Skurðlækningar - Krabbamein Flashcards
Lifun/horfur
5 ára lifun = Hversu margir greindust og eru á lífi eftir 5 ár
Hvernig verður krabbamein til?
- Initiation - Kveikun
- Promotion - Hvatning
- Progression - Framvinda
Góðkynja æxli
Vex staðbundið og virðir vefjamörk
Illkynja æxli
Hafa tilhneigingu að vaxa inn í aðliggjandi vef og til að senda frumur um sogæða og æðakerfi og mynda meinvörp.
Flokkun krabbameina
- Carcinoma: Kemur úr kirtilþekjufrumum t.d. lungum, brjósti, brisi og húð. Algengasta krabbameinið.
- Sarcoma: Upptök frá vefjum bandvefja eins og vöðva, fitu, beina, brjók og æða.
- Melanoma: Þróast út frá litafrumum í húðinni.
- Lymphoma: Þróast út frá lymphocytum hvítu blóðkornanna.
- Leukemia: Krabbamein sem hefur áhrif á blóðið og tengist skurðlækningum minnst.
- Mixed types: Blanda úr 2 vefjagerðum
Stigun krabbameina - TNM kerfið
T= Stærð æxlis (T1-T4)
N= Hvort það séu meinvörp í eitla (N0-N3)
M= Meinvörp (M0-M1)
P eða C oft sett fyrir framan og stendur fyrir pathological eða clinical.
Stigun krabbameina - Stage I-IV
Stage I: Lítið mein og alveg einangrað við líffærið sem það er í
Stage II: Stærra mein en í stigi eitt en hefur ekki vaxið í aðliggjandi vefi. Fyrir sum krabbamein teljast þau á stigi 2 jafnvel þótt það sjáist vöxtur í eitlum nærri æxli.
Stage III: Dreifing til annars líffæris í nágrenninu ásamt dreifingu til eitla nærri æxlinu.
Stage IV: Í stigi 4 eru komin fjarmeinvörp aukalega
Áhættuþættir krabbameins
Meðfæddir áhættuþættir:
- Aldur, kyn, fjölskyldusaga, genamengi
Áhættuþættir sem hægt er að forðast:
- Reykingar, krabbameinsvaldandi efni, sýkingar?, útgeislun o.fl.
Fyrstu einkenni krabbameina
- Óútskýrt þyngdartap eða lystarleysi
- Stöðug þreyta
- Stöðugur verkur
- Óútskýrður hiti og sviti sem helst kemur á næturna
- Breytingar á húðinni og sár sem ekki gróa
- Hnútur sem þreifist
- Hæsi, kyngingarörðugleikar
Markmið krabbameinsskurðlækninga
- Sýnataka
- Fjarlægja æxli eða hluta æxlis
- Stigun krabbameins
- Fyrirbyggjandi aðgerð
- Inngrip til stuðnings lyfjameðferðar
- Uppbyggingar og lýtaaðgerð
- Líknandi aðgerð
Greining krabbameins
Blóðprufur:
- Status, elektrólýtar, sökk, lifrarprufur, æxlisvísar
Myndrannsóknir:
- Tölvusneiðmynd, röntgen lungu, PET CT
Sýnataka:
- Grófnálarsýni, fínnálarsýni, aðgerð þar sem æxli er fjarlægt
Æxlisvísar
- CA 15-3 - Brjóstakrabbamein
- Ca125 - Eggjastokka og legbolskrabbamein
- Ca19-9 - Briskrabbamein
- CEA - Krabbamein í ristli
- AFP og HCG - KRabbamein í eistum og eggjastokkum
- PSA - Blöðruhálskirtilskrabbamein
Krabbameinsmeðferðir
- Skurðaðgerð
- Geislameðferð
- Lyfjameðferð (neo-adjuvant og adjuvant)
- Líknandi meðferð
- Verkja og ógleðimeðferð
Hvað er krabbamein?
Frumur skipta sér stjórnlaust og missa sína eiginleika og sérhæfingu. Þær geta einnig byrjað að vaxa á óeðlilegan hátt og verður breytileiki og óregluleiki í frumunum. Einnig getur verið uppsöfnum fruma. Þegar frumurnar eru farnar að vaxa inn í grunnhimnu þá tölum við um krabbamein.
Brjóstakrabbamein
- Algengasta krabbameinið og nýgengi vex
- Meðalaldur við greiningu er 62 ár
- Greinast 211 tilfelli á ári og deyja 40 á ári á Íslandi
Brjóstakrabbamein - Orsakir/áhættuþættir
- Blæðingar á unga aldri
- Hár aldur við fyrstu meðgöngu
- Engin meðganga
- Fjölskyldusaga um brjóstakrabbamein
- Ættgengni ca 5% af brjóstakrabba (BRCA-1 og BRCA-2 gen)
- Stökkbreyting í litningi (oncogen)
- Búseta (Japan < Evrópa)
- Virus? Carcinogen efni? Hormón? Fituneysla?/Offita?
Einkenni frá brjóstum
1) Hnútur í brjósti 65%
2) Verkur í brjósti 65%
3) Útferð um geirvörtu 15%
4) Breytingar á húð eða geirvörtu 10%
Mismunagreining brjóstakrabbameina
Fyrirferðaraukning
- Fibroadenosis cystica (góðkynja sjúkdómur)
- Fibroadenoma
- Phyllodes tumor (oft stórt æxli, góðkynja oftast)
- Mastitis etv. abscess
Útferð um geirvörtu
- Ductectasia
- Papilloma
Brjóstakrabbamein - Greining
A) Greining á þreifanlegum tumor:
1. Kínískar upplýsingar, saga, skoðun
2. Mammografi (brjóstamyndartaka)
3. Nálarsýni (fínnálarsýni, grófnálarsýni)
B) Greining á ekki þreifanlegum tumor (<1 cm)
1. Mammografi t.d. við kembileit
2. Nálarsýni (fínnálarsýni, grófnálarsýni)
3. Brottnám í aðgerð með staðsetningarhjálp á rgt deild
Mammografi screening (Kembileit)
Skv. rannsóknum hægt að minnka dánartíðni kvenna eldri en 50 ára með brjóstakrabbamein um 30% með mammografi screening. Þó er þá skilyrði að þátttaka kvenna sé yfir 80%.
Hvernig dreifist brjóstakrabbamein?
- Með sogæðum til nálægra eitla
- Með æðum til fjarlægra líffæra (bein og lungu algengast)
TNM - Stigun
T= tumor
N= eitlar
M= metastösum, fjarlæg líffæri (bein, lungu, lifur)
Skurðlækningar - Brjóstakrabbamein
A. Brottnám brjósts með eitlasýni/námi úr holhönd
B. Fleygskurður úr brjósti með eitlasýni/námi úr holhönd + geislameðferð á aðgerðarbrjóstið á eftir
C. Brottnám brjósts með uppbyggingu nýs brjósts í sömu aðgerð
Lyfjameðferð - Brjóstakrabbamein
A. Adjuvant chemotherapy: Drepa æxlisfrumurnar.
B. Adjuvant Tamoxifen meðferð: Í 5 ár. Beinist að viðtökum hjá hormónum.
