tło przemian w sztuce Flashcards
przeniesienie stolicy imperium do Konstantynopola
Cesarz Konstantyn I Wielki około roku 330
postanowił przenieść stolicę imperium do
Konstantynopola (obecnie Stambuł w Turcji),
wybudowanego w miejscu dawnej greckiej kolonii
– Bizancjum. Miasto to stało się odtąd stolicą wschodnich
obszarów cesarstwa rzymskiego.
początek kultury bizantyjskiej
W 395 roku cesarz
Teodozjusz I Wielki podzielił przed śmiercią imperium
między dwóch synów. Starszy z nich – Honoriusz
– otrzymał cesarstwo zachodnie, a młodszy – Arkadiusz
– cesarstwo wschodnie ze stolicą w Konstantynopolu. To
historyczne wydarzenie zapoczątkowało rozwój kultury
i sztuki bizantyńskiej.
upadek cesarstwa zachodniorzymskiego
Najazdy barbarzyńców, będące jedną z ważniejszych
przyczyn upadku cesarstwa zachodniorzymskiego
w 476 roku, nie stanowiły większego zagrożenia dla części
wschodniej, dla której rozpoczął się ponadtysiącletni
okres rozwoju kultury. Data ta symbolizowała koniec
antyku.
rządy Justyniana I Wielkiego
Okres największego rozkwitu cesarstwo bizantyńskie
przeżywało w średniowieczu, za panowania Justyniana
I Wielkiego (527–565). Marzeniem władcy było
przywrócenie dawnego imperium rzymskiego i dlatego jego
wodzowie podbili królestwa Wandalów w północnej Afryce
oraz Ostrogotów w Italii. Konsekwencją tych podbojów
było przeniesienie wzorców bizantyńskich w sztuce
i architekturze na obszar Italii.
cezaropapizm w Bizancjum
Cesarstwo bizantyńskie
było monarchią despotyczną, w której władca uważał
się za najwyższego przedstawiciela Boga na ziemi.
Z tego powodu cesarze podporządkowali sobie Kościół
bizantyński i czasami mieli nawet wpływ na kwestie
teologiczne, a patriarchowie Konstantynopola byli zależni
od władzy kolejnych cesarzy. Takie zjawisko określa się
jako cezaropapizm.
bizantyjska sztuka dworska
W Bizancjum sztuka, nauka i dworska
etykieta podporządkowane były idei chrześcijańskiego
cesarstwa.
Cesarstwo bizantyjskie w okresie krucjat
W okresie krucjat, do których doszło m.in. na prośbę cesarza bizantyńskiego, gdy
posiadłości w Azji Mniejszej zostały zagrożone przez Turków Seldżuckich, Konstantynopol
został w 1204 roku zdobyty przez zachodnie rycerstwo. Krzyżowcy założyli cesarstwo
łacińskie, które jednak upadło w roku 1261, po czym nastąpiła restauracja cesarstwa
bizantyńskiego.
wpływ kultury greckiej na bizantyjską
Dominującą rolę odgrywała kultura grecka. Wprawdzie
językiem urzędowym do VIII wieku była łacina, ale
potem zastąpił go język grecki.
Cesarstwo bizantyjskie w VI i VII w.
Konflikty wewnętrzne
osłabiały państwo i pogłębiały różnice między
Kościołem wschodnim a zachodnim, tym bardziej że
wielu patriarchów Konstantynopola nie chciało uznać
nad sobą władzy papieża oraz postanowień soborów. W VI wieku tereny Bizancjum na Bałkanach (Macedonię
i Grecję) zaczęli najeżdżać Słowianie. W VII wieku obszary
te opanowali Bułgarzy. W tym samym czasie cesarstwo
bizantyńskie utraciło na rzecz Arabów posiadłości na
Bliskim Wschodzie i w Afryce. Wszystko to przyczyniło
się do znaczącego zmniejszenia jego terytorium.
Cesarstwo bizantyjskie w IX i XI w.
Czas
ponownego umocnienia cesarstwo przeżywało za
panowania dynastii macedońskiej (IX–XI w.). Wtedy też,
w 1054 roku, doszło do schizmy wschodniej – Kościół grecko-bizantyński przestał uznawać władzę papieża i w ten sposób powstał Kościół
prawosławny
upadek Bizancjum
Do ostatecznego upadku Bizancjum przyczynił się ponowny wzrost potęgi
tureckiej, tym razem Turków osmańskich. Sułtan turecki Mehmed II Zdobywca opanował
Konstantynopol w 1453 roku i w ten sposób położył kres cesarstwu bizantyńskiemu.
