Radioterapia Flashcards
Podstawowe metody leczenia nowotworów:
- radioterapia,
- chemioterapia,
- hormonoterapia,
- chirurgia
Na czym opiera się radioterapia
Ciało pacjenta zostaje napromieniowane (od zewnątrz lub wewnętrznie) przenikliwym promieniowaniem jonizującym - promieniami X, promieniami y, elektronami lub ciężkimi cząsteczkami o wysokich energiach.
Leczenie paliatywne
Leczenie objawowe - polega na łagodzeniu dolegliwości i przebiegu choroby
Nowotwór jest wyleczony gdy:
Nie nastąpił nawrót w ciągu 5 lat od terapii
Metody radioterapii
- teleradioterapia,
- brachyterapia,
- terapia radioizotopowa
Brachyterapia
Polega na wprowadzeniu źródła lub układu źródeł do wnętrza pacjenta - w sąsiedztwo guza.
Najczęściej stosowany pierw. - Iryd, rzadziej Rad bo długi czas rozpadu.
HDR - high dose rate - terapia wysokodawkowa, szybka
LDR - low dose rate - terapia niskodawkowa, wolna
Terapia radioizotopowa
Polega na podaniu radioizotopu.
Najczęściej stosowany radioizotop - izotopy Jodu (nie tylko do terapii antynowotworowych)
Podczas tej terapii, pacjent jest “chodzącym źródłem promieniowania”.
Ważne jest nawodnienie, w celu rozcieńczenia moczu.
Efektywny czas połowicznego zaniku
1/Tef = 1/Tfiz + 1/Tbio
Teleradioterapia
Polega na napromieniowaniu wiązkami zewnętrznymi.
Najczęściej stosowane źródła:
- aparaty rentgenowskie,
- liniowe przyspieszacze (akceleratory) elektronów i fotonów,
- aparaty kobaltowe
Głębokość intensywności dawki dla fotonów i elektronów
Fotony - wraz ze wzrostem energii rośnie głębokość penetracji i zwiększa się maksimum.
Elektrony - oddziałują płycej, jednak ich kształt napromieniania minimalizuje przypadkowe napromieniowanie zdrowej tkanki
Aparaty kobaltowe
Inaczej bomba kobaltowa - Kobalt-60 podczas rozpadu emituje dwa fotony gamma.
Związek ten posiada wysoką aktywność, dzięki czemu można wykorzystać mniejszą próbkę.
Obecnie coraz rzadziej stosowana (?)
Akcelerator
Zasada działania:
Elektrony są generowane w dziale elektronowym, a następnie są przyspieszanie w rurze akceleracyjnej. Następnie ich tor ruchu jest zakrzywiany przez magnes zakrzywiający, w celu wyprowadzenia wiązki. Kształtowanie wiązki przez układ filtrów oraz modyfikacja pola promieniowania przy użyciu kolimatorów.
Filtr klinowy
- miejscowe zmniejszenie dawki,
- większa jednorodność rozkładu dawki (gdy powierzchnia ciała jest skośna względem wiązki promieniowania)
Kolimacja wiązki
Polega na wydzieleniu wiązki o określonym kierunku.
Kolimator standardowy - pojedynczy kanał równoległy do wiązki,
Kolimator wielolistkowy (MLC) - dostosowanie kształtu wiązki do naświetlanego obszaru
Parametry wiązki terapeutycznej
- wartość obrotu głowicy aparatu,
- pozycja stołu terapeutycznego,
- wartość obrotu kolimatora,
- wielkość pól terapeutycznych wiązki promieniowania
Izocentrum
Punkt przecięcia osi obrotu ramienia z osią obrotu kolimatora.
Odległość izocentryczna
Odległość od źródła do izocentrum.
Obszary profilu wiązki
- obszar cienia - obszar jednorodnej, niskiej dawki (5%), znajduje się poza polem promieniowania,
- obszar półcienia - obszar ostrego gradientu dawki (5-95%),
- obszar terapeutyczny - obszar jednorodnej, wysokiej dawki (95-100%)
5 R radioterapii
Repair - naprawa uszkodzeń subtelnych i potencjalnie letalnych
Redistribution - powrót do wyjściowej liczby komórek w poszczególnych fazach cyklu komórkowego,
Repopulation - wzrost bezwzględnej liczby komórek zdolnych do podziału w trakcie lub po napromienianiu,
Reoxygenation - poprawa utlenowania komórek klonogennych po napromieniowaniu,
Radiosensitivity - wrażliwość komórek na napromienianie, mierzona stopniem utraty ich zdolności do nieograniczonych podziałów
Komórki klonogenne
Komórki które przeżyły napromieniowanie i zachowały możliwość podziału.
Obszar tarczowy
Obszar przeznaczony do napromieniania
GTV
Gross Tumor Volume - zakres narośli guza pierwotnego i ewentualnych przerzutów (określone przez lekarza)
CTV
Clinical Target Volume - całkowita objętość guza powiększona o przyległą objętość, w której występują mikrorozsiewy w fazie niewykrywalnej klinicznie (oparte na założeniach)
PTV
Planning Target Volume - obszar CTV z marginesami uwzględniającymi ruchomość napromienianego obszaru oraz potencjalny błąd ułożenia chorego w trakcie napromieniania
Narządy szeregowe proste
Jednostki funkcjonalne narządu połączone ze sobą szeregowo - uszkodzenie jednej z nich powoduje upośledzenie funkcji całego narządu np. rdzeń kręgowy
Narządy równoległe proste
Jednostki funkcjonalne narządu połączone ze sobą równolegle - podanie w niewielkiej objętości wysokiej dawki zmniejsza wydolność narządu ale nie upośledza jego funkcji np. płuca
Narządy o hierarchii podzespołowej (szeregowo-równoległe)
Np. serce
Struktury mieszane
Np. nefron
Narząd krytyczny
Narząd szczególnie wrażliwy na promieniowanie.
