2.3 - metelau ac echdynnu metelau Flashcards
mwyn
darn o garreg sy’n cynnwys metel
haematit
- ei prif gyfansoddyn yw haearn ocsid (Fe2O3)
- haearn yn cael ei echdynnu
bocsit
- ei prif gyfansoddyn yw alwminiwm ocsid (Al2O3)
- alwminiwm yn cael ei echdynnu
malachit
- ei prif gyfansoddyn yw copr carbon hydrocsid (Cu2CO3(OH)2)
- copr yn cael ei echdynnu
adweithedd cymharol metelau
metelau mwyaf adweithiol yn dadleoli metelau llai adweithiol o’i gyfansoddyn
e.e. sodiwm + copr sylffad → sodiwm sylffad + copr
ocsido
- ychwanegu ocsigen
- colli electronau
rhydwytho
- tynnu ocsigen
- ennill electronau
4 deynydd craidd o echdynnu haearn
- aer (ocsigen)
- haematit (haearn ocsid)
- golosg (carbon)
- calchfaen
swyddogaeth aer poeth yn y ffwrnais chwyth (1)
aer poeth (ocsigen) yn adweithio â’r golosg (carbon) i gynhyrchu carbon monocsid ac egni gwres i wresogi’r ffwrnais 2C(s) + O2(n) → 2CO(n)
rhydwythiad haearn (III) ocsid (2)
haearn(III) ocsid + carbon monocsid → haearn + carbon deuocsid
Fe2O3(s) + 3CO(s) → 2Fe(h) + 3CO2(n)
swyddogaeth calchfaen yn y ffwrnais chwyth (3)
calsiwm carbonad yn y calchfaenyn dadelfennu yn thermol i ffurfiocalsiwmocsid
calsiwm carbonad → calsiwm ocsid + carbon deuocsid
CaCO3(s) → CaO(s) + CO2(n)
silica / slag yn y ffwrnais chwyth (4)
calsiwm ocsid yna’n adweithio ag amhureddau silica (tywod) yn yr haematit, i gynhyrchu slag → sefcalsiwm silicad. Mae hwn yn cael ei wahanu oddi wrth yr haearn
calsiwm ocsid + silica → calsiwm silicad
CaO(s) + SiO2(s) → CaSiO3(h)
haearn tawdd yn y ffwrnais chwyth (5)
haearn tawdd yna yn llifo i waelod y ffwrnais ac yn cael ei hechdynnu trwy’r allanfa
electrolysis
defnyddio trydan i ddadelfennu electrolytau i ffurfio elfennau
anod
- electrod positif
- atynnu ïonau negatif
- ocsido ïonau negatif
catod
- electrod negatif
- atynnu ïonau positif
- rhydwytho ïonau positif
electrolysis halwynau dyfrllyd
- dwr yn rhyddhau ïonau hydrogen H+ a hydrocsid OH-
ar y catod: - bydd hydrogen yn cael ei gynhyrchu os yw’r metel yn fwy adweithiol na hydrogen → felly y metel yn adweithio hefo’r dwr
ar yr anod: - os yw’r ïon negatif o’r cyfansoddyn ïonig yn syml (e.e. Cl- neu Br-), mae’r elfen honno’n cael ei chynhyrchu
echdynnu alwminiwm trwy electrolysis
- ïonaualwminiwm yn derbynelectronauar y catod ac yn cael eurhydwythoi ffurfio atomau alwminiwm
- alwminiwm tawdd yn suddo i waelod y gell, lle mae’n cael ei dynnu allan
- ïonau ocsid yn colli electronau ar yr anod ac yn cael eu hocsidio i ffurfio nwy ocsigen
- ocsigen hwn yn adweithio â charbon yr anod, gan ffurfio carbon deuocsid
pam oes angen adnewyddu electrodau positif yn aml (echdynnu alwminiwm trwy electrolysis)
gan fod y carbon deuocsid yn cael ei ffurfio ar yr anod, ac felly mae’n nhw’n llosgi i ffwrdd yn raddol
electrolysis dwr
- electroleiddiodŵr yn hollti’r moleciwlau dŵr (H2O) i fod yn foleciwlau hydrogen (H2) ac ocsigen (O2)
- ar y catod mae ionau H+ yn cael eu rhydwytho
- ar yr anod mae ionau OH- yn cael eu rhydwytho
electroplatio
rhoi haen denau o fetel (fel arfer un drud) ar ben fetel arall (fel arfer un rhad)
electroplatio gwrthrychau
- y catodyw’r gwrthrych i’w electroplatio
- yranod yw’r metel sydd am orchuddio’r gwrthrych
- yrelectrolytyn hydoddiant o’r metel gorchudd
metelau trosiannol
elfennau yng nghanol y tabl cyfnodol, heb grwp
priodweddau metelau trosiannol
- dargludydd trydan
- hydrin (gallu cael ei siapio)
- dargludydd gwres
- ymdoddbwynt + berwbwynt uchel
- cyfansoddyn lliwgar
- hydwyth (gwifrau)
- dwys (trwm)
- catalyddion dda
adnabod haearn (II) a haearn (III)
- haearn (II) → gwaddod gwyrdd golau
- haearn (III) → gwaddod brown
defnyddiau haearn
- aloi
- pontydd
- cyllell a ffyrc
- ceir
- traciau tren
- magnetau
priodweddau haearn
- gallu cael ei fagneteiddio
- dargludydd gwres + trydan
- hydwyth + hydrin
- dur carbon uchel; galed, cryf, brau
adnabod copr (II)
gwaddod glas
defnyddiau copr
- gwifrau
- pibau
- gemwaith
- potiau coginio / sosbenni
priodweddau copr
- dargludydd gwres + trydan
- hydrin + hydwyth
- gloyw
- lliw ddeiniadol
defnyddiau alwminiwm
- gemwaith
- awyrennau
- rocedi
- peilonnau trydan
- ffoil
- caniau / tuniau
priodweddau alwminiwm
- cryf
- dwysedd isel
- dargludydd gwres + trydan
- gwrthgyrydol
defnyddiau titaniwm
- platiau meddygol → amnewidiad cymalau
- gemwaith
- awyrennau
- cyfarpar chwaraeon
priodweddau titaniwm
- caled
- cryf
- dwysedd isel
- ymdoddbwynt uchel
- gwrthgyrydol