1 - Strafrechtelijke aansprakelijkheid Flashcards

Question

AVAS: Wat is "verontschuldigbare onmacht"?

Answer 1

Een dwaling ten aanzien van het vermogen om te handelen overeenkomstig de eisen van de wet die verontschuldigbaar is. Bijvoorbeeld als iemand al rijdend geheel onverwacht een diabetesaanval krijgt. Maar: onverwachte effecten van geneesmiddelen leveren niet snel een beroep op AVAS op want de onmacht is dan vaak niet verontschuldigbaar. (vaak culpa in causa) Ontoerekenbaarheid of verontschuldigbare onmacht??? Het verschil met ontoerekenbaarheid zit hem in de aard van de stoornis. Waar bij ontoerekenbaarheid van een psychische stoornis sprake is wordt (verontschuldigbare) onmacht in de regel veroorzaakt door een lichamelijke beperking. Het verschil met psychische overmacht ligt erin dat de oorzaak bij verontschuldigbare onmacht niet van buiten komt.

Answer 2

Het gaat hierbij om die situaties waarin de verdachte al het maximaal van hem TE VERWACHTEN heeft gedaan om te voorkomen dat hij zich schuldig maakt aan het plegen van een strafbaar feit. Een beroep op deze vorm van AVAS is niet kansrijk. Zie het arrest Aflatoxine in pinda's (niet verplicht) voor zaak waarin van deze vorm van AVAS is gehonoreerd.

Answer 3

Motorpapieren arrest: Op een toezegging van een opperwachtmeester van de rijkspolitie mag je vertrouwen ten aanzien van een controle of je met de getoonde papieren met een motor mag besturen. Verzwegen vermogen breidt dit uit met een aantal specifieke criteria om te bepalen of je in redelijkheid op de juistheid van het ingewonnen advies mag vertrouwen. - de onafhankelijkheid en de onpartijdigheid van de adviseur; - de specifieke deskundigheid van de adviseur; - de complexiteit van de materie waarover advies wordt ingewonnen; - de precieze inhoud van de adviezen.

Answer 4

Straftuitsluitingsgronden zijn Rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden. Aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond houdt in dat de gedraging niet wederrechtelijk is; het is toegestaan om zo te handelen. Bij aanwezigheid van een schulduitsluitingsgrond blijft de gedraging daarentegen wederrechtelijk, maar wordt, gelet op de omstandigheden waaronder die gedraging is verricht, de verdachte geen strafrechtelijk verwijt gemaakt. Strafuitsluitingsgronden geven de bijzondere omstandigheden aan waarin het door de wet beschermde belang opgeofferd mag worden teneinde het vandere belang te redden.

Answer 5

Culpa in causa is een vorm van CULPA IN CAUSA van de dader waardoor deze zich, bij het plegen van een strafbare handeling, niet meer met succes kan beroepen op een strafuitsluitingsgrond. (Over het algemeen alleen aanwezig bij de geschreven gronden en niet de ongeschreven gronden AVAS en ontbreken van materiële wederrechtelijkheid.) Aanwezig als een de dader zich verwijtbaar, vrijwillig in een delictssituatie heeft gemanoeuvreerd. Bijvoorbeeld door te veel te drinken, dronken te worden en in die staat een delict te plegen. Zie ook het Culpa in causa arrest.

Answer 6

Er wordt vermoed dat er geen strafuitsluitingsgronden aanwezig zijn. De bewijslast is hierbij dus omgedraaid. Het OM hoeft het ontbreken van deze gronden dus niet te bewijzen, maar de verdachte moet aannemelijk maken dat ze er wel zijn.

