Week 2 College’s Flashcards
Voor de meesten psychiatrische ziekten is het erfelijkheidspercentage
Relatief hoog
(Vooral bij schizofrenie en bipolaire stoornis)
Wat zijn de Mendelian patterns of inheritance
- autosomal dominant
-autosomal recessief - x-linked dominant
- X-linked recessief
- mitochondriaal
Wat is het monogenetic model
Een specifiek gen is defect waardoor ziekte ontstaat
(Dit is dus niet vaak bij psychiatrische ziekten)
Wat zijn multigenetic models
Meerdere genen moeten defect zijn voor ziekte om te ontstaan
(Bij de meeste ziektes het geval)
Wat is het multifactorial model
Meerdere genetische factoren en omgevingsfactoren zijn nodig voor de ziekte om te ontstaan
Wat is het mixed model
Het ontstaan van de ziekte is afhankelijk van
- genetische factoren
- Brain aging
- omgevingsfactoren
- stochastic factors (de novo mutation, cell development) = bad luck
zie plaatjes van alle soorten modellen in bestand
Echt even bekijken!!
Sporadische ziekten en erfelijkheid (7 redenen)
Kunnen wel erfelijk zijn!!
Redenen:
- autosomaal recessief
- de novo mutatie
- incomplete doorslag van gen; niet iedereen met het gen krijgt de ziekte (er zijn nog extra onbekende factoren die van invloed zijn)
- multigenetische erfelijkheid
- onbekende medische geschiedenis
- vader is niet biologische vader
- adoptie
- genetische methylering van genen
Welke twee factoren beïnvloeden de erfelijkheid
- frequentie van het allel
- effect-size van de mutatie
Wat betekent allel frequentie
Hoe vaak het voorkomt in een populatie
wat houd de effect-size van een mutatie in
Het risico dat mensen met dit gen de ziekte krijgen
Zie plaatje over beïnvloeding van erfelijkheid
Echt bekijken met je domme doos
Psychiatrische ziekten hebben meestal een …. Allelfrequentie met een … effect-size
Lage frequentie en een hoge effect-size
(Meestal krijgen deze mensen geen kinderen en sterft de mutatie ook weer uit)
Veelvoorkomende mutaties met een hoge effect-size
Komen meestal pas voor nadat iemand kinderen heeft gekregen en zijn daarom niet relevant voor evolutie
-> meestal hebben deze genen juist een beschermend element in de eerste levensfase
Hoe vind je zeldzame allelen met een hoge effect-size
Familie-based linkage studies
Hoe vind je veelvoorkomende allelen met een lage effect size
Een case-control studie
Je kan ook alles onderzoeken door
Examen/whole genome sequencing
Er zijn op dit moment …. Loci die geassocieerd worden met schizofrenie
287 loci
- deze genen liggen zowel in excitatory als inhibitory neurons of the central nervous system
- deze genen zijn te zwak om uit te kunnen leggen waardoor iemand schizofrenie krijgt (het verklaart ongeveer 10%)
Odds ratio
De odds ratio is de verhouding tussen twee wedverhoudingen of odds. Daarbij is de wedverhouding de verhouding tussen de waarschijnlijkheid dat een gebeurtenis optreedt (zal optreden) en de waarschijnlijkheid dat ze niet optreedt (zal optreden
Wat is WES
Whole-exome sequencing
- 180.000 genen = 1,5% van whole genome = toetsvaag!
