KOMPAN Flashcards
Ito ay mula sa salitang Latin na lingua na nangangahulugang “dila” o “lengguwahe”.
Wika
ay isang napakahalagang instrumento ng komunikasyon. Ito ay mula sa pinagsama-samang makabuluhang simbolo at tuntunin
wika
Ang wika ay binubuo ng mga makabuluhang tunog (ponema) na kapag pinagsama-sama sa makabuluhang pagkakasunod-sunod ay makalilikha ng mga salita (morpema), na bumabagay sa iba pang mga salita (semantika), upang makabuo ng mga pangungusap
Masistemang balangkas
Ang wika ay binubuo ng mga tunog. Upang magamit nang mabuti ang wika, kailangang maipagsama-sama ang mga binibigkas na tunog upang makalikha ng mga salita.
SINASALITANG TUNOG
Lahat ng wika ay napagkakasunduan ng mga gumagamit nito. Alam ng mga Ilokano na kapag sinabing [balay], bahay ang tinutukoy nito. Sa Chavacano naman ay [casa] kapag nais tukuyin ang bahay at [bay] naman sa Tausug samantalang [house] sa Ingles.
ARBITRARYO
Ang wika ay may kakanyahan. Lahat ng wika ay may sariling set ng palatunugan, leksikon at istrukturang panggramatika.
Pinipili at isinasaayos
May kapangyarihan ang ating wika na makabuo ng marami pang salita mula sa iisang salitang-ugat lamang.
Katagang nanganganak ng salita
(word metamorphism)
Walang piping tunog sa ating wika. Bawat titik na bumubuo sa salita ay may tiyak at ispesipikong tunog o bigkas. Kung paano binigkas, ganoon din ang pagsulat, at kung paano nasusulat, ganoon din bibigkasin.
Kung ano’ng bigkas, siyang baybay (phonetic simplicity):
Isa pa rin sa katangian ng ating wika ay ang kakayahang magaya ang likas na tunog na kaugnay ng mga bagay o kilos na nakapaloob sa salita
Tunog Kalikasan (onomatopoeia)
Mahigpit na Kasaklawan at Pagkamaugnayin (neologistic cohesion)
Neologism ang tawag sa pagdurugtong ng unlapi sa mga salitang-ugat, nagkakamit ng isang antas ng kahulugan at nagpapakita ng maugnayin at masistemang istruktura ng wikang Filipino. Halimbawa: ang unlaping ka- na tumutukoy sa uri ng pagkakaugnayan (kakambal, kamag-anak, kasama, kabiyak, kaanak,atbp).
Ang wikang Filipino ay may katangiang pag-uulit ng kataga o salita.
Kataga at salitang inuulit
pambansang wika ng Pilipinas ay
Filipino
Wikang itinalaga ng tiyak na institusyon para maging wika ng opisyal na pakikipagtalastasan o pakikipagtransaksyon, halimbawa ay sa mga sangay ng pamahalaan o sa isang kompanya o sa isang organisasyon.
Wikang Opisyal
Artikulo XIII, Seksyon 3 ng Saligang Batas 1935
Hangga’t walang ibang itinatadhana ang batas, ang Ingles at Espanyol ay patuloy na opisyal na mga wika.
Batay sa Artikulo XV, Seksyon 3 ng Saligang Batas 1973:
Hangang walang itinatadhana ang batas, ang Ingles at Pilipino ay magpapatuloy na mga opisyal na wika.
Alinsunod naman sa Artikulo XIV, Seksyon 7 ng Saligang Batas 1987:
Ukol sa layunin ng mga komunikasyon at pagtuturo, ang mga opisyal na wika ng Pilipinas ay Filipino at hangga’t walang itinatadhana ang batas, Ingles.
Ayon sa Artikulo XIV, Seksyon 6 ng nasabing konstitusyon:
Alinsunod ng mga tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng Kongreso, dapat magsagawa ng hakbangin ang Pamahalaan upang ilunsad at puspusang itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang midyum ng opisyal na komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pang- edukasyon.