Answer 7

Rechtsregel: Indien iemand wegens een zieke stoornis, in casu de psychose, een strafbaar feit begaat, kan deze daad toch aan hem worden toegerekend indien diegene zich verwijtbaar in de toestand van die zieke stoornis heeft gebracht. Uitgebreid: Een jongen heeft terwijl hij onder invloed van cocaïne was zijn oma met meerdere messteken om het leven gebracht. Tegen de politie verklaart de jongen dat hij door bleef gaan met steken om het gillen van zijn oma te doen stoppen. De jongen wordt vervolgd voor doodslag. De Hoge Raad stelde met betrekking tot de vraag of er sprake van opzet was dat uit het gedrag en de verklaring van de verdachte is gebleken dat geacht moet worden dat hij zijn oma heeft willen doden. Er was dus sprake van opzet bij de jongen. Met betrekking tot de vraag of de jongen strafbaar is stelt de Hoge Raad dat de jongen bekend was met de invloed die cocaïne op hem had en dat het algemeen bekend is dat cocaïne het besef kan aantasten. Derhalve kan het de jongen worden verweten dat hij zichzelf in een toestand van psychose heeft gebracht en daardoor zijn oma heeft vermoord. Hij kan dus geen beroep op ontoerekeningsvatbaarheid doen. De Hoge Raad verwierp het cassatieberoep van de jongen.

Answer 8

Aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond houdt in dat de gedraging niet wederrechtelijk is; het is toegestaan om zo te handelen. De rechtvaardigingsgronden zijn: - Noodtoestand (art. 40 Sr) - Noodweer (art. 41 lid 1 Sr) - Wettelijk voorschrift (art. 42 Sr) - Bevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 lid 1 Sr) - Ontbreken van de materiele wederrechtelijkheid (Ongeschreven/buitenwettelijke rechtvaardigingsgrond.)

Answer 9

Bij aanwezigheid van een schulduitsluitingsgrond blijft de gedraging wederrechtelijk, maar wordt, gelet op de omstandigheden waaronder die gedraging is verricht, de verdachte geen strafrechtelijk verwijt gemaakt. De schulduitsluitingsgronden zijn: - Ontoerekenbaarheid (art. 39 Sr) - Psychische overmacht (art. 40 Sr) - Noodweerexces (art. 41 lid 2 Sr) - Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 lid 2 Sr) - Afwezigheid van alle schuld (AVAS). (Ongeschreven schulduitsluitingsgrond.)

Answer 10

Essentie: Wanneer men als een goedwillend persoon een ander uit een gevaarlijke, dan wel hulpbehoevende toestand redt en daarmee een wettelijke bepaling schendt, dan kan men niet strafbaar worden gehouden voor het feit dat hij heeft begaan in deze noodtoestand. Er is dus sprake van een schulduitsluitingsgrond in de zin van artikel 40 Sr, waardoor aan de goedwillende persoon voor dit feit geen straf kan worden opgelegd. Rechtsregel: Indien er sprake is van een situatie waarin iemand in een gevaarlijke, dan wel hulpbehoevende toestand verkeert, hebben de mensen een maatschappelijke verplichting om de van hen te verwachten hulp te verlenen. In dit geval had de opticien de verplichting om de slechtziende man na sluitingstijd te helpen. In de gegeven noodtoestand had de opticien dus mogen kiezen voor het overtreden van de verordening om zo de man te kunnen helpen. Op grond van artikel 40 Sr kan hij zich in deze situatie beroepen op overmacht, een schulduitsluitingsgrond. Dit brengt met zich mee dat hij niet strafrechtelijk kan worden vervolgd voor het overtreden van de wettelijke verplichting. Belangrijk om hierbij op te merken is dat men wel een juiste keuze moet maken tussen een wettelijke en een maatschappelijke verplichting. Niet in alle gevallen is het rechtvaardig om de wettelijke verplichting achter de maatschappelijke verplichting te stellen. In dit arrest bepaalt de Hoge Raad voor het eerst dat een noodtoestand ook onder het bereik valt van een overmachtssituatie, zoals bedoeld in artikel 40 Sr. Voorheen werd alleen de psychische overmacht aangemerkt als een schulduitsluitingsgrond. In de wetsgeschiedenis werd ook de nadruk gelegd op de psychische overmacht als schulduitsluitingsgrond, in de zin van artikel 40 Sr. Na het Opticien-arrest werd er nog veelvuldig een geslaagd beroep gedaan op overmacht in de zin van een noodtoestand.