Wat is WGS
Whole-genome sequencing
Kosten voor genome sequencing
5000 dollar for 1 genome
Duurt ongeveer 1-2 dagen
Tegenwoordig kan het DNA gescand worden door
Long read NGS
(Door middel van de-novo assembly)
- geen reference nodig, dat moet alleen bij short reads
Manieren om NGS te gebruiken voor het vinden van nieuwe ziekte allelen
- Trio design: de novo mutaties zoeken door het analyseren van 3 patiënten en hun ouders
- case-control studies: het hele genoom onderzoeken van zowel case als controle
(Linkage mapping van families)
Zie plaatje over inzetten NGS
In word
Wat zijn stochastic factors
Stochastic gene expression occurs when transcriptional regulators are present at very low concentrations, so that binding and release of regulators from their binding sites becomes probabilistic
Wat zijn de nieuwe technologieën die worden gebruikt voor neurobiologisch onderzoek (5)
- NGS
- Induced pluripotent stem cell technology
- large cohort studies
- functional brain imaging
- transgenic mouse models
Welke 4 typen stamcellen zijn er
- totipotent
- pluripotent
- mulitpotent
- unipotent
Totipotente stamcel
Kan een heel organisme vormen
(En ook extra-embryonaal weefsel)
Pluripotente stamcel
Kan alle celtypen uit het lichaam vormen, maar niet een volledig organisme
(Dus geen placenta etc)
Multipotente stamcel
Kan verschillende celtypen worden maar meer begrensd dan pluripotente stamcel
omnipotente stamcel
Kan nog 1 type gedifferentieerde cel vormen (bv alleen in spierweefsel)
Nog meer begrensd dan multipotente stamcel
Wat zijn iPSCs en hoe worden ze gemaakt
Induced pluripotent stem cells
- door transcriptiefactoren in de cellen te brengen
- kunnen deze worden teruggebracht naar embryonale staat (herprogrammering)
- kan met huidcellen, bloedcellen en fibroblasten
Humane onderzoeksmodellen
Voor psychiatrisch onderzoek worden brain organoids gemaakt, dit zijn stukjes hersenenen die zijn nagebootst
- mens heeft complexere subventriculaire zone dan de muis
Verschillen muis en mensen hersenen
- grootte
- complexiteit
- frontale cortex -> mens gyro en sulci, bij de muis is dit glad
= in de muis is er een subventriculaire zone en een ventriculaire zone
= mens heeft een cortex van 6 lagen (binnenste laag wordt als eerst gemaakt)
Voordeel en nadeel van 3D modellen
Voordeel: betrokken cellen maken onderling contact
Nadeel: als interactie te complex wordt is het moeilijk te analyseren
Hoe lang duurt het om via iPS neuronen te maken
Na 8 weken differentiëren is er een neuraal netwerk (volledige proces duurt ongeveer 100 dagen)
Gekweekte neurale cellen onderzoeken
- synapsen aankleden
- prikkeloverdracht bekijken door bij 1 neuron elektrische activiteit over membraan te meten
(Herhaaldelijke vorming van een actiepotentiaal zegt iets over mate van volwassenheid van het neuron)
Wat is een NPCs
Neurale precursor cel
(Kunnen het neurale netwerk in het brein maken)
Wat zijn oligodendrocyten
Maken de witte stof in de hersenen
Wat is een OPC
Oligodendrocyt progenitor cellen
(Cellen van patiënten met schizofrenie zijn minder goed ontwikkeld en maken minder myeline aan)
Onderzoekstechnieken met stamcellen en neuronen
- Neonatal transplantation: neurale cellen transplanteren in een muis om te zien hoe deze ontwikkelingen, migreerden en contact maken
- multi elektroden array (MEA): groeien op bedje van elektroden -> meten van het hele netwerk de globale netwerkactiviteit
- 3D organoids (en celtypes toevoegen om te kijken hoe deze integreren, zoals microglia)
- single cell RNA sequencing -> elke cel specifiek kijken naar RNA-expressie
CRISPR technologie
Enzym uit bacteriën kan DNA knippen
Wordt gekoppeld aan guide RNA dat een sequentie heeft dat weet waar het naartoe moet
NHEJ
Non homologous end joining
(DNA wordt weer aan elkaar geplakt met mogelijk inserties of deleties)
HDR
Homologe directed repair
(DNA wordt gerepareerd met een template, waarin een mutatie/correctie aangebracht kan worden)
Een gekweekte neurale cel is pas goed van kwaliteit als
- hij in staat is een actiepotentiaal te vormen
- er sprake is van geleiding/ elektrische activiteit
Wat is sociale psychiatrie
Een combinatie van patientkenmerken die zorg vereisen en passen in een maatschappelijke/ethische discussie