Estetyka wczesnego średniowiecza na Wschodzie
powstawała w oparciu o dwa źródła:
Pismo Święte oraz filozofię antyczną. Myśliciele chrześcijańscy tworzyli filozofię w zgodzie ze
swą religią, korzystając z dorobku filozofów antycznych. Najwybitniejsi filozofowie
bizantyńscy uważali, że wszelkim źródłem dobra i piękna jest Bóg, a piękno ziemskie, mimo swej
niedoskonałości, ma w sobie coś boskiego. W estetyce pojawiło się też nowe pojęcie – światło.
Piękno zaczęto określać jako jasność, blask i harmonię. Tym samym piękno zmysłowe zaczęło
mieć wymiar symboliczny, było odbiciem boskiego blasku.
wpływ filozofii antycznej na estetykę bizantyjską
Zasadom nowej wiary odpowiadało
obecne w poglądach Platona pojęcie piękna duchowego, zawarte w filozofii stoików piękno
moralne, a także nauka o pięknie i świetle Plotyna – najwybitniejszego filozofa rzymskiego,
przedstawiciela neoplatonizmu.
wpływ Pisma Świętego na estetykę bizantyjską
W Piśmie Świętym wielokrotnie pojawia się pojęcie piękna,
a nawet rozważane są pewne kwestie estetyczne. Do ksiąg Starego Testamentu powstałych
w epoce hellenistycznej przeniknęły greckie definicje piękna tworzonego według miary
i wagi. Piękno według Pisma Świętego, a zwłaszcza Nowego Testamentu, miało jednak przede
wszystkim wymiar moralny, przez co chrześcijan bardziej pociągały sprawy nadprzyrodzone,
związane z życiem duchowym, niż piękno materialne. Dlatego właśnie w estetyce wczesnego
średniowiecza nastąpił zasadniczy przełom: sztuka nie miała być naśladowaniem natury, jej
zadaniem bowiem było przedstawianie świętych, którzy mieli być wzorami dla ludzi. Stąd
zgodnie z poglądami neoplatońskimi, zawartymi w pismach Pseudo-Dionizego, twórczość
miała być naśladowaniem, ale nie ziemskiego – lecz boskiego piękna.
walki obrazoburcze w Bizancjum
świątynie bizantyńskie już od VI wieku zaczęły być wypełniane
obrazami przedstawiającymi Boga i świętych. W następnym stuleciu w cesarstwie ujawnili
się jednak przeciwnicy tworzenia obrazów – obrazoburcy (ikonoklaści). Odwoływali się
oni do zapisów w Księdze Wyjścia Pisma Świętego, które interpretowali jako całkowity
zakaz przedstawiania Boga i świętych Kościoła. Sądzili, że to uchroni wiernych przed
bałwochwalstwem i profanacją. Ich przeciwnicy uważali natomiast, że nie ma nic złego
w malowaniu ikon, czyli świętych obrazów, gdyż np. wizerunki Chrystusa przedstawiają
jego naturę ludzką, a nie boską. Dla nich oczywiste było to, że Bóg objawia się w rzeczach
widzialnych, a skoro są one obrazem Boga, nie mogą być całkowicie materialne. Uważali
też, że człowiek jest zdolny uchwycić i odtworzyć obraz emanujący z Boga, ponieważ sam
jest tworem boskim. To stanowisko pozwalało nie tylko na malowanie obrazów, lecz także
na otaczanie ich czcią. Obraz stał się przypomnieniem tego, co niewidzialne.
Trwające w latach 726–843 walki obrazoburcze przybrały formę poważnego konfliktu
społecznego. Spór ten spowodował zniszczenie prawie wszystkich dzieł malarskich w cesarstwie
bizantyńskim. Dopiero Sobór Nicejski II w 787 roku potępił obrazoburstwo (ikonoklazm).
Ostateczne zwycięstwo zwolenników malowania obrazów miało jednak miejsce dopiero
w 843 roku i zapoczątkowało powstanie najbardziej mistycznej estetyki w dziejach historii
sztuki, która zakładała, że obraz to cząstka boskiego bytu.
