2.5 - olew crai, tanwyddau a chemeg organig Flashcards
1
Q
olew crai
A
- cymysgedd cymhlyg o hydrocarbonau a ffurfiwyd dros filiynau o flynyddoedd o weddillion organebau morol
2
Q
hydrocarbon
A
- cyfansoddyn organig sy’n cynnwys hydrogen a carbon yn unig
3
Q
distyllu ffracsiynnol
A
y broses o wahanu ‘ffracsiynau’ gwahanol o olew crai er mwyn cael cynhyrchion defnyddiol
4
Q
beth ydi’r ffracsiynau?
A
alcanau gyda berwbwyntiau tebyg - nid cemegion pur
5
Q
beth sy’n digwydd wrth i hyd y cadwyn cynyddu?
A
- lliw o’r ffracsiwn yn newid; ddi-liw → melyn → brown - mae’n anoddach i danio - mae’n llosgi’n fwy fudr (mwy o allyriadau) - mae’n fwy gludiog
6
Q
effeithiau economaidd a gwleidyddol y diwydiant olew
A
- achosi cynhesu byd-eang a glaw asid
- nid yw cyflenwi ynni gan ddefnyddio olew crai yn gynaliadwy yn y tymor hir
- galw cynyddol yn gyrru prisiau i fyny ac yn achosi chwyddiant yn anuniongyrchol
- rhaid i bobl penderfynnu yn y pen draw rhwng llosgi’r cronfeydd olew sy’n weddill a’i ddefnyddio at ddibenion eraill (plastigion a meddyginiaethau)
- diwydiant olew yn creu llawer o swyddi
7
Q
hylosgi
A
- adwaith cemegol lle mae sylwedd yn adweithio ag ocsigen, gan gynhyrchu gwres, golau a chynhyrchion newydd
- adwaith ecsothermig
8
Q
hylosgi hydrocarbonau
A
- cynhyrchu carbon deuocsid a dŵr
- cyflenwad ocsigen gyfyngiedig yn creu hylosgiad anghyflawn yn cynhyrchu carbon monocsid
- nid yw hylosgiad anghyflawn yn cael ei ddefnyddio hefo tanywddau domestig gan fod carbon monocsid yn wenwynig
9
Q
mesur egni sy’n cael ei ryddhau gan tanwydd
A
- mesur y cynnydd yn nhymheredd cyfaint hysbys o ddŵr
- egni sy’n cael ei ryddhau (J) = mas y dŵr sy’n cael ei ryddhau (g) x 4.2 x cynnydd mewn tymheredd (C)
10
Q
hylosgi hydrogen
A
- ffurfio dwr yn unig
- hydrogen yn cael ei ddefnyddio fel tanwydd roced ac mewn celloedd tanwydd hydrogen sydd bellach yn cael eu defnyddio i bweru ceir
11
Q
y triongl tan
A
- ocsigen
- gwres
- tanwydd
12
Q
cael gwared o ocsigen mewn tan
A
- diffoddwyr tân carbon deuocsid yn disodli ocsigen o amgylch y tân
- blancedi tân yn selio’r tân i mewn ac felly mae’r swm cyfyngiedig o ocsigen yn cael ei ddefnyddio ac yna mae’r tân yn diffodd
- cyfyngu’r ocsigen yw pam caiff drysau eu cau wrth gadael adeilad sydd ar dân
13
Q
cael gwared o gwres mewn tan
A
- dŵr yn cael ei harllwys ar ben tân er mwyn cael gwared o wres → mae rhoi dŵr ar ben tanau trydanol yn gallu achosi sioc
- rhoi dŵr ar tanau olew; nid yw’r dŵr yn cymysgu hefo’r olew, ac yn achosi i’r olew ffurfio defnynnau (droplets), sy’n cynyddu’r arwynebedd arwyneb ac felly yn gwneud y tân yn waeth
14
Q
cael gwared o danwydd mewn tan
A
- cael gwared ar tanwydd yn cael ei ddefnyddio i atal tanau, trwy ddefnyddio defnyddiau anfflamadwy
- dillad yn cael eu greu i fod yn wrthdan
- adrannau gwrthdan rhwng waliau neu uwchben toeau i atal tân rhag lledaenu
15
Q
cracio
A
- gwresogi ffracsiynau sy’n dod o olew crai i dymheredd uchel ym mhresenoldeb catalydd
- achosi i’r moleciwlau hydrocarbon sy’n bresennol ddadelfennu gan ffurfio moleciwlau llai
16
Q
alcan
A
- hydrocarbon
- bond sengl carbon
- tirlawn → llawn o hydrogen
- ddim yn adweithiol (iawn)
- fformiwla cyffredinol = CnH2n+2
17
Q
alcen
A
- hydrocarbon
- bond dwbl carbon
- anhirlawn → gallu adio hydrogen neu elfennau arall ato
- adweithiol iawn
fformiwla cyffredinol = CnH2n
18
Q
isomer
A
alcanau/alcenau gyda’r un fformiwla molecylaidd, ond hefo fformiwla adeiledd wahanol
19
Q
prawf i ddweud y gwahaniaeth rhwng alcenau ag alcanau
A
- dŵr bromin yn hydoddiant oren sy’n troi’n ddi-liw wrth cael ei gymysgu hefo alcen
- alcenau’n dadliwio dŵr bromin, ond nid yw alcanau’n gallu ddadliwio dŵr bromin
- dŵr bromin yn cael ei ddefnyddio gan ei fod yn fwy diogel ac yn haws i’w drin na bromin
20
Q
monomer
A
bond dwbl
21
Q
polymer
A
bond sengl
22
Q
luniadu hafaliad polymerau
A