Answer 11

Rechtsregel: De dader van een strafbaar feit is niet strafbaar als de doelstelling van de strafrechtelijke norm beter wordt nageleefd, ook al is het dan op papier gezien wel wederrechtelijk. Essentie: De Huizense Veearts-arresten gaan over het ontbreken van materiële wederrechtelijkheid. In casu heeft een Huizense veearts opzettelijk koeien besmet met mond-en-klauwzeer om hetzelfde effect te krijgen als vaccinatie. De rechtsvraag die centraal staat in deze arresten is als volgt: Heeft de veearts wederrechtelijk gehandeld door in strijd met art. 82 Veewet te handelen, ook al wordt het doel van deze wettelijke bepaling dan beter beoogd?

Answer 12

Het ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid is een (buiten wettelijke) rechtvaardigingsgrond. Gedraging voldoet aan de delictsomschrijving, maar schendt niet het door die delictsomschrijving beschermde rechtsgoed. Deze grond wordt bijna nooit gehonoreerd. Zie ook het Veearts arrest.

Answer 13

Psychische overmacht is een schulduitsluitingsgrond opgenomen in art. 40 Sr. Bij psychische overmacht kan wel anders worden gehandeld maar kan dat door bijzondere omstandigheden niet worden gevergd. (niet kon en niet behoefde!) Er wordt geen optimaal of gerechtvaardigd handelen verlangd van de verdachte. (T.o.v. Noodtoestand, Psychische overmacht is dus een vangnet als een beroep op noodtoestand niet slaagt.) Zie ook het: Diefstal in Noodtoestand arrest. Maar ook: In de steek gelaten vrouw arrest.

Answer 14

Als informatie (een advies) door een instantie of persoon gegeven is, op grond waarvan verdachte meent rechtvaardig te handelen, die niet alleen van de kant van de verdachte maar ook van de kant van elke andere doorsnee burger, verwacht mag worden dat deze de juiste informatie zal geven. Dan kan een beroep op AVAS (verontschuldigde rechtsdwaling) slagen. Zie ook het Motorpapieren arrest.

Answer 15

Als er een zwaarwegender belang is dan de burgerplicht om (in een bepaald geval/bepaald delict) de wet niet na te leven om dat belang te dienen kan er een beroep gedaan worden op de schulduitsluitingsgrond Psychische overmacht. (art. 40 Sr.) HR: Het door verdachte omschreven landsbelang werd terecht aanwezig geacht, alsmede dat hij het dienen van dit belang boven zijn burgerplicht (de wet na te leven) heeft gesteld. Overwegende dat verdachte geacht moet worden tot het begaan van het bewezenverklaarde feit te zijn gedrongen door overmacht in de zin van art. 40 Sr ontslaat het Hof van Amsterdam de verdachte van alle rechtsvervolging.

Answer 16

Op sommige personen rust bijvoorbeeld vanwege hun beroep een bijzondere zorgplicht, ook wel de Garantenstellung genoemd. De verschillende (gedrags)eisen die gesteld worden aan bepaalde personen op grond van hun deskundigheid, ervaring, opleiding, maatschappelijke positie enzovoort, worden in het strafrecht samengevat onder het begrip ‘Garantenstellung’. Rechtsregel naar aanleiding van het Verpleegster arrest.

Answer 17

Het proportionaliteits- en subsidiariteitsbeginsel spelen o.a. een rol bij het beoordelen van strafuitsluitingsgronden. Er is daarbij altijd sprake van een door de wet beschermd belang en een ander (al dan niet door de wet beschermd) belang. Het proportionaliteitsbeginsel heeft betrekking op de min of meer vereiste evenredigheid tussen de aard van de gepleegde strafbare gedraging en het door die gedraging geredde belang. Het subsidiariteitsbeginsel vereist dat het geredde belang niet op een niet (of minder) strafbare manier veilig gesteld had kunnen worden.

Answer 18

Voorwaarden Noodweer art. 41 lid 1 Sr. - Verdediging van de specifieke rechtsgoederen - Ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding - Geboden door de noodzakelijke verdediging (= toets subsidiariteit en proportionaliteit) (ook Garantenstellung bij bepaalde beroepen.) Zie ook het: - Bijlmer noodweerarrest - Asbak arrest - Vrees arrest

Answer 19

Noodweerexces art. 41 lid 2 Sr. Er zijn twee vormen van noodweerexces: - intensieve exces (te ver gaan binnen de noodweersituatie) - extensieve exces (te lang door gaan met verdedigen na afloop van de aanranding.) Naast de wettelijke is er een extra voorwaarde: Het gaat er om wat van de verdachte in kwestie redelijkerwijs nog mocht worden gevergd.