- wisselwerking tussen psychiatrie en samenleving
Wat voor soort patiënten zijn er bij sociale psychiatrie
- Chronisch psychiatrische patiënten (doel is stoornis milder te maken waardoor opname niet nodig is)
- Acute ernstige psychopathologie
Vaak mensen met meerdere psychiatrische/somatische aandoeningen
- psychiatrie
- verslaving
- persoonlijkheidsstoornis
- verstandelijke handicap
- somatische problemen
wat is bijzonder aan de doelgroep van sociale psychiatrie
- daklozen
- zorgmijder
- drugs gebruik en alcoholisten
- criminelen
- migranten/ vluchtelingen
= deze mensen ervaren problemen op alle levensgebieden
Wat zijn voorbeelden van problemen op alle levensgebieden
Check plaatje met voorbeelden en instellingen
7 voorbeelden van GGZ behandelingen en zorg
- intramurale zorg (= een zorginstelling)
- outreachende zorg (is bedoeld voor mensen die thuis wonen maar intensieve zorg nodig hebben)
- acute zorg
- gedwongen zorg
- bemoeizorg (vannuit omgeving wordt aangegeven dat het niet goed gaat met iemand)
- intensieve thuiszorg
- rehabilitatie trajecten
3 thema’s van sociale psychiatrie
- Empowerment
- Patiëntenrechten
- Discriminatie en stigmatisatie
- voorkomen van ernstige psychiatrie
- behandeling van chronische psychiatrie
- terugkeer naar het gewone leven
- maatschappelijke risicofactoren
- continuïteit van langdurige zorg
- geweld en slachtofferschap
Bemoeizorg
Nodig omdat patient niet zelf vraagt om behandeling
door aandoening geen ziektebesef heeft (bij 50-75% het geval)
- psychotische stoornissen
- bipolaire- of stemmingsstoornissen
Wat is de motivatie paradox
Zie plaatje
Van laag naar hoog sociale psychiatrische zorg
Bemoeizorg; motiveren en verleiden
->
drang; keuzevrijheid belemmerend
->
dwang; geen alternatieven meer
ACT
Assertive community treatment
- hoog gespecialiseerde teams van verschillende specialisten die samen een kleine patiëntengroep onderhouden
(FACT team)
FACT-team
Integrale bemoeizorg
- voorkomt op lange termijn uitval van patiënten
- soort ouderlijke rol (huisvesting, zorg)
Drang
Bij drang krijgt men beloningen voor medewerking
- uitkering/huis na deelname aan behandeling
- strafvermindering na deelname
Wordt bij 40-50% van patiënten met ernstige psychiatrische klachten toegepast
(Effecten onbekend)
Dwang
Wettelijke criteria:
- sprake van acuut gevaar of ernstig nadeel
- oorzaak is psychiatrische aandoening
- geen alternatieve oplossing denkbaar
- patient is niet bereid mee te werken
- geen minimum leeftijd
(Spoed = crisismaatregel
Geen spoed = zorgmachtiging)
Gevaar of ernstig nadeel voorbeelden
- sucicidal
- maatschappelijke teloorgang
- verwaarlozing van jezelf
- gevaar voor anderen zijn
Het aantal dwangopnames is … omdat …
Gestegen
Omdat:
- toename van patiënten die tbs krijgen ipv gevangenisstraf
- vergrijzing (gedwongen dementie opnames
- bij migratie-achtergrond heeft 2e generatie hoge kans op opname
Visie op stijging van dwangopnames
- Toenemende maatschappelijke druk op psychiaters (meer aandacht voor overlast en veiligheid)
- Veranderende opvattingen onder psychiaters, rechters: meer paren patriae tov recht op autonomie
- Veranderingen in toepassing van gevaarscriteria: meer toepassingen zoals maatschappelijke teloorgang
Mythes over suicidaliteit
Praten over suicide is niet peruse een trigger/gevaarlijk, maar praten over methodes kan wel inspirerend/ triggered zijn
Suicidaliteit schema
Leer deze helemaal uit je hoofd!!
Eerste twee categorieën suicidaliteit boom
A; suicidaliteit
B; niet-suïcidaal zelfbeschadigend gedrag
Verder na A; suicidaliteit
A1: suïcidaal gedrag
A2: suïcidale ideatie
Verder na A2: suïcidale ideatie
a; actieve doodswens
b; passieve doodswens
Wat is een actieve doodswens
Doodswens en concrete stappen gezet of plannen gemaakt en/of in de afgelopen 12 maanden serieus overwogen om het eigen leven te beëindigen
wat is een passieve doodswens
Verlangen naar de dood zonder zelf plannen te maken of stappen te zetten
Verder na A1; suïcidaal gedrag
a; daadwerkelijke poging
b; verhinderde poging (verstoord door externe factor)
c; afgebroken poging (iemand stopt zichzelf)
d; voorbereidende handeling (iemand schrijft afscheidsbrieven of verzameld medicatie)
Mannen en vrouwen suïcidaliteit
