) en culpa (schuld) in mate van ernst:

Answer 9

Dolus (Opzet)
- Opzet als oogmerk
- Opzet als noodzakelijkheidsbewustzijn
—————————————-
- Voorwaardelijke opzet (Ook wel opzet als waarschijnlijkheidsbewustzijn.)
—————————————–
Culpa (schuld)
- Roekeloosheid (Enkel in de WVW en niet snel aangenomen.)
- Bewuste Culpa
- Onbewuste Culpa
—————————————–
AVAS
Afwezigheid van alle schuld

Question 10

Welke graad van dolus/opzet kan in een delictsomschrijving “met het oogmerk” invullen?

Answer 10

Aan een delictsomschrijving waarin “met het oogmerk” is opgenomen kan alleen voldaan worden als er voldaan is aan een van de volgende opzetvormen:

• Opzet als oogmerk
• Opzet als noodzakelijkheidsbewustzijn

OOGMERK KAN DUS NIET MET VOORWAARDELIJKE OPZET INGEVULD WORDEN!

Lukt het niet om dat te bewijzen dan kan er een lichter delict gezocht worden wat ook op de gedraging past en waarvoor oogmerk niet bewezen hoeft te worden.

Question 11

Wanneer is er sprake van opzet als oogmerk?

Answer 11

Voorwaarde: Het enige doel is het verrichten van de strafbare handeling. (Bijv: Een specifiek persoon mishandelen.)

Question 12

Wanneer is er sprake van opzet als noodzakelijkheidsbewustzijn?

Answer 12

Voorwaarde: Om een ander primair doel te bereiken wordt dat het gevolg met 100% zekerheid intreedt aanvaard. (Ook wel: Zekerheidsbewustzijn.)

Voorbeeld: Om een fiets te stelen (het primaire doel) moet je het slot doorknippen, deze vernieling is noodzakelijk om de diefstal te plegen.

Vaste jurisprudentie geeft de volgende richtlijnen of er sprake is van opzet als noodzakelijkheidsbewustzijn:

• Verklaringen verdachte / getuige / hoofd van de verdachte
• Geen inzicht? Dan objectiveren (kijken naar wat de gedraging inhield) en deze vervolgens…
• Normativeren (interpreteren van de gedraging aan de hand van wat een ‘normaal, gemiddeld’ mens hierin zou zien

Zie ook het arrest van de HR: Thomas van de Bremerhaven.

Question 13

Wat is ingeblikte opzet?

Answer 13

In bepaalde woorden van sommige delictsomschrijvingen ligt verscholen dat er sprake van opzet moet zijn om de delictsomschrijving in te vullen:

• Mishandelen (Art. 300 Sr.)
• Opruien (Art. 131 Sr.)
• Binnendringen (Art. 138 Sr.)
• Zich verzetten (Art. 180 Sr.)
• Dronken maken (Art. 252 Sr.)

Question 14

Wat is voorwaardelijke opzet?

Answer 14

Voorwaardelijke opzet is: Willens en wetens de aanmerkelijke kans aanvaarden.

Voorwaardelijke opzet is de ondergrens van opzet.

Zie ook de volgende arresten:

Stelt eerste hoofdregel: (willens en wetens de aanmerkelijke kans aanvaarden.)
- Cicero arrest

Over of sprake is van een aanmerkelijke kans:

• HIV arresten.
• Ronde klip arrest

Over aanvaarding van een aanmerkelijke kans:

• Enkhuizer doodslag-arrest (aanmerkelijke kans aanvaard) Versus Porsche arrest (aanmerkelijke kans niet aanvaard)
• Hoornse taart-arrest
• Cicero arrest

Aanvaarden aanmerkelijke kans bij onderzoeksplicht:
- Aanmerkelijke kans arrest.

Question 15

Wat is de rechtsregel van het Hoornse taart-arrest?

voorwaardelijke opzet

Answer 15

Indien iemand bij de uitvoering van zijn misdrijf niet het oogmerk heeft om andere personen te raken, maar deze kans wel aanvaard, is er sprake van voorwaardelijk opzet en kan er derhalve toch aan het bestanddeel opzet worden voldaan.

(Man wilde een andere man vergiftigen met een taart en stuurde deze op. De taart werd gegeten door zijn vrouw die overleed door het gif in de taart.)

Question 16

Wat is de rechtsregel van het Cicero arrest?

voorwaardelijke opzet, blootstellen aan aanmerkelijke kans.

Answer 16

Rechtsregel Cicero arrest:
De Hoge Raad overwoog in dit arrest dat er sprake is van ‘opzettelijk’ handelen in de zin van Artikel 31 Auteurswet, door het “zich willens/en wetens blootstellen aan de geenszins als denkbeeldig te verwaarlozen kans”.

Inhoud arrest:
De toneelvereniging Cicero was van plan om het toneelstuk genaamd ‘De man in burger’ op te voeren. Voordat ze dit mochten doen, moesten ze auteursrechten betalen aan het internationale Bureau voor Auteurs- en Opvoeringsrechten (hierna: IBVA). Deze auteursrechten werden betaald, maar de vereniging voldeed niet aan de tweede voorwaarde gesteld door het IBVA. Cicero moest namelijk ook acht tekstboekjes van het toneelstuk kopen, voordat een vergunning kon worden verleend.

