architektura Flashcards
architektura bizantyjska
W budownictwie bizantyńskim wykorzystywano głównie cegłę. Na szeroką skalę
stosowano linie krzywe, obecne w licznych łukach, np. arkadach dzielących nawy świątyń.
Wnętrze zdobiły również empory. Z estetyki bizantyńskiej wynikało także przekonanie o ogromnej roli światła jako
obrazu emanacji boskiej, toteż do świątyń bizantyńskich wpadało ono licznymi otworami
okiennymi, a jego blask odbijał się od bogatej i barwnej dekoracji. Mury zewnętrzne kościołów urozmaicone były niszami i występami.
W architekturze często występowały kopuły. Kiedy chciano przesklepić nimi czworoboczną
przestrzeń, stosowano zwykle trompy. Kopułę opartą na trompach znano już w sztuce wczesnochrześcijańskiej
w Syrii. Nowością bizantyńską była kopuła na pendentywach.
Za ich pośrednictwem przenoszono ciężar kopuły na podpory, którymi najczęściej były
filary. Później kopuły zawieszano znaczne wyżej. Coraz częściej wznoszono je na bębnach,
by ta dominowała nad całością budowli.
W sztuce bizantyńskiej pojawiły się głowice koszowe i głowice nasadnikowe (impostowe)
wczesna architektura bizantyjska
Za czasów pierwszych cesarzy w architekturze bizantyńskiej obowiązywała jeszcze
rzymska tradycja. Zgodnie z nią pierwsze budowle powstawały na planie krzyża
w układzie bazylikowym z transeptami. Mające najczęściej trzy lub pięć naw bazyliki były
zakończone absydą i orientowane, czyli kierowane prezbiterium w stronę wschodu.
bizantyjskie budowle
centralne kopułowe oparte na symbolicznej koncepcji
Z czasem
przeważyły poglądy ówczesnych estetyków, którzy wyobrażali sobie wszechświat jako
sześcian przykryty kopułą nieba. Na wzór takiego obrazu świata architekci chrześcijańskiego
Wschodu zaczęli tworzyć budowle sakralne. Plany podłużne zaczęły stopniowo ustępować
planom centralnym, koła lub kwadratu, zwieńczonym kopułą. Z czasem wykształcił
się typ budowli na planie krzyża greckiego lub krzyża greckiego wpisanego w kwadrat.
Takie obiekty można było przekryć kilkoma kopułami.
Trompa
Miała kształt połowy stożka, zwróconego
wierzchołkiem w kierunku narożników podłogi, i składały
się z kilku zwiększających się ku górze łuków. Była to forma umożliwiająca przejście od
kwadratu do ośmioboku, a dalej do koła
figura koła w architekturze bizantyjskiej
idealna figura geometryczna będąca celem dążeń
budowniczych
empory
galerie otwarte prześwitami w kierunku wnętrza
budowli
Pendentyw
element narożny w postaci sklepienia o kształcie trójkąta sferycznego
Bęben (tambur)
część budynku na rzucie koła, wieloboku lub elipsy, stanowiąca podbudowę pod kopułę lub hełm
głowice koszowe
były przetworzoną formą
głowicy kompozytowej. Miały one kształt ściętego stożka pokrytego ażurową dekoracją
liści akantu, zwieńczoną ślimacznicami
głowice nasadnikowe (impostowe)
mają formę dwóch głowic nałożonych na siebie
Świątynia Hagia Sophia (gr. ‘Mądrości Bożej’) w Konstantynopolu
Jest to największa i najsłynniejsza świątynia
wzniesiona w stylu bizantyńskim. Powstała
w latach 532–537 dzięki inicjatywie cesarza
Justyniana I Wielkiego, który codziennie osobiście
nadzorował prace. Jej twórca, Anthemios z Tralles, współpracował z Izydorem
z Miletu. Budowla powstała na planie podłużnym połączonym z centralnym. W konstrukcji
istotną rolę odgrywały filary i łączące je łuki arkadowe, które nadały jej lekkość. Ponad
nawami bocznymi znajdowały się empory przeznaczone dla dworu (jedna dla mężczyzn,
a druga dla kobiet). Ściany nawy głównej nad emporami otwierały się na zewnątrz licznymi
otworami okiennymi. Świątynia była poprzedzona dwoma narteksami. Nad całością
dominowała ogromnych rozmiarów kopuła na pendentywach, której podstawa była oparta
na kwadracie. Dodatkowo kopułę, która zdaje
się być zawieszona w powietrzu, wspierają dwie
półkopuły przylegające od stron wschodniej
i zachodniej. W cylindrycznym bębnie kopuły
znajdują się liczne okna, które kierują światło
ku centrum budowli. Było to pierwsze takie rozwiązanie w sztuce bizantyńskiej. Kopuła zawaliła się
w 558 roku, a jej odbudowę powierzono Izydorowi
Młodszemu, bratankowi Izydora z Miletu.
