öldrunarbreytingar

Question 1

hvað eru öldrunabreytingar?

Answer 1

• breytingar sem tengjast hækkuðum aldri og er mest áberandi hjá 85 ára og eldri
• fyrstu öldrunarbeytingar hefjast um 30 ára
• breytingarnar geta breytt svörun aldraðra við sveikindum
• • Þær fela oft í sér minnkaða umframgetu líffærakerfa (minni varasjóður) og minni svörun við streituvöldum eða sjúkdómum

Question 2

Líffræðilegar breytingar

Answer 2

Liffræðleg öldrun lýsir sér sem sífellt flóknari og samverkandi breytingar, sem leiða til minnkaðrar líffræðilegara umframgetu (varasjóður), aukinnar hrörnuna hjá frumum og auknu varnarleysi fyrir sjúkdómum.

Question 3

eru öldrunarbreytingar sjúkdómur?

Answer 3

nei eru bara aldurstengdar breytingar,
- áhættan að fá ýmsa sjúkdóma getur aukist með hækkandi aldri en eru samt ekki öldrunarbreytingar

Question 4

dæmi um aldurstengdar breytingar (öldrunarbreytingar)

Answer 4

• minni vöðva - og beinstyrkur
• slitbreytingar í vefjum
• bandvefur tapar teygjanleika
• hægari viðbrögð taugakerfis

Question 5

aldurstengdir sjúkdómar

Answer 5

sjúkdómar sem eru meiri líkur á að þú fáir eftir því sem maður eldist
- alzheimer
- æðasjúkdómur í heila

Question 6

hvað er heilkenni (syndrome)?

Answer 6

• T.d. heilabilun er heilkenni eða ástand þ.e.a.s samsafn mismunandi einkenna sem koma vegna heilabilunarsjúkdóms
• Heilabilun er ekki öldrunarbreyting en getur orsakast af sjúkdómum eða efnaskorti

Question 7

hvað er einkenni (symptom) ?

Answer 7

o Hegðunartruflanir eru einkenni vegna heilabilunarsjúkdóms og er hluti af birtingarmynd heilabilunar sem er heilkenni sem orsakast af heilabilunarsjúkdómum

Question 8

öldrunarbreytingar geta…

Answer 8

o Haft áhrif á heilsu og færni einstaklinga
o Breytt einkennum sjúkdóma, getur verið erfiðara að greina sjúkdóma vegna öldrunabreytinga
o Breytt því hvernig líkaminn bregst við meðferð
o Haft áhrif á árangur af meðferð

Question 9

öldrunarbreytingar í húð

Answer 9

• verða vegna erfðafræðilegra eða umhverfis þátta einstaklingsins

Question 10

öldrunabreytingar í yfirhúð

Answer 10

• yfirhúðin þynnist með aldrinum þannig æðar og marblettir verða sýnilegri
• færri litfrumur í húð leiða til ljósara útlits húðar
• aldursblettir eða lifrarblettir (lentigines) birtast á handarbökum, úlnliðum og á andliti
• seborrheic keratoses eru góðkynja belttir á líkama, andliti, hálsi og höfuðleðri og koma yfirleitt fram hjá einstkalingum sem eru 65 ára og eldri. stundum getur krabbamein líkst þessum góðkynja blettum

Question 11

öldrunarbreytingar á leðurhúð

Answer 11

• leðurhúðin missir u.þ.b. 20% afþykkt sinni
• æðum í leðurhúð fækkar og veldur því meiri fölva og kaldari húð
• nýmyndun kollagens minnkar
• elastín trefjar þykkna og verða brotkenndar, sem leiðir til minni teygjanleika, skertrar seiglu og “lafandi” útlits húðar

Question 12

öldrunarbreytingar á undirhúð

Answer 12

• undirhúð rýrnar og veldur auknu næmi fyrir kulda og fitukirtlar rýrna. húðin á höndum verður þurrari

Question 13

öldrunarbreytingar á hári

Answer 13

• hár þynnist á höfði
• aukinn hárvöxtur í eyrum, nefi og augnabrúnum: getur orðið heyrnaskerðing vegna mikils hárvaxtar í eyrum
• hárið missir lit og gránar
• konur fá hár á vanga og hár á fótleggjum, hár undir höndum og á kynfærum minnkar

Question 14

öldrunarbreytingar á nöglum

Answer 14

• neglur verða harðari, mattari og brothættari
• koma fram upphleyptar rendur á neglum
• hægist á vexti nagla

