vitræn skerðing: heilabilun

Question 1

heilabilun - dementia

Answer 1

• heilabilun er EKKI sjúkdómur í sjálfu sér
• árlega þróa 10-15% einstaklinga með væga vitræna skerðingu með sér heilabilun
• væg vitræn skerðing er í mörgum tilfellum forstig heilabilunar og þeir einstaklingar eru í meiri áhættu að þróa með sér heilabilun
• heilabilun er lýsing á ástandi þegar einstaklingur þarf meira eða minna að reiða sig á aðra vegna skerðingar á hugsun og vitrænnar getu, en felur ekki í sér tiltekna orsök
• það er engin orsök á heilabilun en það er margt sem getur valdið heilabilun
• heilabilun er regnhlífarhugtak yfir einkenni sem margir sjúkdómar geta valdið

Question 2

NIA-AA greiningarskilmerki heilabilunar

Answer 2

1. truflar ADL
2. um er að ræða breytingu frá fyrri færni
3. útskýrist ekki af bráðarugli eða alvarlegum geðsjúkdómi
4. vitræn skerðing er lýst í sögutöku af sjúklingi og aðstandenda en er einnig staðfest með hlutlægu vitrænu mati
5. vitræna skerðingin nær til a.m.k. 2 af eftirtöldum þáttum vitrænnar getu:
    Skerðing á getu til að tileinka sér og muna nýjar upplýsingar: minnisskerðing
    Skerðing á rökhugsun og færni til að framkvæma flóknar athafnir: stundum kallað stýrifærni
    Skerðing á úrvinnslu sjónrænna upplýsinga: skerðing á rýmdarskynjun
    Skerðing á tali: getur verið af margvíslegum toga
    Breyting í hegðun/persónuleika: algengt að fólk með heilabilun verði framtaksminna, sýni minni samkennd og áhugaminna

Question 3

áhættuþættir heilabilunar

Answer 3

• lágt menntunarstig
• heyrnatap: um miðja ævi
• höfuðáverkar
• háþrýstingur
• ofneysla áfengis
• loftmengun
• offita
• reykingar
• o.fl.

Question 4

uppvinnsla heilabilunar

Answer 4

styttri útgáfan
- MMSE, klukkupróf
- IQ code
- blóðprufur
-TS af höfði
- lyfjayfirferð
lengri útgáfan: oftasr hjá yngri einstaklingum -> lengri rannsókn.
- MMSE, klukkupróf
- IQ code
- taugasálfræðimat
- blóðprufur
- SÓ af höfði (tímafrekari en TS en gefur skýrari niðurstöður
- mænuvökvi
- lyfjayfirferð

Question 5

regnhlífarhugtakið heilabilun

Answer 5

nær yfir algengustu sjúkdómana sem valda heilabilun
- alzheimer
- vascular dementia (æðavitglöp)
- lewy sjúkdómur
- parkinsins 5%
- framheilabilun 5%

Question 6

TS eða SÓ

Answer 6

TS: fljótlegra, ódýrara, minni bið, meiri geislun (galli), minni uppl. (galli), aðallega gert til að útiloka annað en ekki sem greiningartæki á heilabilun
SÓ: tekur lengri tíma, dýrari, meiri íþyngjandi rannsókn, löng bið, engin geislun, gefur meiri uppl.

Question 7

alzheimer

Answer 7

• algengur sjúkdómur
• 33% aldraðra deyja með alzheimer greiningu eða aðra heilabilunargreiningu
• er 6 alegngasta dánarosrök í USA
• alzheimer breytingar gerast í dreka (hippocampus) en drekinn er innarlega í temporal lobe

Question 8

stig alzheimer

Answer 8

• Vægur (Mild):
  o Minnistap, aðallega skammtímaminni
  o Talörðugleikar geta komið fyrir
   Gleyma nöfnum (minnistruflanir)
• Skapgerðarbreytingar / Persónuleikabreytingar
  o Skert dómgreind
   Oftast lýst sem framtaksleysi
• Meðalsvæsinn (Moderate):
• Hegðunarbreytingar/Persónuleikabreytingar
  o Versnandi minnistap, þó enn aðallega tengt skammtímaminni
  o Ráp, eirðarleysi, árasarhneigð, ruglástand
   Eiga erfitt með að ná ró
  o Þarfnast aðstoðar við ADL
• Svæsinn (Severe):
  o Óstöðugleiki við gang
  o Tapar stjórn á þvagi og hægðum
  o Hreyfitruflanir
  o Kyngingarörðugleikar oftast það einkenni sem verður dánarorsök einstaklinga. Eru sífellt að svelgjast á og fá lungnabólgur
  o Tal hverfur alveg á endanum
  o Þarf alla aðstoð, krefst dvalar á hjúkrunarheimili

Question 9

æðavitglöp (vascular dementia)