Opisyal na wikang gamit sa klase at talakayang guro-estudyante.
Wikang Panturo
Batay sa Revised Education program 1957:
Ang mga katutubong wika (unang wika ng mga estudyante) ang gagamiting wikang panturo ng iba’t ibang asignatura sa Baitang 1 at 2. Ituturo ang Ingles bilang hiwalay na asignatura simulaBaitang 3.
- Tawag sa wikang kinagisnan mula sa pagsilang at unang itinuro sa isang tao.
- Tinatawag din itong katutubong wika, mother tongue, arterial na wika at kinakatawan din ng L1
Unang Wika
Habang lumalaki ang bata ay nae-expose siya sa iba pang mga wika sa kanyang paligid na maaaring magmula sa telebisyon o sa iba pang tao tulad ng kanyang tagapag-alaga, mga kalaro, mga kaklase, guro, at iba pa.
Pangalawang wika
Nagagamit niya ang wikang ito sa pakikiangkop niya sa lumalawak na mundong kanyang ginagalawan.
Ikatlong Wika
Tawag sa pagpapatupad sa iisang wika sa isang bansa tulad ng isinasagawa sa mga bansang England, France, South Korea, Japan, at iba pa, kung saan iisang wika lamang ang ginagamit na wikang panturo sa lahat ng asignatura.
Monolinggwalismo
Ang ay paggamit o pagkontrol ng tao sa dalawang wika na tila ba ang dalawang ito ay kanyang katutubong wika. (Leonard Bloomfield).
Bilinggwalismo
Ayon kay Leman (2014), ang mga tao ay maaaring matawag na multilinggwal kung maalam sila sa pagsasalita ng dalawa o higit pang mga wika, anuman ang antas ng kakayahan.
Multilinggwalismo
Ipinatupad ng DepEd sa pamamagitan ng K to 12 curriculum ang paggamit ng unang wika bilang wikang panturo partikular sa kindergarten at Grade 1, 2, at 3.
Mother Tongue Based – Multilingual Education (MTB-MLE)
Base sa pananaliksik nina _________ , napatunayan nila na mas mabisa ang unang wika bilang wikang panturo sa mga unang taon sa pag-aaral.
Ducher at Tucker (1977
ay isang wika na may kakaunti o walang rehiyunal na baryasyon, tunog, o diyalekto.
Homogenous
na wika ay tinuturing na ‘di-pormal. Ito rin ay wika na kaugnay ng mga indibidwal at pangkat na namumuhay sa magkakaibang lugar na tinitirhan. Maaari ding magkakapareho ng interes, gawain, pinag-aralan.
Heterogeneous
- Ito ay ang barayti ng wikang ginagamit ng partikular na pangkat ng mga tao mula sa isang partikular na lugar tulad ng lalawigan, rehiyon, o bayan.
Dayalek
- Kahit na iisa ang wika ay may natatanging paraan ng pagsasalita ang bawat isa.
- Lumulutang ang mga katangian at kakanyahang natatangi ng taong nagsasalita.
Idyolek
Nakabatay sa katayuan o antas panlipunan o dimensyong sosyal ng mga taong gumagamit ng wika.
Sosyolek
Ito ang wika ng mga etnolinggwistikong grupo. Ito ang wika ng iba’t ibang mga pangkat etniko o mga katutubo
Etnolek
Ito ay barayti ng wika na kadalasang ginagamit sa loob ng tahanan. Halimbawa rito ay ang tawag mo sa iyong nanay at tatay
Ekolek
Ito ay may kinalaman sa larangang kinabibilangan ng nagsasalita sa oras ng kanyang pagsasalita. Halimbawa rito ay ang akronim na CA. Sa medisina, ito ay kanser, sa nutrisyon, ito naman ay calcium. Communication arts sa komunikasyon at Civil Aeronautics naman sa kursong Aeronautics
Register
Wika ng wala ninuman. Ito ang turing sa barayting ito dahil wala itong pormal na istruktura. Kadalasan itong ginagamit ng mga taong nasa ibang bansa na hindi bihasa sa wika ng bansang kanyang pinatunguhan.
