tło przemian w sztuce Flashcards
Szerzenie się protestantyzmu, który wstrząsnął autorytetem papiestwa, sprawiło, że humanizm – główny
prąd umysłowy renesansu – stracił na znaczeniu.
Popularność nauk Marcina Lutra i Jana Kalwina przyczyniła się do niepokojów społecznych i wojen religijnych.
W atmosferze zwątpienia w klasyczne ideały powstał we
Włoszech nowy styl w sztuce – nazwany manieryzmem.
Termin manieryzm
wywodzi się od włoskiego słowa maniera, które określa indywidualny styl artysty, a także
naśladowanie tego stylu przez innego twórcę. W związku
z tym drugim znaczeniem w naszych czasach termin ten
ma często wydźwięk pejoratywny. W XVI wieku maniera
była cechą pozytywną, a wręcz pożądaną, oznaczającą
pewną stylizację, którą z czasem uznano za najbardziej
charakterystyczny przejaw nowego stylu.
Żaden nowy
trend nie wypiera całkowicie poprzedniego, zatem formy renesansowe współistniały z nowymi tendencjami
artystycznymi.
Manieryzm we Włoszech rozwijał się
w czasie, kiedy do Wenecji dotarł dojrzały renesans.
Łączył się więc z nim w dziełach wielkich architektów
i niektórych malarzy weneckich.
Kolebką manieryzmu był Rzym.
Za czasów papieża
Leona X kwitły sztuki piękne, niestety po jego śmierci (1521) sytuacja wielu artystów stała się niepewna.
Zabrakło wielkiego protektora, a przez kilka następnych
dziesięcioleci jego następcy nie mogli przeznaczać już tak
wielkich środków na rozwój sztuki z powodu toczonych wojen. Podupadały też cechy. Kiedy w 1527 roku, podczas
najazdu na Rzym (sacco di Roma), miasto zostało zdobyte
i splądrowane, doszło do zniszczenia licznych dzieł architektury
i sztuki. Po tym wydarzeniu wielu artystów opuściło Rzym.
Tym samym nowe trendy zaczęły przejmować inne miasta na
terenie Półwyspu Apenińskiego, w tym Florencja i Parma
We Florencji po śmierci Lorenza I de Medici, czyli
po 1492 roku, jego następcy kontynuowali sprawowanie
mecenatu.
Wyróżnił się wśród nich Cosimo I de Medici
(1519–1574), który skupił wokół siebie najwybitniejsze
postacie świata artystycznego. W 1563 roku na jego dworze powstała Akademia Sztuki Rysunku (Accademia
delle Arti del Disegno). Inicjatorem jej powstania był
Giorgio Vasari, architekt, malarz i historiograf, którego
dziełem jest zbiór biografii artystów włoskich od Cimabuego do
Michała Anioła. Do akademii należeli m.in. Agnolo di Cosimo,
znany jako Agnolo Bronzino, Giovanni da Bologna, znany
jako Giambologna, oraz Benvenuto Cellini – twórcy, których
w historii sztuki nazwano manierystami. Patronem akademii
został Michał Anioł, którego dojrzała twórczość przełamywała
konwencje renesansowe, rozpoczynając nowe tendencje w sztuce. Akademia zrzeszała wybitne osobowości artystyczne dworu
Medyceuszy, a zadaniem jej członków było nadzorowanie procesu powstawania dzieł. Podległa jej Kompania (wł. Compania)
była z kolei rodzajem cechu zrzeszającego mniej samodzielnych artystów, których zadaniem była techniczna realizacja dzieł sztuki. Powstanie tej instytucji miało istotne
znaczenie dla artystów, choć nie była to akademia
w takim znaczeniu, jak rozumiemy to dzisiaj. Toczono
w niej dysputy o sztuce, a mniej doświadczeni i mniej
w 1577 roku powstała z inicjatywy papieża Grzegorza XIII
Akademia Świętego Łukasza (Accademia Nazionale
di San Luca) w Rzymie.
Wyłoniła się ona z cechu malarzy,
hafciarzy, rzeźbiarzy i architektów, którego patronem był
św. Łukasz. Akademii w Rzymie przewodził włoski
manierysta Federico Zuccaro. Była ona – podobnie jak
akademia florencka – terenem dysput o sztuce i ścierania
się poglądów. Nie miała więc charakteru uczelni artystycznej, choć w jej intelektualnej atmosferze rozwijali
się artyści.