Vrouwen doen vaker een poging, mannen slagen 2x zo vaak
(Bij jongeren 10-25 jaar grootste doodsoorzaak)
Risicogroep voor suïcidaliteit nummer 1
Mannen
40-70 jaar oud
Mannen zonder partner 3x
Weduwjaren 4x vaker
1;4 arbeidsongeschikt
2 op de 5; ontving uitkering
Risicogroep nummer 1 omgevings- en individuele kenmerken
- gaan sneller over tot suïcidaal gedrag
- gebruiken schadelijkere methodes
- terughoudender in het zoeken naar hulp
- alcohol/drugs
- traditionele masculiniteit
- schaamte door niet te verwachten aan mannelijke rolmodellen
risicogroep LHBTIQ+
niet vast cijfer doordat niet bekend geaardheid
- 5x vaker suïcidale gedachten
- 4x vaker poging
- homoseksueel 1,5x vaker
- religieuze achtergrond (meer suicidaliteit)
- geen verschil tussen platteland of stad
Omgevings en individuele kenmerken
- negatieve reacties, pesten en geweld
- kwetsbaarder voor psychische problemen
Risicogroep; agrariërs
Top 3 sectoren met hoog risico op zelfdoding
Omgevings en individuele kenmerken
- hoge druk door geldzorgen en veranderende regels
- vaker depressieve symptomen
- sociale isolatie
- onvoorspelbare gebeurtenissen (bv vogelgriep)
Psychiatrie en suïcidaliteit
Bij 90% van geslaagde suïcide sprake van psychiatrische problematiek
Stemmingsstoornissen
Middelgebonden stoornissen
Persoonlijkheidsstoornissen
Psychotische stoornissen
lifetime risk bij depressieve stoornis op suïcide
5%
De basis van gedachten aan zelfdoding
Nooit 1 oorzaak of factor
= altijd een wisselwerking tussen biologische, psychologische en sociale factoren
Stress- en kwetsbaarheid factoren voor suïcidaliteit
- persoonlijk (geslacht, leeftijd, seksuele oriëntatie)
- psychiatrisch (depressie, verslaving, eetstoornis, slaap/ angst stoornis etc…)
- psychologisch (angst, wanhoop, impulsiviteit, gebrek aan coping, neuroticisme)
- gebeurtenissen en verlies (scheiding, misbruik, werkeloos, pesten, huiselijk geweld)
- sociaal (alleenstaand, schulden, arbeidsongeschikt)
Beschermende factoren suïcidaliteit
- sociale steun
- verantwoordelijkheid naar anderen
- zingeving (ouderen)
- goede therapeutische relatie
- religieuze gemeenschap
- adequate copingmechanismen
- geen toegang tot lethal middelen (in Amerika bijv. pistool)
De 6 essentiële elementen van goede hulp bij suïcidaliteit
- Maak en onderhoud contact
- Betrek naasten bij de diagnostiek en behandeling (jongeren en ouders)
- Onderzoek de suïcidaliteit systematisch
- Hanteer de suïcidaliteit als behandelfocus
- Creëer veiligheid en bied continuïteit
- Behandel de depressie en hopeloosheid
Doorvragen naar de aard van suïcidale ideatie
- je bent wanhopig, klopt dat?
- waarover ben je het meest wanhopig?
- hoe vaak denk je aan zelfdoding?
- hoe intens denk je aan zelfdoding?
- hoe indringend zijn gedachten en beelden van zelfdoding? (Word je daar bang van)
- heb je impulsen om toe te geven naar zelfdoding? (Ben je bang om de controle te verliezen?)
- wat is aantrekkelijker voor jou; gedachte om door te leven of om te sterven?
- als je aan je eigen dood denkt, ervaar je dan verdriet?
- heb je al een plan gemaakt of voorbereidingen getroffen in die richting?
- welke dingen houden je tegen?
- wat zou je willen bereiken met zelfdoding?
- wat zijn de consequenties van jouw zelfdoding voor anderen?
Case benadering door de GGZ (suïcidaal)
- nader uitdiepen suïcidale toestand
- voor klinische praktijk (recente voorgeschiedenis, eerdere episodes, actuele gedachte/ gebeurtenissen)
- klinisch oordeel over suïcidale toestand
- inzicht in het beloop van suïcidaliteit
Behandeltools bij suïcidaliteit
- voorlichting
- multi-systemische benadering (verbeteren steun vanuit sociaal; ouders, school en stimuleren aan pro-sociale activiteiten)
- behandelen onderliggende psychiatrische problematiek
leer pagina 20 syllabus
echt doen!!!!
Neonatal transplantation:
neurale cellen transplanteren in een muis om te zien hoe deze ontwikkelingen, migreerden en contact maken
multi elektroden array (MEA):
groeien op bedje van elektroden -> meten van het hele netwerk de globale netwerkactiviteit
3D organoids
(en celtypes toevoegen om te kijken hoe deze integreren, zoals microglia)
single cell RNA sequencing
-> elke cel specifiek kijken naar RNA-expressie