Pidgin
Ito ay maituturing na dating pidgin ngunit nagkaroon ng pag-unlad at naging isang wikang ginagamit sa isang lipunan. Mayroon din itong sinusunod na alituntuning panggramatiko. Isa sa mga halimbawa nito ay ang Chavacano ng Zamboanga.
Creole
ay nabubuo sa pamamagitan ng mga taong naninirahan sa isang pook o lokalidad at ang bawat isa ay may kanya-kanyang papel na ginagampanan.
Lipunan
sino ang naglalahad sa pitong tungkulin ng wika
Michael Alexander KirkwoodHalliday
Gamit ng wika upang matugunan ang mga pangangailangan ng tao gaya ng pakikipag-usap sa iba lalo na kung may mga katanungan na kailangang sagutin; pagpapakita ng patalastas tungkol sa isang produkto na nagsasaad ng gamit at halaga ng produkto; paggamit ng liham sa pangangalakal at iba pa.
Instrumental
Tumutukoy sa pagkontrol ng ugali o asal ng ibang tao. Saklaw ng gamit na ito ang pagbibigay ng direksyon gaya ng pagtuturo kung saan matatagpuan ang isang partikular na lugar; direksyon sa pag-inom ng gamot at iba pa.
Regulatoryo
Makikita sa paraan ng pakikipagtalakayan ng tao sa kanyang kapwa; pakikipagbiruan; pakikipagtao; tungkol sa partikular na isyu; pagsasalaysay ng malungkot o masayang pangyayari; paggawa ng liham pangkaibigan at iba pa.
Interaksiyunal
Nakapagpapahayag ng sariling pala-palagay o kuro-kuro sa paksang pinag-uusapan. Kasama rin dito ang pagsulat ng talaarawan o dyornal.
Personal
Ang gamit na ito ay tumutukoy sa pagkuha o paghahanap ng impormasyon na may kinalaman sa paksang pinag-aaralan. Kabilang dito ang pag-iinterbyu sa mga taong makasasagot sa mga tanong na kailangan sa paksang pinag-aaralan; pakikinig sa radyo; panonood sa telebisyon; at pagbabasa ng pahayagan at mga aklat.
Heuristiko
Ito ay may kinalaman sa pagbibigay ng mga impormasyon sa paraang pasalita at pasulat. Kabilang dito ang ulat, pamanahong papel, tesis, disertasyon, panayam, at pagtuturo sa klase.
Impormatibo
Tumutukoy ito sa malikhaing guniguni ng isang tao sa paraang pasalita o pasulat. Karaniwang mababasa ang imahinasyong nilikha ng isang tao sa mga akdang pampanitikan gaya ng tula, maikling kwento, dula, nobela, at sanaysay.
Imahinatibo
Masining na paraan ng pagpapahayag gaya ng panulaan, prosa, sanaysay, at iba pa.
Patalinghaga
Gamit ng wika sa paraan ng pagpapahayag ng mga komentaryo sa isang paksa katulad ng batas.
Paggamit ng kuro-kuro (
Ipinapakita nito ang gamit ng wikang nagmula sa aklat at iba pang sangguniang pinagmulan ng kaalaman upang magparating ng mensahe at impormasyon
Paggamit gamit sanggunian
Batay sa istoryang ito sa bibliya ay iisa lamang ang wika ng mga tao. At dahil dito, naging madali ang pagkakaunawaan ng bawat isa kaya naisipan nilang magtayo ng isang tore na aabot hanggang sa kalangitan. Ngunit dahil nakita ng Diyos ang potensyal ng iisang wika at pagkakaisang nagagawa nito, binago niya ang wika ng bawat tao
Batay sa tore ng babel
Ang wika ay nagmula raw sa panggagaya ng mga sinaunang tao sa mga tunog ng kalikasan.