Po zdobyciu Konstantynopola Turcy przekształcili
świątynię w meczet. Dobudowali na zewnątrz
cztery minarety, a mozaiki przedstawiające aniołów
i Zbawiciela, wypełniające czaszę kopuły, zakryli
warstwą zaprawy
pałace bizantyjskie
Do naszych czasów przetrwała głównie architektura sakralna. Prawie nie zachowały
się pałace władców. Na podstawie istniejących fragmentów wiadomo jednak, że nie były
one jednolitymi blokami, lecz kompleksami budowli położonymi w ogrodach o ogromnych
powierzchniach, np. Wielki Pałac w Konstantynopolu, z którego zachowały się do dzisiaj
jedynie fragmenty. Pałace, podobnie jak świątynie, były bogato dekorowane.
znaczenie Rawenny w sztuce bizantyjskiej
Budowle bizantyńskie powstawały na terenie całego cesarstwa, ale szczególne znaczenie,
obok Konstantynopola, miała Rawenna, zdobyta w 540 roku przez Justyniana I Wielkiego
i utracona dopiero w 751 roku.
Kościół San Vitale w Rawennie we Włoszech
Świątynia została zbudowana w latach 532–547.
Elewacja zewnętrzna ma surowy charakter,
bez dekoracji. We wnętrzu znajduje się empora
z półkolistymi wnękami. W kościele wyodrębnione
zostało prezbiterium oraz przylegający narteks,
który nie znajduje się na osi budowli. Część
centralna kościoła jest dwukondygnacyjna.
Jako podpory zastosowano kolumny o głowicach
koszowych i nasadnikowych.
Bazylika św. Marka w Wenecji we Włoszech
Świątynią, która powstała na styku Wschodu i Zachodu, jest bazylika św. Marka
w Wenecji. Jej budowa trwała kilka stuleci, począwszy od XI wieku. Świątynię zbudowano na planie krzyża greckiego i nakryto pięcioma potężnymi kopułami. Bazylika
powstała na miejscu dwóch wcześniejszych kościołów. Wnętrze zdobione jest licznymi mozaikami
z XII i XIII wieku, które zajmują powierzchnię ponad 4 tys. metrów kwadratowych. Ich złote tła dają
wrażenie niezwykłej świetlistości. Niektóre z nich zostały zastąpione w późniejszym czasie dziełami
Tycjana i Tintoretta. Świątynia zawdzięcza swe bogactwo licznym skarbom znalezionym w zamorskich
posiadłościach Wenecji.
schemat budowy cerkwi ruskich
Pod wpływem architektury bizantyńskiej ukształtował się schemat budowy cerkwi ruskich,
a potem rosyjskich. Wznoszono je na planie krzyża greckiego. Charakterystyczną cechą
były kopuły o cebulastych hełmach umieszczone na wysokich bębnach. Typowe były też
dekoracyjne szczyty w kształcie łuku wygiętego w części centralnej – kokoszniki.
Westwerk
rozbudowana, umieszczona poprzecznie do nawy, zachodnia część bazyliki charakterystyczna dla architektury przedromańskiej
Apsyda
pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły budynku, często świątyni i otwarte do jej wnętrza
Antresola
górna część kondygnacji lub pomieszczenia znajdująca się nad przedzielającym je stropem pośrednim o powierzchni mniejszej od powierzchni tej kondygnacji lub pomieszczenia, niezamknięta przegrodami budowlanymi od strony wnętrza, z którego jest wydzielona
Narteks
w architekturze wczesnochrześcijańskiej, bizantyjskiej oraz w okresie wczesnośredniowiecznym: kryty przedsionek przy przedniej (frontowej) ścianie kościoła
Dominanta architektoniczna
główny, wysuwający się na pierwszy plan, element architektoniczny, stanowiący formalnie najważniejszy akcent architektonicznej budowli, któremu podporządkowane są inne składniki
Kokosznik
element wystroju w postaci dekoracyjnego szczytu, mający wykrój najczęściej w kształcie łuku koszowego
Woluta, ślimacznica
element architektoniczny i motyw ornamentacyjny w formie spirali lub zwoju
Bazylika San Apollinare Nuovo w Rawennie we Włoszech
W Rawennie, która od początku V wieku była stolicą
cesarstwa zachodniego, krzyżowały się wpływy Wschodu
i Zachodu. Z czasów podbojów Ostrogotów pochodzą
dwie świątynie pod wezwaniem świętego Apolinarego,
które powstały w oparciu o tradycję antyczną i są
bazylikami. Nawy boczne oddzielone są od nawy głównej
rzędami kolumn, podpierającymi półkoliście zamknięte
arkady. W bazylice San Apollinare Nuovo umieszczone
ponad arkadami mozaiki pochodzą z czasów podboju
Rawenny przez ostrogockiego króla Teodoryka. Kiedy
jednak cesarz Justynian I Wielki opanował Rawennę,
jego artyści zachowali tylko część mozaik, a resztę
wymienili. Z tego czasu pochodzą długie korowody
męczenników i męczennic po obu stronach nawy
głównej kościoła