Z chwilą, kiedy najwybitniejsi artyści renesansu osiągnęli doskonałość
w naśladowaniu rzeczywistości, zaczęto się zastanawiać, czy można odtwarzać naturę
jeszcze precyzyjniej.
Do zaistnienia takich dylematów przyczyniło się też wielkie dzieło
Giorgia Vasariego – Żywoty najznakomitszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów. Autor dowodził
w nim, że sztuka renesansu, począwszy od wybitnych twórców XV wieku we Florencji,
którzy poszukiwali sposobów wiernego odzwierciedlenia natury, osiągnęła swoje apogeum
w dziele Leonarda da Vinci, a znalazła swój koniec w twórczości Michała Anioła. Dziś
historycy sztuki nie myślą już w kategoriach rozwoju form, lecz przemian, jakie zachodziły
w sztuce. Dzieło Vasariego i jego przekaz miały jednak wpływ na kształtowanie się poglądów
na sztukę w okresie cinquecenta
Artyści XVI wieku mistrzowsko opanowali zagadnienia, które w poprzednim stuleciu były
przedmiotem rozważań i praktyk ich poprzedników:
potrafili oddawać budowę anatomiczną
ludzkiego ciała w każdej jego pozycji, a skróty perspektywiczne stosowali z maestrią. Biegle
posługiwali się perspektywą linearną i powietrzną, a wprowadzenie jej zasad w dziełach
rysunkowych, malarskich i w reliefie pozwalało im na tworzenie iluzji rzeczywistości
Powstanie nowego stylu – manieryzmu – wiąże się z kryzysem wartości i ideałów,
w jakie wierzyli artyści renesansu.
Odtwarzanie wyglądu
rzeczy przestało interesować manierystów, co już widać w dojrzałych dziełach Michała
Anioła, który był zarówno twórcą renesansowym, jak i manierystycznym. Poglądy na sztukę,
których źródłem są jego sonety i listy, wpłynęły znacząco na manierystów. Główne myśli
artysty skupiały się wokół relacji – sztuka a natura. Jego zdaniem celem sztuki jest piękno.
Natura zaś sama w sobie jest piękna, bo jest doskonałym tworem Boga. Kto wzoruje się na
naturze, wzoruje się na pięknie, ale nie oznacza to, że ma ją wyłącznie odtwarzać. Twórca
bowiem sięga nie tylko do wzoru, który ma przed sobą, ale przede wszystkim do tego, który
ma w sobie, zwłaszcza w wyobraźni i sferze emocjonalnej. Może więc wytwarzać rzeczy
piękne, które nie istnieją w naturze. Podobne poglądy wyznawali włoscy manieryści.
Początkowo pod pojęciem maniery rozumiano styl, a zwłaszcza indywidualny styl artysty. Z czasem zaczęto ją pojmować jako
zespół cech, takich jak odejście od wiernego naśladowania natury na rzecz jej umiejętnego
przetwarzania, a tym samym kreowania nowych sposobów przedstawiania świata. Renesans
oznaczał podporządkowanie się narzuconym regułom, a manieryści pragnęli uwolnić się
od nich. W poszukiwaniu oryginalności zrezygnowali z przestrzegania klasycznych zasad
porządku i harmonii na rzecz dążenia do skomplikowanych układów kompozycyjnych.
Malowane i rzeźbione postacie nabierały z jednej strony pewnego wdzięku i wyrafinowania,
z drugiej zaś sztuczności i dramatyzmu. Nieskrępowana wyobraźnia twórcza prowadziła do
stosowania nietypowych rozwiązań i zaskakujących efektów. W miejsce jasnych i czytelnych kompozycji renesansowych manieryści stosowali w scenach figuralnych dynamiczne,
skłębione i spiętrzone układy postaci. Poszukiwano jak najtrudniejszych ujęć, wymagających technicznej biegłości, by pokazać swoją zręczność. Trzeba jednak dodać, że nie
wszystkie te cechy występowały w takim samym stopniu u poszczególnych manierystów