Question 15

öldrunarbreytingar í vöðvum og stoðkerfi

Answer 15

breytingar sem hafa áhrif á færni og lífsgæði einstaklinga. margir þættir hafa áhrif á þessar breytingar svosem aldur, kyn, kynþáttur og umhverfi/umhverfisþættir
- liðbönd, sinar og liðir verða stífari og sveigjanleiki minnkar
- vöðvamassi minnkar sem veldur því að styrkur minnkar
- liðþófar í hrygg rýrna og valda styttingu á bol
- minni beinþéttni, minna af steinefnum í beinum og því meiri áhætta á beinbrotum bæði með eða án áverka með hækkandi aldri
- minni vatnsforði í vefjum veldur meiri áhættu á ofþornun
- aukið hlutfall fitu í líkamanum og staðsetning fitunnar breytist, þegar vöðvar rýrna eykst hlutfall fituvefs
- breyting á líkamsstöðu þar sem einstaklingurinn verður hokinn

Question 16

sarcopenia

Answer 16

• sarcopenia er skilgreind sem vöðvasjúkdómur (EKKI öldrunarbreyting)
• birtingamynd sjúkdómsins sarcopenia skarast á við skerðingu á vöðvamassa sem ER öldrunarbreyting eða skerðing á vöðvamassa vegna hrumleika (hrumleiki = öldrunar heilkenni)
• sarcopenia er versnandi og almennur sjúkdómur í vöðvum stoðkerfisins, sem einkennist af minnkuðum vöðvakrafti, ásamt minnkuðum vöðvamassa og vöðvagæðum
• sjúkdómurinn tengist alvarlegum afleiðingum fyrir einstaklinginn svo sem föll, beinbrot, færniskerðing og andlát í versta falli

Question 17

öldrunarbreytingar í hjarta

Answer 17

• veggur vinstri slegils þykknar og stærð vinstri gáttar eykst lítillega
• þykknun á atrial og mitral hjartalokum
• vefir hajrtans stífna og þykkna sem veldur því að hjartað á erfiðara með að bregðast við þörf líkamans fyrir auknu blóðflæði
• hámarksblóðflæði kransæða, slag magn og útfall hjarta minnkar
• við álag og áreynslu er hámarks hjartsláttartíðni lækkuð og útfall hjarta því minnkað sem veldur þreytu, mæði og hjartað er lengi að hægja aftur á sér
• aukin hætta á hjartsláttatruflunum, stöðu lágþrýstingi o.fl.

Question 18

öldrunarbreytingar í æðakerfi

Answer 18

• teygjanleiki æða minnkar og því er meiri hætta á háþrýstingi og skertri blóðrás til ákveðinna líffæra svosem nýrna
• eiginleiki æða til að dragast saman er einnig skertur
• bláæðar verða teygðari og æðalokur starfa ekki eins vel og áður

Question 19

öldrunarbreytingar í öndunarfærum

Answer 19

vandamál í öndunarfærum eru oftsat afleiðing umhverfisáhrifa eins og eiturefna frekar en aldurs
- brjóstveggurinn verður stífari og styrkur öndunarvöðva minni og því verður útöndun ekki eins áhrifamikil
- öndunartíðni er 12-24 hjá þessum einstaklingum
- hæfni öndunarvegar til að dragast saman minnkar
- loftskipti eru ekki eins áhrifarík
- minnkuð viðbrögð við súrefnisskorti í blóði eða uppsöfnun á koldíoxíð í blóði

Question 20

breytingar í öndunarvegi sem gera einstaklinga viðkvæmari fyrir sýkingum

Answer 20

• aukið viðnám við loftflæði
• hóstaviðbragð minnkar, getur orðið slímsöfnun í öndunarvegum
• virkni bifhára í öndunarvegi og macrophaga verður minni
• hæfni til að hreinsa slím og aðskotahluti úr öndunarvegi minnkar
• þetta leiðir til minni afkastagetu öndunarfæra þannig að minna þol verður fyrir áreynslu og fólk mæðist frekar
• aukin hætta á sýkingum og vöðvasamdrættir í öndunarvegum gerir útöndun erfiðari

Question 21

öldrunarbreytingar í nýrum

Answer 21

• blóðflæði til nýrna minnkar
• stærð og starfsemi nýrna minnkar
• útskilnaður kreatíns í þvagi minnkar
• gaukulssíunarhraði lækkar um 10% fyrir hver 10 ár eftir 30 ára aldurinn
• minnkuð hæfni nýrna til að útskilja lyf og því aukin hætta á nýrnaskaða vegna eitrunar eða lyfja
• minnkuð umframgeta og því meiri hætta á nýrnatengdum vandamálum í veikindum: meiri hætta á vökvasöfnun t.d. ef um hjartabilun er að ræða
• hætta á ofþornun, natríumskorti (tengt þvagræsilyfjum eða hita) eða kalíumskorti (vegna þvagræsilyfja)
• minni útskilnaður nýrna til að vinna gegn súrnun líkamans

Question 22

öldrunarbreytingar í þvagfærum

Answer 22

• minnkaður teygjanleiki þvagblöðru, minni vöðvatónus og rýmd
• verri tæming á þvagblöðru (aukið res þvag)
• meiri framleiðsla á þvagi á næturna: tíðari næturvaglát
• stækkun á BHK hjá KK
• aukin hætta á bráðri þvaglátaþörf, þvagleka og þvagfærasýkingum
• aukin næturþvaglát og þar með aukin hætta á byltum