De toneelvereniging besloot toch om het toneelstuk op te voeren. Na deze opvoering wordt het bestuur van Cicero vervolgd wegens het ‘medeplegen van het misdrijf: opzettelijk inbreuk maken op een anders auteursrecht’.

Toneelvereniging Cicero verweert zich door te stellen dat de tweede voorwaarde van het IBVA ten onrechte was gesteld. Het gerechtshof veroordeelt de bestuursleden tot (onder meer) een geldboete. Ook het cassatieberoep wordt verworpen. De Hoge Raad stelt dat er sprake is van voorwaardelijk opzet. Cicero heeft zich immers willens en wetens blootgesteld aan de geenszins als denkbeeldig te verwaarlozen kans dat de tweede voorwaarde van het IBVA terecht was gesteld.

Question 17

Wat is de rechtsregel van het Porsche Arrest?

culpa, algemene ervaringsregels, aanmerkelijke kans niet aanvaard.

Answer 17

De vraag die in dit arrest centraal stond, was: is er sprake van voorwaardelijke opzet? De Hoge Raad vond van niet. In hoger beroep werd de verdachte veroordeeld wegens doodslag, waarbij het Hof voorwaardelijke opzet bewezen achtte. In cassatie werd de uitspraak van het hof vernietigd. De Hoge Raad was van mening, OMDAT DE VERDACHTE DE EERSTE PAAR INHAALPOGINGEN HAD AFGEBROKEN, DAT HIJ ZICH BEWUST WAS VAN HET RISICO OP EEN AANRIJDING en DAT HIJ HET RISICO KENNELIJK NIET HEEFT AANVAARD. Hij bleef volgens de Hoge Raad geloven in een goede afloop.

Oordeel HR:
“5.4. In gevallen als het onderhavige, dat zich hierdoor kenmerkt dat de gebezigde bewijsmiddelen nopen tot de gevolgtrekking dat de verdachte door zijn handelwijze ook zelf aanmerkelijk levensgevaar heeft gelopen, dient de rechter evenwel in zijn oordeel te betrekken dat – behoudens aanwijzingen voor het tegendeel – naar ervaringsregelen niet waarschijnlijk is dat de verdachte de aanmerkelijke kans dat een frontale botsing met een tegemoetkomende auto zal plaatsvinden, en hij als gevolg van zijn gedraging zelf het leven zal verliezen, eveneens op de koop toe neemt.

5.5. Gelet op het evenoverwogene en in aanmerking genomen dat de gebezigde bewijsmiddelen inhouden dat de verdachte meermalen – kennelijk om een botsing te vermijden – een ingezette inhaalmanoeuvre heeft afgebroken vooraleer de in de bewezenverklaring bedoelde fatale inhaalmanoeuvre uit te voeren, hetgeen er op wijst dat althans in de voorstelling en naar de verwachting van de verdachte laatstbedoelde manoeuvre niet tot een botsing zou leiden, behoeft de bewezenverklaring, in het bijzonder voor zover daarbij is aangenomen dat verdachtes opzet was gericht op de dood van de slachtoffers, nadere motivering.

Question 18

Wat is de rechtsregel van het Danszaal Soranus arrest?

voorwaardelijke opzet, medeplichtigheid art. 48 Sr.

Answer 18

Rechtsregel:
Het leerstuk van voorwaardelijk opzet geldt ook voor medeplichtigheid tot een misdrijf.

Inhoud en uitspraak:
Een man geeft een vriend terwijl hij ruzie zoekt een mes omdat hij daar om vraagt, de vriend steekt het slachtoffer neer. Het hof veroordeelt de verdachte voor medeplichtigheid tot doodslag. De Hoge Raad stelt dat de verdachte zich door het geven van het mes bewust heeft blootgesteld aan de aanmerkelijke kans dat zijn vriend met dit middel het misdrijf zou plegen. In casu is er dus sprake van voorwaardelijk opzet en dit valt volgens de Hoge Raad onder ‘opzet’ zoals genoemd in art. 48 Sr.

Question 19

Wat is de rechtsregel van het Enkhuizer doodslag arrest?

voorwaardelijke opzet, aanvaarding aanmerkelijke kans

Answer 19

Net als het Porsche arrest, ook een auto-ongeluk, maar hier met fietsers; hierbij zou een frontale botsing dus niet dodelijk aflopen voor verdachte. Verdachte heeft hier willens en wetens de AANMERKELIJKE KANS AANVAARD dat de fietsers het leven zouden verliezen. Door te vluchten en met hoge snelheid en gedoofde lichten door de bebouwde kom te rijden.Zijn wens om de politie te ontlopen woog zwaarder dan het belang van de fietsers.