Konturowanie (obrysowanie)
Pozwala na wyznaczanie narządów/struktur krytycznych oraz obszaru napromieniania
Metody konturowania
- linearna,
- selekcji podobnych pikseli
Skala jednostek Hounsfileda
- ilościowa skala opisująca gęstość radiologiczną (gł. CT?),
- HU = ((ux - uh2o)/(uh2o-uair))*1000,
- u - liniowe wsp. osłabienia,
- HUair = -1000, HUh2o = 0, HUmiesnie = 40, HUkosci = 400+
Dokładność symulatora zależy od:
- rozmiaru izocentrum,
- wskazania środka pola,
- zniekształcenia obrazu
Cel symulacji radioterapeutycznej
- zlokalizowanie i określenie rozmiarów obszaru napromieniania oraz narządów krytycznych,
- określenie wstępnej geometrii promieniowania,
- wykonanie tatuażu na skórze pacjenta dla każdego z pól,
- wykonanie zdj RTG w celu rekonstrukcji
Czym jest tatuaż stosowany w symulacji radioterapeutycznej
Jest to punkt pozwalający na ustanowienie stałego punktu odniesienia pomiędzy frakcjami
Maska termoplastyczna
Przygotowana indywidualnie dla każdego pacjenta napromienianego w okolicę głowy i szyi.
Indywidualne!
Materac próżniowy
Pacjent kładzie się na materacu wypełnionym granulatem, z którego odpompowuje się powietrze, uzyskując sztywną formę.
Nie indywidualne.
Łóżko próżniowe
Powietrze odpompowywane z folii unieruchamiającej łóżko pacjenta, znajdującego się w środku.
Nie indywidualne.
Źródła niepewności dawki
Jakość dozymetrii i planowania leczenia,
Jakość realizacji leczenia
Wagowanie dawki
Polega na modyfikacji wartości wiązek terapeutycznych, aby zachować tą samą dawkę frakcyjną, przy jednoczesnym ograniczeniu dawki na narządy krytyczne.
Osłony dla promieniowania elektronowego
- parafina (pozwala na spowolnienie elektronów),
- ołów,
- niskotopliwy stop Wooda
Osłony dla promieniowania fotonowego
- ołów,
- niskotopliwy stop Wooda
Warstwa półchłonna WP
Jest to taka grubość materiału, która obniża moc dawki w powietrzu do połowy wartości początkowej.
Cel zastosowania osłon
Zmniejszenie dawki w narządach lub strukturach krytycznych zlokalizowanych blisko obszaru napromieniania.
Osłony są umieszczone na płycie z pleksiglasu przymocowanej do aparatu terapeutycznego.
Filtr klinowy zastosowanie
Używany do promieniowania X i Co-60 w przyspieszeniach.
Nie stosuje się go w promieniowaniu o niskich energiach, ze względu na duże boczne i wsteczne rozpraszanie.
Bolus tkankopodobny
Materiał którego parametry fizykochemiczne są porównywalne z parametrami tkanek miękkich. Umieszony bezpośrednio nad napromienianym obszarem, mający na celu spowodowanie dodatkowego pochłaniania i rozpraszania promieniowania oraz zniwelowania wpływu ukośnego wejścia wiązki na napromieniany obszar.
Kontrola dozymetryczna terapii
Pozwala na wyznaczenie dokładności z jaką podana zostanie do objętości leczonej dawka.
Dozymetria kalibracyjna
Pozwala na wyznaczenie bezwzględnej mocy dawki w wybranym punkcie referencyjnym (np. w wodzie)
Dozymetria względna
Wyznaczenie rozkładu dawki wewnątrz ciała pacjenta
Fantomy
Materiał fantomu pod względem pochłaniania i rozpraszania promieniowania powinien być równoważny wodzie lub tkance miękkiej.
Fantom musi imitować wodę po względem:
- gęstości,
- liczby elektronów w gramie materiału,
- efektywnej liczby atomowej Zeff
Naparstkowa komora jonizacyjna typu “Farmer”
Powszechnie stosowana w rutynowej dozymetrii klinicznej do pomiarów głębokościowych.
Dawkomierze
Pozwalają na sprawdzenie poprawności napromienienia pacjenta. Umieszczone są na ciele lub wewnątrz pacjenta.
Wykorzystywane są detektory:
- komór jonizacyjnych,
- detektorów półprzewodnikowych,
- TLD
Porównanie detektorów w dozymetrii in vivo
Komory jonizacyjne i detektory półprzewodnikowe pozwalają na natychmiastowy odczyt w trakcie napromieniania pacjenta.
Detektory półprzewodnikowe zależą od temp. i ene. wiązki.
Komora jonizacyjna cechuje się dużymi rozmiarami.
Wskazania TLD można odczytać dopiero po zakończeniu napromieniania. Detektory TLD można umieścić w ciele pacjenta bez konieczności dołączania przewodów zasilających.
EPID
Electronic Portable Imaging Device - system elektronicznego obrazowania portalowego, służący do wizualizacji wiązki promieniowania