Question 23

öldrunarbreytingar á starfsemi innkirtla

Answer 23

• flestir kirtlar minnka og rýrna
• seytingarhraði minnkar (framleiðsla á efnum minnkar)
• insúlínviðnám eykst
• tíðni sykursýki II og vanstarfsemi skjaldkirtils er aukin

Question 24

öldrunarbreytingar á kynfærum KVK

Answer 24

• efti rbreytignaskeiðið er egglos hætt
• brjóstin viðrast minni og verð ateygðari
• eggjastokkar, leg og legháls rýrna
• estrógenmagn minnkar
• slímhúð í leggöngum og þvagrás rýrnar og verður þurrari (líklegri að fá sýkingar)

Question 25

öldrunarbreytingar á kynfærum KK

Answer 25

• eistu rýrna og mýkjast
• sáðlát er hægara og kraftminna
• testosterón magn minnkar
• þvagteppa er algeng

Question 26

öldrunarbreytingar í munni

Answer 26

• glerungur eyðist af tönnum og þær verða viðkvæmari fyrir skemmdum
• bragðlaukum fækkar
• munnvatnsseyting minnkar og því er meiri hætta á munnþurrki
• minni þorstatilfinning og fólk verður þurrari (vökvaskortur í líkama)
• rýrnun á slímhúð í munni
• aukin hætta á vökvaskorti, ruglingur í blóðsöltum og vannæringu

Question 27

öldrunarbreytingar í maga

Answer 27

• hægari tæming á vélinda og maga: maturinn er lengur í maganum eftir máltið og það seinkar því að svengdartilfinning komi
• minn aumfang maga og hægari þarmahreyfingar
• verra uppsog kolvetna, B12, fólínsýru, kalsíums og lyfja
• aukin hætta á bakflæði
• aukin hætta á magabólgum og sárum vegna NSAID bólgueyðandi lyfja
• ráðleggjum eldra fólki að nota ekki mikið NSAID lyf

Question 28

öldrunarbreytingar í þörmum

Answer 28

• starfsemi í þarmatotum skerðist sem hefur áhrif á uppsog næringarefna
• hægist á þarmahreyfingum, tengist minnkaðri hreyfingu
• hreyfir þig lítið => hægari þarmahreyfingar og öfugt
• hægðartregða verður algengari
• minni skynjun á hægðaþörf

Question 29

öldrunarbreytingar í lifur

Answer 29

• minni umframgeta
• minni geta til að umbreyta lyfjum

Question 30

öldrunarbreytingar í MTK

Answer 30

• stæðr og þyngd heilans minnkar
• fækkun á taugafrumum og minnkun á taugaboðefnum
• skert líkamshitastjórnun
• smávægilegar breytingar verða á vitrænni getu og hreyfifærni hjá þeim sem eru háaldraðir
• stundum sést væg minnisskerðing og vandamál með jafnvægi
• það getur tekið lengri tíma ða framkvæma ákveðin verk
  -> það verða frumubreytingar sem stuðla að aukinni viðkvæmni heilans fyrir aldurstengdum sjúkdómum

Question 31

öldrunarbreytingar í ÚTK

Answer 31

• minnkað snertiskyn, stöðuskyn og næmni fyrir titringi
• viðbragðstími er hægari þar sem taugaboð eru hægari
• geta verið viðkvæmari fyrir því að detta
• aukin hætta á svefntruflunum, óráði og taugasjúkdómum

Question 32

öldrunarbreytingar á augum

Answer 32

breytingar verða bæði á byggingu og starfsemi augna
- fjærsýni eykst og augasteinn þykknar
- skerðing á litaskyni
- augnlok missa teygjanleika sinn og lafa niður
- uppsog á vökva í innra auganu skerðist
- skerðing á sjónsviði

Question 33

öldrunarbreytingar á eyrum

Answer 33

útlitsbreytingar
- eyrnasneplar lengjast, lafa og hrukkast
- gróf og stíf hár vaxa í eyrum
- eyrnagöngin þrengjast
- eyrnamergur verður þurrari og þykkari
aldurstengd heyrnaskerðing
- fyrst og fremst missir fólk getu til að heyra hátíðnihljóð

Question 34

öldrunarbreytingar á ónæmiskerfinu

Answer 34

• felast fyrst og fremst í aukinni hættu á sýkingum
• ónæmi minnkar á frumustigi, myndun ónæmis er skert og árangur af bólusetningum því skert.
• líkamshiti lækkar. miðað við að líkamshiti aldraðra sé lægri en “venjulega” 37,2°hiti gæti tlaist sem hitahækkun hjá öldruðum
• minni svörun við óþekktum mótefnavökum
• viðvarandi bólguástand getur verið til staðar