Question 20

Wat is de rechtsregel van de HIV arresten?

voorwaardelijke opzet, aanmerkelijke kans, algemene ervaringsregels

Answer 20

De beantwoording van de vraag of de gedraging de aanmerkelijke kans op een bepaald gevolg in het leven roept, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval waarbij betekenis toekomt aan de aard van de gedraging en de omstandigheden waaronder deze is verricht. Het zal in alle gevallen moeten gaan om een kans die naar algemene ervaringsregels aanmerkelijk is te trachten.

Het hebben van onbeschermd seksueel contact, terwijl men weet dat hij HIV-positief is, brengt op zichzelf, zonder bijzondere, risicoverhogende omstandigheden, niet met zich mee dat er naar algemene ervaringsregels een zodanige aanmerkelijke kans op HIV-besmetting in het leven wordt geroepen, dat er sprake is van voorwaardelijk opzet.

Question 21

Waar moet opzet zich op richten?

Answer 21

Opzet moet gericht zijn op alle bestanddelen die na het opzet in de delictsomschrijving staan.

MAAR:

• Geobjectiveerde gevolgen (bijv. art. 300 lid 2 Sr)
• Geobjectiveerde bestanddelen (bijv. art. 180 Sr)
• De combinatie ‘opzettelijk en wederrechtelijk’
• Bijkomende voorwaarde van strafbaarheid (art. 294 Sr)

Question 22

Wat is de rechtsregel van het ronde klip arrest?

Voorwaardelijke opzet, algemene bekendheid/algemene ervaringsregels.

Answer 22

Ronde Klip arrest: Jaloerse en kwade verdachte wurgt vriendin bij de Ronde Klip op Curaçao. Toen het al te laat was probeerde hij haar weer met slaan in het gezicht bij kennis te brengen. Dit mocht uiteraard niet baten.
De Hoge Raad overwoog dat het algemeen bekend is dat het langdurig dichtknijpen van de keel “niet zelden” de dood ten gevolge heeft, zodat het Hof had mogen aannemen dat ook de verdachte daarvan op de hoogte was. Op basis daarvan is voorwaardelijke opzet aangenomen.

Question 23

Wat is de rechtsregel van het aanmerkelijke kans arrest?

Voorwaardelijke opzet, aanmerkelijke kan aanvaarden, onderzoeksplicht nalaten.

Answer 23

Aanmerkelijk kans-arrest
Op vakantie, koffer gestolen, koffer van iemand gekregen. Koffer weegt normaal 1 à 2 kg. Er zat 4 kg cocaïne in de koffer. Je hebt een onderzoeksplicht omdat de koffer nu zwaarder weegt dan 2 kg. Er kan sprake zijn van voorwaardelijk opzet indien iemand wegens omstandigheden nader onderzoek moet verrichten, maar dit nalaat.

MAAR: zie ook het sporttas arrest.

Question 24

Wat is de rechtsregel van het sporttas arrest?

Answer 24

Sporttas arrest: Indien een verdachte zich geen rekenschap behoeft te geven van aanwezigheid van een verboden middel, valt hem die aanwezigheid niet te verwijten. Er is dan geen sprake van verwijtbare onwetendheid.

Inhoud:
In deze zaak gaat het om een man die vanuit Suriname terugreist naar Nederland en in wiens bagage (een sporttas), drugs worden aangetroffen. Voordat de man terug zou reizen naar Nederland, raakt hij ernstig gewond. De man verklaart dat hij de reis naar Nederland maakte omdat hij in Suriname slachtoffer was van een ernstig ongeluk en hij zich in Nederland wilde laten verzorgen. Hij was geholpen door een buurman die zijn ticket had omgeboekt naar een eerdere vlucht. Deze buurman heeft hem ook naar het vliegveld gebracht. De man (verdachte) zat in een rolstoel en hij kon zijn bagage nauwelijks vasthouden. De buurman geeft hem vlak voor hij instapt een sporttas met de mededeling dat daarin groente zit, bestemd voor zijn familie. In die tas wordt op Schiphol echter twaalf kilo cocaïne aangetroffen. Verdachte wordt vervolgd voor het opzettelijk aanwezig hebben van cocaïne (art. 2 sub C Opiumwet).

Het hof heeft onder ‘Nadere bewijsoverwegingen’ tot uitdrukking gebracht dat er geen sprake was van avas, omdat verdachte een tas met onbekende inhoud heeft meegenomen. De Hoge Raad vindt dit oordeel onbegrijpelijk, omdat van verdachte in redelijkheid niet kon worden verwacht dat hij een onderzoek zou instellen naar de inhoud van de tas noch dat hij zich er anderszins rekenschap van had moeten geven dat er cocaïne in de tas verborgen kon zijn.

Question 25

Wat is de rechtsregel van het Apothekersstagiaire-arrest?

Verschoonbare dwaling, Garantenstellung.

Answer 25

Tijdens de uitoefening van een bedrijf of beroep zal minder snel aangenomen worden dat er sprake is van verschoonbare dwaling, omdat hierbij een zekere mate van oplettendheid verwacht wordt. Deze zekere mate van oplettendheid wordt ook wel de bijzondere zorgplicht of Garantenstellung genoemd.