Teoryang dingdong
Ang wika raw ay nagmula sa paggaya ng sinaunang tao sa mga tunog na nililikha ng mga hayop
Teoryang Bow-wow
Ang wika ay nagmula raw sa mga salitang namutawi sa mga bibig ng sinaunang tao nang makaramdam sila ng masidhing damdamin tulad ng tuwa, galit, sarap, kalungkutan, at pagkabigla.
Teoryang Pooh-Pooh
Batay sa teoryang ito, may koneksiyon ang kumpas o galaw ng kamay ng tao sa paggalaw ng dila.
Teoryang Ta ta
- Batay sa teoryang ito, ang wika ay nabuo mula sa pagsasama-sama, lalo na kapag nagtatrabaho nang magkakasama.
- Ang mga tunog o himig na namumutawi sa bibig ng tao kapag sila ay nagtatrabaho nang sama-sama ay sinasabing pinagmulan ng wika.
Teoryang Yo-He-Ho
Likas sa mga sinaunang tao ang mga ritwal. Sila ay may mga ritwal sa halos lahat ng gawain tulad ng sa pakikidigma, pagtatanim, pag- ani, pangingisda, pagkakasal, pagpaparusa sa nagkasala, panggagamot, maging sa paliligo at pagluluto.
Teoryang Ta-ra-ra-boom-de-ay
Ayon sa teoryang ito, ang wika ay nagmula sa pamamagitan ng pagkumpas ng mga bahagi ng katawan na naglalabas ng tunog.
Teoryang Yum-yum
sino pinaniniwalaang may tatlong pangkat ng mga tao ang unang dumating sa Pilipinas, ito ay ang mga Negrito, Indones, at Malay.
Dr. Henry Otley Beyer
Natagpuan ng mga Arkeologo ng Pambansang Museo ng Pilipinas sa pangunguna ni Dr. Robert B. Fox ang isang bungo at buto ng panga sa Palawan noong 1962.
TAONG TABON
Ito ang unang paraan ng pagsulat ng mga sinaunang Pilipino sa kalakhang Luzon. Nang matuklasan ito ng mga Kastila, tinawag nila itong alibata na nagmula sa salitang “alif ba ta” na katawagan sa alpabeto ng mga arabo
Baybayin
Dumating ang mga Kastila sa Pilipinas noong
1521
Inaral ng mga prayle ang mga ____ sa Pilipinas na naging dahilan upang maging mabilis ang pananakop nila.
katutubong wika
Tatlong paring martir
mariano gomez, jose burgos, jacinto zamora
nakasaksi sa pagkamatay ng tatlong paring martir
Jose Rizal
isinulat ni Andres Bonifacio ang kanyang tanyag na akdang “________________” na naging dahilan upang lagpas sa 100 libong Pilipino ang sumapi sa Katipunan.
Pag-Ibig sa Tinubuang Lupa
ang mga naging guro ng mga Pilipino sa wikang Ingles.
Thomasites
Pinalaya na ng mga Amerikano ang Pilipinas noong
Hulyo 4, 1946.
Tagalog ang wikang opisyal ng Pilipinas.
Batas Komonwelt Bilang 570
nilagdaan ito ng dating diktador na si Ferdinand Marcos na nagsasaad na gagamitin ang wikang Pilipino sa pagpapangalan sa mga gusali sa bansa.
Kautusan Tagapagpaganap Blg. 96 –
Nagpapahayag ng mga komentaryong pulitikal habang iniiwasang makasuhan bilang subersibo
Literature of Circumvention
nagsulat sa Conjugal Dictatorship
primitivo mijares
The Guerilla is Like a Poet
amado guerrero
Dekada 70
lualhati bautista
