Kosmografie deel 1 Flashcards
EM straling
elektromagnetische straling
stralingen van klein naar groot
- Radiogolven
- Microgolven
- IR
- Zichtbaar licht
- UV
- X-stralen
- gammastralen
optische radiotelescopen
vanop aarde
zichtbaar licht, gedeelte vd radiogolven, gedeelte UV straling bestuderen
interessante info over sterren onderzoeken die aardoppervlak niet bereikt
ruimtevaart
ruimtesondes, satellieten, ruimtetelescopen
optische telescoop
bestudeert zichtbaar licht (‘s nachts)
bestaat uit lenzen en spiegels
volgmotor is noodzakelijk door aardrotatie
locatie is zeer belangrijk
spectraalanalyse geeft info over identiteit en beweging van hemellichamen
locatie optische telescoop
op bergtoppen, ver van bewoonde wereld, zo weinig mogelijk atmosfeer om doorheen te kijken, zo mogelijk in droge gebieden
voorbeelden optische telescoop
VLT Telescope (very large …)
E_ELT (European extremely …)
radiotelescopen
waarnemingen in het radiovenster
= enorme radioantennes
meeste bestaan uit één of meerdere parabolische schotelantennes
kunnen overal worden opgezet
kunnen ook overdag gebruikt worden
ontvangen uit de EMS vooral korte radiogolven (lange w weerkaatst)
James Webbtelescoop makers
van NASA, ESA, CSA
James Webbtelescoop doel
(oerknal en andere sterrenstelsels)
opvangen van licht van sterren en sterrenstelsels die kort na oerknal werden gevormd
bepalen hoe oudste sterrenstelsels zijn geëvolueerd
vorming van nieuwe sterrenstelsels observeren
fysische en chemische samenstelling van verre sterrenstelsels meten en mogelijkheden vh bestaan van leven onderzoeken
afstanden binnen zonnestelsel
AE (astronomische eenheid)
1 AE = gemiddelde afstand aarde-zon
straal zonnestelsel
40 AE
afstanden buiten zonnestelsel
lj (lichtjaar)
= afstand die licht aflegt in 1 jaar tijd aan 300 000 km/s
1 AE
150 000 000 km
1lj
9,4608 . 10^12 km (ongeveer 10 biljoen km)
grootte heelal
steeds groter
hoe zie je dat sterrenstelsels wegbewegen?
rode kleur (dx w groter)
hoe zie je dat sterrenstelsels dichterbij komen?
blauwe kleur
big bang
oerknal
13,82 miljard jaar geleden
ontstaan heelal vanuit oeratoom
- razendsnelle expansie
- ontstaan van tijd, ruimte, massa en energie
geen centrum v heelal waar oerknal gebeurde, gebeurde overal
CMB
(cosmic microwave backgroundradiation)
straling vd oerknal
theoriën oerknal
alles w steeds groter, dus alles in miniballetje dat explodeerde
leeftijd oudste sterren is vglbaar met veronderstelde leeftijd heelal
ontdekking vd CMB
mogelijke uitkomsten evolutie heelal
big rip
big chill
big crunch
big crunch
uitdijen w afgeremd en sterrenstelsels trekken naar elkaar toe
heelal trekt samen en stort ineen
big rip
donkere energie versnelt expansie
ruimte tussen en binnen sterrenstelsels dijt zo snel uit dat alles uit elkaar w getrokken
big chill
sterrenstelsels gaan steeds verder uit elkaar totdat ze uit ons zicht verdwijnen
sterren doven uit
heelal eindigt als donkere, koude leegte
hoe weten wij vorm melkweg
studie van Melkwegsterren en beelden van andere sterrenstelsels
planetenstelsel
zonnestelsel
11 lu
sterrenstelsel
de melkweg
100 000 lj
clusters
(+/- 10 sterrenstelsels)
locale groep
7 miljoen lj
superclusters
locale supergroep
100 miljoen lichtjaar
muren
Grote muur van Sloan
500 miljoen lj
volgorde stelsels
planetenstelsel
sterrenstelsel
cluster
supercluster
muur
interstellaire ruimte
leeg
absorptienevels
emissienevels
reflectienevels
planetaire nevels
donkere materie
absorpienevels
dikke wolk van gas en stof die het licht van sterren tegenhoudt
hier ontstaan nieuwe sterren
emissienevels
geïoniseerd deel van absorptiewolk
reflectienevels
reflecteren licht van omliggende sterren
planetaire nevels
sterren op het einde van hun leven gaslaag afstoten
donkere materie
buigen licht af, heeft wel een massa, geen lading, geen EMS
donkere materie is een kracht die zwaartekracht uitoefent maar geen licht uitzend
EMS
emissienevels
hoe lang geleden oerknal
13,82 miljoen jaar geleden
cosmic backgroundradiation
Straling die vrijkwam bij de oerknal en nu nog een temperatuur van 3 K heeft.
hoe oud is de zon?
4,6 miljard jaar oud
in de helft van haar leven
evenwicht ster
gravitatiekracht naar binnen
tegenovergestelde kracht door straling naar buiten
welke stoffen in zon gevormd?
H en He
4 protonen –>
He-4 + 2 p+
corona
ijle gassen rond zon
ijl
dun
poollicht
ontploffing (plasmawolk) rond zon
electrisch geladen deeltjes in de ruimte via noord- en zuidpool in de atmosfeer vd aarde
–> licht = poollicht
protuberansen
wat en plaats
= zonnestorm
in chromosfeer
ontstaan planeten —> zonnestelsel
nevel (= kleine deeltjes)
concentratie tot proto-zon
ontstaan van vele planeetjes (massa + zwaartekracht –> baan rond zon)
botsingen –> 8 planeten + dwergplaneten
ontstaan planeten
planetesimalen
protoplaneet
planeet
planetesimalen
kleine massa’s in baan rond zon
protoplaneet
object heeft genoeg gravitatie om bolvormige planeet te worden
aantrekking van andere protoplaneten en planetesimalen –> samensmelting
planeet
wanneer protoplaneet baan volledig heeft kunnen leegmaken
definitie planeet
draait rond zon
samengeperst tot bolvormig geheel
kosmische nabijheid opgekuist
volgorde planeten
terrestrische planeten:
Mercurius
Venus
Aarde
Mars
gasreuzen:
Jupiter
Saturnus
ijsreuzen:
Uranus
Neptunus
(My Very Excellent Mom Just Served Us Noodles)
terrestrische planeten
- metaal en steen: zwaarste metalen
(opp = korst = klein)
gasreuzen
bestaan grotendeels uit gassen
vaste kern
groot
ijsreuzen
veel gassen + veel ijs
grotere kern dan gasreuzen
planetoïden
kleine planeetjes
baan rond de zon
Tussen Mars en Jupiter
meteoroïden
brokstokken van botsende planetoïden in ruimte
kunnen aangetrokken w door planeten
kleine brokstukken –> verbranden
meteoren
grote brokstukken –> verbranden niet helemaal en vallen op de grond
meteorieten (zelden)
maan
draait rond planeet
ontstaan door botsing aarde met andere protoplaneet
aarde –> 1 maan + verschillende kunstmanen
Kometen
- objecten uit Kuipergordel of Oortwolk
- extreem eliptische baan om zon
- grote sneeuwbal
- ontstaan van een staart
exoplaneet
planeet die rond andere ster dan onze zon draait