dylai’r llythyren n fynd o flaen y monomer i ddangos bod nifer mawr iawn o fonomerau
23
Q
poly(propen)
A
- cael ei ddefnyddio ar gyfer rhaffau a chewyll
- gwrthsefyll crynodiad
24
Q
poly(finylclorid)
A
cael ei ddefnyddio ar gyfer pibellau draenio a fframiau ffenestri
25
poly(tetrafflworoethen)
- cael ei ddefnyddio ar gyfer sosbenni
| - plastig llithrig iawn
26
positifau ailgylchu plastigion
- ailgylchu yn defnyddio llai o egni
- gwarchod cronfeydd olew crai
- llai o wastraff mewn safleoedd tirlenwi
27
negyddion ailgylchu plastigion
- safleoedd tirlenwi yn llenwi’n gyflym
- dadalfennu’n araf iawn
- llosgi plastigau yn creu CO2 a nwyon gwenwynig
28
adeiledd alcoholau
- pob alcohol yn cynnwys OH
- OH = hydrocsyl
- fformiwla cyffredinol alcohol syml = CnH(2n+1)OH
29
eplesiad
- ethanol yn cael ei gynhyrchu wrth i furum eplesu glwcos
- burum yn cynnwys ensymau sy’n catalyddu’r broses o ddadelfennu glwcos i roi ethanol a charbon deuocsid
- i gael ethanol o’r gymysgedd, mae’n rhaid tynnu’r burum trwy hidlo
- yna, mae’r ethanol + dŵr yn cael ei ddistyllu
30
amodau ar gyfer eplesiad
- hydoddiant glwcos + dŵr
- tymheredd rhwng 20-40C
- absenoldeb ocsigen
- pH rhwng 4 + 7
31
profi am alcoholau
- potasiwm deucromad(VI) yn cael ei ddenfyddio i profi am alcoholau
- gwresogi alcoholau’n araf gyda chymysgedd o botasiwm deucromad(VI) ac asid sylffwrig yn achosi i’r cymysgedd newid lliw o oren i wyrdd
- yn cael ei ddefnyddio i profi am presenoldeb alcohol yn anadl pobl
32
effaith alcohol ar iechyd
- 10% o glefydau a marwolaethau yn y Deyrnas Unedig yn cael eu hachosi’n uniongyrchol gan alcohol
- nifer y marwolaethau sy’n uniongyrchol gysylltiedig ag alcohol yn y Deyrnas Unedig yn agos at 9,000 bob blwyddyn
- trydydd ffactor ffordd o fyw mwyaf peryglus, ar ôl ysmygu a gordewdra
33
effaith economaidd alcohol
- camddefnyddio alcohol yn y DU yn costio dros £21 biliwn y flwyddyn
- allforio diodydd alcoholig yn cyfrannu ychydig dros £6 biliwn at economi flynyddol y DU
- diwydiant diodydd yn y DU yn cyflogi tua 650,000 o bobl yn uniongyrchol, ac yn cynnal dros 1 miliwn o swyddi eraill yn yr economi ehangach
- treth ar werthu diodydd alcoholig yn rhoi tua £10 biliwn i drysorlys y DU bob blwyddyn
34
effaith cymdeithasol alcohol
- tua 20% o bob achos o drais sy’n cael ei ddatgan i’r heddlu yn digwydd yn agos at dafarn neu glwb
- amcangyfrif o gost flynyddol troseddau cysylltiedig ag alcohol yn y Deyrnas Unedig yw tua £8bn i £13bn
35
ethanol fel tanwydd
- gludedd isel
- fflamadwy
- ethanol yn cael ei alw’n ‘biodanwydd’ gan ei fod yn cael ei gynhyrchu trwy eplesiad
- cael ei gynhyrchu trwy ddefnyddio cansen siwgr, tatws neu ŷd
36
manteision tanwydd bioethanol
- adnodd adnewyddadwy; cael ei gynhyrchu o blanhigion
- allyrru llai o garbon deuocsid wrth losgi na phetrol
- llosgi ethanol yn cynhyrchu llai o huddygl a charbon monocsid na llosgi petrol
37
anfanteision tanwydd bioethanol
- tanwyddau ffosil yn cael eu ddefnyddio yn ystod y cynhyrchiad o fioethanol
- ethanol yn danwydd llai effeithlon na phetrol; bydd angen defnyddio mwy ohonno
- dydy peiriannau cerbydau methu defnyddio tanwydd gyda chrynodiad uchel o ethanol heb cael eu haddasu
- darnau mawr o dir fferm yn cael eu ddefnyddio i gynhyrchu’r cnydau sy’n creu’r bioethanol; gallu arwain at datgoedwigo
38
asidau carbocsylig
- asidau carbocsylig yn cynnwys carbocsyl
| - grŵp carbocsyl = COOH
39
asid ethanoig
- pan mae microbau’n ocsidio ethanol, mae’n ffurfio cyfansoddyn o’r enw asid ethanöig (CH3COOH), sy’n fath o asid carbocsylig
- achosi i alcoholau 'mynd off'
- ocsidiad yn arwain at fformiwla sy'n cynnwys cyfran fwy o ocsigen a chyfran is o hydrogen
40
sbectrosgopeg isgoch
- cael ei ddefnyddio i ganfod presenoldeb rhai bondiau penodol mewn moleciwlau organig
- pob bond mewn moleciwl yn dirgrynu
- gwahanol bondiau yn dirgrynu ar wahanol amleddau
- cael ei ddefnyddio i wirio bod adweithiau wedi llwyddo