Answer 20

Culpa in causa (eigen schuld) kan een beoordelingsfactor zijn of een beroep op noodweer(exces) moet worden aanvaard. Twee veel voorkomende situaties die te maken hebben met culpa in causa: - Zelf de confrontatie opzoeken (kan een beroep beletten) - Het nemen van voorzorgsmaatregelen. (beveiliging) zelf illegaal wapenbezit. (niet snel een belet voor een beroep op noodweerexces.) Zie ook Bijlmer noodweerarrest.

Answer 21

Kan de vrouw een geslaagd beroep op noodweer dan wel noodweer-exces doen, gelet op het feit dat zij een illegaal pistool bezat? Het feit dat iemand tijdens de verdediging van zijn lijf een illegaal pistool bezit, staat een geslaagd beroep op noodweer of noodweer-exces niet in de weg.

Answer 22

Rechtsregel vrees arrest: Enkel de vrees voor een aanranding door iemand die een dreigende houding aanneemt, ook al is deze vrees denkbeeldig aangezien een dreigende houding slechts bij een dreiging kan blijven, is onvoldoende om te spreken van een ‘ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding’ in de zin van art. 41 Sr. Het zelf alvast overgaan tot een aanval en daarbij het plegen van een strafbaar feit strekt niet tot rechtvaardiging van die aanval. Een inkomende dreiging afweren door zelf aan te vallen valt niet onder de strekking van noodweer. Inhoud: Betrokkene heeft zijn buurman mishandeld omdat hij dreigend naar hem kwam toegelopen. De buurman had voorwerpen in zijn hand die eventueel als wapen zouden kunnen worden gebruikt. Omdat beiden al niet goed met elkaar konden opschieten, ging betrokkene er meteen van uit dat de buurman hem iets aan wilde doen. Zonder de situatie af te wachten sloeg betrokkene zijn buurman op het hoofd met een bijl. Ter terechtzitting betoogde betrokkene dat hij vreesde voor een aanval van zijn buurman en daarom uithaalde met de bijl die hij op dat moment in zijn hand had. Betrokkene deed een beroep op noodweer, maar dit beroep werd zowel in eerste aanleg alsmede in hoger beroep en in cassatie verworpen.

Answer 23

Dit arrest is een voorbeeld van een beroep op psychische overmacht. De conclusie dat de vrouw had moeten weten wat er had kunnen gebeuren, baseerde het Hof op een aantal feiten en omstandigheden. De Hoge Raad stelde dat het hof het beroep op psychische overmacht onvoldoende gemotiveerd heeft verworpen. De conclusie van het Hof sluit namelijk niet uit dat er wel degelijk sprake was van een drang waaraan de verdachte in redelijkheid geen weerstand kon bieden en waartegen zij zich niet willens en wetens heeft blootgesteld. De Hoge Raad vernietigt het arrest en verwijst het terug naar een ander Hof.

Answer 24

In dit arrest heeft de Hoge Raad een duidelijke definitie aan de term ‘aanranding’ gegeven. Niet alleen gedragingen die als een feitelijke aantasting kunnen worden beschouwd vallen onder deze term, maar ook gedragingen die een onmiddellijk dreigend gevaar voor zodanige aantasting opleveren.

Answer 25

Noodtoestand is een rechtvaardigingsgrond. Bij overmacht als noodtoestand (art. 40 Sr) dient er sprake te zijn van een buitenkomende oorzaak waartegen een gedraging voortvloeit uit die oorzaak om daaraan een eind te maken. Hierbij dient de keuze gemaakt te worden tussen een wettelijke plicht en een maatschappelijke plicht. Indien deze gedraging proportioneel en subsidiair is tegen de van buitenkomende oorzaak, is deze gedraging te rechtvaardigen. Beoordeel ook naar het proportionaliteitsbeginsel en subsidiariteitsbeginsel. Zie ook het opticien arrest.